ره آورد نور

چکیده

همه‌گیری فضای مجازی، مفاهیم بسیاری را در زندگی بشر دست‌خوش تغییر نموده است؛ در حوزه تبلیغ دینی، یکی از پُربحث‌ترین مفاهیم، تبلیغ دینی در فضای مجازی است. مقام معظم رهبری، به عنوان راهبر جامعه اسلامی در مواجهه با مسائل کلان انقلاب و اسلام، با توجّه ویژه به این مسئله در طول سالیان متمادی، رهنمودهای حکیمانه‌ای را در این خصوص بیان فرموده‌اند که بازخوانی، تدوین و دسته‌بندی این سخنان می‌تواند دست‌مایه ارزشمندی برای علاقه‌مندان به حضور در این فضا باشد.

در سند حاضر، با روش مطالعه کتابخانه‌ای ابتداء کلیه فرمایش‌های ایشان که به موضوع تبلیغ، فضای مجازی و تبلیغ مجازی مرتبط بوده، جمع‌آوری شده و سپس، با پالایش مواردی که ارتباط کمتری با موضوع داشته‌اند و کنارگذاشتن موارد تکراری، فیش‌های به‌دست‌آمده دسته‌بندی گردید. در گام پایانی نیز با کنار هم قراردادن فیش‌ها، مفاهیم قابل برداشت از این سخنان استخراج شد و با توجّه به ظرفیت محدود این نوشته، بخش مختصری از فرمایش‌های ایشان به عنوان شاهد و راهنما ارائه گردید.

اشاره

انجمن علمی مطالعات فضای مجازی حوزه علمیه، یکی از انجمن‌های علمی بیست‌گانه منتسب به حوزه علمیه است که به‌تازگی کار خود را شروع کرده است. امروزه، با پیشرفت‌هایی که در حوزه فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات صورت گرفته، موضوع کارکرد فضای مجازی، جایگاه و اهمّیّت ویژه‌ای یافته است که نمی‌توان نقش آن را در تبلیغ و شناساندن دین و ارتقاء آموزه‌های دینی، نادیده گرفت. از طرف دیگر، حوزه علمیه، مهم‌ترین نهاد متکفّل تبیین، تبلیغ، صیانت و دفاع از آموزه‌های دینی است. انجمن علمی مطالعات فضای مجازی، می‌تواند گفتمان علمی حوزوی و دینی در خصوص مباحث فضای مجازی را دنبال کند و فعّالیّت‌های درحال‌انجام در حوزه فضای مجازی را با نگرش‌های دینی تطبیق دهد.

آنچه از نظر شما می‌گذرد، گزارشی است اجمالی از تشکیل انجمن علمی مطالعات فضای مجازی حوزه علمیه که امید است مورد استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان قرار گیرد.

اشاره

موضوع نظارت بر فضای مجازی که بارها در فرمایش‌ها و سخنان حکیمانه رهبر معظم انقلاب و نیز متخصّصان و دست‌اندرکاران این حوزه، مورد توجّه و تأکید قرار گرفته، از مباحث مهم و کلیدی در حوزه فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات است و تمام کشورهایی که وارد این عرصه می‌شوند، ناچارند که بر فضای مجازی نظارتی حساب‌شده داشته باشند تا در سایه آن، هم از فواید این حوزه بهره‌مند شوند و هم بدنه اجتماعی و فرهنگی خویش را از آسیب‌های این فضای مواج حفظ کنند‌. نظر به اهمّیّت این مسئله، مناسب دیدیم نگاهی به وضعیت این مقوله در کشورهای مختلف جهان داشته باشیم و آنگاه ضرورت توجّه به این موضوع را در کشور خودمان نیز یادآور شویم.

نوشتار حاضر، با استفاده از برخی منابع و مقالات موجود در فضای مجازی که در این باره به نگارش درآمده است، تهیه و تدوین شده که امید است مورد استفاده علاقه‌مندان و خوانندگان عزیز قرار بگیرد.

چکیده

دین مبین اسلام، آیینی جهانی و جاودانه است و به منظور تبیین و تنظیم رابطه بین خدا، انسان و جهان نازل شده است؛ چنین دینی برای تحقّق ویژگی‌هایی که از خاتمیت آن برخاسته، ماهیتاً باید تبلیغی نیز باشد و از همه ظرفیت‌ها برای گسترش خود بهره ببرد تا مفاهیم و پیامدهای آسمانی آن به همه انسان‌ها برای همیشه و در همه جا برسد.

با توجّه به اهمیت تبلیغ دین در دنیای امروز، از هر نوع امکانات و ابزار مدرن می‌توان در راستای تبلیغ استفاده کرد که یکی از این امکانات، فضای مجازی است؛ چه اینکه اهمّیّت تبلیغ دین در فضای مجازی، به‌مراتب بیشتر از رسانه منبر و در فضای مسجد است. از مزایای این نوع تبلیغ، دسترسی سریع و آسان، هزینه پایین و بازدهی سریع و بالا نسبت به سایر روش‌های تبلیغ است .

از طرف دیگر، در حکومت اسلامی برای نهاد دین، سه نقش اساسی: تحقیق، تبلیغ و تحقّق دین متصوّر شده است که ایجاد فضای سالم برای پرداختن به این نقش‌ها، از مهم‌ترین وظایف حوزه‌های علمیه است. برای تحقّق این امر، لازم است به سوی ایجاد رسانه‌های دینی متعدّد و متکثّر حرکت کرد و از ظرفیت ویژه این ابزارها در جهت گسترش ارزش‌های الهی بهره برد.

در این میان، تلاش سازمان‌های وابسته مثل سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه و دانشگاه را نمی‌توان انکار کرد؛ امّا این مهم نیاز به توجّهات ویژه و گسترده‌تری دارد. ازاین‌رو، فرهنگ‌سازی مناسبی میان همه سطوح همچون حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و کسانی که دغدغه اسلامی و انقلابی دارند، لازم است.

به نظر می‌رسد که در این زمینه، مراجع عظام تقلید و علماء اسلام می‌توانند گرد هم آیند تا پس از گفت‌وگو، مسیر را شناسایی نموده، با تشکیل مجموعه‌های اندیشه‌ورز در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و سایر نهادها، حمایت مادّی و معنوی خود را اعلام کنند؛ مطلبی که در این پژوهش تلاش شد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی ابعاد آن پرداخته شود.

چکیده

تبلیغات گسترده ضد دینی در فضای مجازی، حاکی از آن است که دولت‌ها و رسانه‌های غربی، گسترش بیداری اسلام و گرایش به اسلام را تاب نمی‌آورند و با تبلیغات نادرست، می‌کوشند چهره اسلام را در جهان، تیره و تار نشان دهند. شناخت روش‌های جدید و گوناگون در این زمینه، به مسلمانان کمک می‌کند با آشنایی راهبردی تاکتیک‌های دشمن، محتوای غنیّ دینی را متناسب با نیاز مخاطب ارائه نمایند که عمده‌ترین تاکتیک‌های دشمن در این زمینه، عبارت است از:

نمایش زننده برخی اعتقادات غیردینی به نام دین، پُررنگ نمودن عرفان‌های کاذب و انحرافی به عنوان گرایش‌های دینی، تولید ابزارهای جدید و متنوّع در عرصه فنّاوری در راستای اشاعه فحشا و دین‌گریزی کاربران و به‌ویژه نوجوانان و سوء استفاده از نقاط ضعف حکومت‌های اسلامی در استفاده ازفنّاوری‌های نو در عرصه نظارت و مدیریت.

پژوهشگران در این مقاله، تلاش کرده‌اند با گردآوری آراء و نظریات مختلف صاحب‌نظران، به مطالعه و بررسی راه‌های متنوّع نفوذ دشمن و تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی در اذهان کاربران پرداخته، با معرّفی این راه‌ها و ارائه راهکارهای مقابله با تهاجم دشمن در این زمینه، به ایمنی‌بخشی مخاطبان در فضای مجازی کمک نمایند.

اشاره

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، سال 1354 در تهران متولد شد. ایشان دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و فارغ‌التحصیل دکترا در رشته علوم قرآن و حدیث از واحد تربیت مدرس دانشگاه قم، بیش از بیست سال است که با مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) در رده‌های مختلف مدیریتی و پژوهشی همکاری می‌کند و همچنین، دارای کرسی تدریس در دانشگاه و نهادهای حوزوی و سابقه چند سال معاونت فنّاوری اطّلاعات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قم است. نگارش مقالات متعدّد علمی و پژوهشی، مدیریت و مشارکت فعّال در طراحی، تولید و توسعه محصولات فنّاورانه، از جمله آثار به جای مانده از ایشان است. از جمله مسئولیت‌های اجرائی و فرهنگی حجّت‌الاسلام بهرامی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

مسئولیت‌هایی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (مانند: قائم‌مقام ریاست مرکز، قائم‌مقام معاون پژوهش، معاون پژوهش، معاون شبکه اطّلاع‌رسانی نور، مدیر گروه پژوهشی حدیث، عضو هیئت مدیره شرکت نور رایانه سپهر)؛ مدیر پژوهشکده فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه و مدیر گروه علمی تربیتی حدیث؛ عضو هیئت مدیره انجمن حدیث حوزه؛ مدیر گروه علمی مرکز تخصّصی حدیث حوزه؛ دبیر شورای فضای مجازی حوزه علمیه؛ نماینده مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه در کمیته محتوای مرکز ملّی فضای مجازی؛ شرکت در برگزاری نمایشگاه‌های مختلف داخلی نرم‌افزارهای علوم اسلامی و نمایشگاه‌های خارجی فنّاوری اطّلاعات مانند جی‌تکس دوبی و کتاب فرانکفورت آلمان.

دکتر بهرامی اکنون پس از پایان دوره ریاست جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری بر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با حکم مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ـ مدّ ظله العالی ـ به عنوان رئیس این مرکز انتخاب شدند و از ابتداء سال 1399 شروع به کار کردند. در این فرصت، گفت‌وگویی اختصاصی با ایشان انجام شده است که به نظر خوانندگان فرهیخته فصلنامه ره‌آورد نور می‌رسد.

 معرفی کتاب

کتاب «فقه حریم خصوصی»، دفتر نخست از دوره «فقه فنّاوری‌های نوین ـ بخش اوّل: فقه فضای مجازی» است و در واقع، محصول درس‌های آیت الله حمید شهریاری است که تحت عنوان «فقه فنّاوری‌های نوین» به صورت هفتگی در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار می‌شود. اثر حاضر، طیّ چهار فصل به طرح مباحثی درباره فقه حریم خصوصی پرداخته است.

اشاره

رشد و توسعه فنّاوری‌های اطّلاعاتی و ارتباطی، سبب شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «فضای سایبری» شده است. فضای سایبری، به معنای هرگونه محیط الکترونیکی است که ارتباطات و انتقال اطّلاعات در آن روی می‌دهد. امروزه فضای سایبری، صرف‌نظر از مزایای زیادی که برای کاربران در امر بازیابی اطّلاعات دارد، از جمله: سرعت، سهولت و دقت، آسیب های بسیاری را نیز مانند: کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های مترقّی، جعل هویت و کلاهبرداری، رواج سطحی‌نگری فکری، مزاحمت‌ها و جرایم سایبری، برای کاربران به همراه داشته و لزوم بررسی اخلاق به مفهوم بایدها و نبایدها و پایبندی به آن در فضای سایبری جهت فعّالیّت در این فضا با آرامش و به دور از آسیب های متعدّد را ضروری ساخته است. اخلاق اطّلاعات اسلامی، به معنای تولید، ذخیره، اشاعه و بازیابی اطّلاعات با توجّه به آموزه های اسلام و قرآن و با رویکرد اسلامی است.

اصول اخلاقی خواجه نصیرالدّین طوسی، به عنوان شاخص‌ترین فیلسوف فضیلت‌گرای ایرانی در توسعه رویکردهای فضیلت‌گرا به اخلاق فضای سایبر که به جای هدایت کردار به هدایت فضایل روحی انسان تأکید می‌کند، می‌تواند نگاه تازه‌ای برای تدوین خطمشی‌های اخلاقی در فضای سایبر باشد. اصول اخلاقی مورد توجّه خواجه نصیرالدین طوسی، مانند: صداقت، حسادت، عدالت، عفّت، صبر و شفقّت، قابل تطبیق با فضای سایبری بوده و می‌توان با استناد به آن موارد، الزاماتی را برای فضای سایبری مدّ نظر قرار داد.

پژوهش حاضر، به روش مروری ـ کتابخانه ای، درصدد تطبیق این اصول با فضای سایبری است. بر اساس بررسیِ انجام‌شده، مشخّص گردید که اخلاق، نه تنها در محیط فیزیکی و واقعی، بلکه در فضای سایبری و مجازی نیز به جهت آثار و پیامدهای زیانبار آن، باید مورد توجّه قرار گیرد. در همین راستا، بایسته است که تلاش های بیشتری، چه در جامعه حقیقی و چه در جامعه سایبری و مجازی، به منظور نهادینه‌کردن اصول اسلامی در حیطه تولید، نشر و استفاده از اطّلاعات صورت گیرد.

سخنران پیش از نشست: دکتر بهروز مینایی

پیشینه بحث هوش مصنوعی

بسم الله الرحمن الرحیم. بنده به عنوان مقدّمه بر صحبت های آقای دکتر شهریاری که سخنران اصلی امروز هستند و نیز معرّفی پروژه «نجف» که مخفَّف عبارت «ناصر جامع فقیه» است، چند کلمه‌ای را خدمت شما عزیزان عرض می‌کنم. این جلسه، پیش‌نشستی است برای یک نشست و همایش اصلی که قرار است در آبان‌ماه سال جاری به منظور فرهنگ‌سازی استفاده از هوش مصنوعی در علوم اسلامی، به خصوص در مسیر فقاهت و اجتهاد، برگزار شود.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از سال 1368 شمسی راه‌اندازی شد. اتفاقاً می‌خواستم عرض کنم که دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت، مهرماه امسال سی سالگی خودش را جشن می‌گیرد و این موضوع، با سی سالگی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی همزمان شده است. بنده پروژه کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه علم و صنعت گرفتم. ما جزء ورودی‌های سال 1374ش بودیم. در سال 1376 توانستیم از پروژه خودمان که سیستم خِبرۀ رجال بود، دفاع کنیم. این پروژه، به عنوان یکی از سیستم‌های مقدماتی بحث فقیه‌یار محسوب می‌شود. اینکه گفتم، در واقع، بیانگر سابقه این همایش است.

چکیده

همگانی‌شدن استفاده از پیام‌رسان‌های موبایلی، با وجود ایجاد آسان‌سازی در ابعاد زندگی انسان، چالش‌هایی را نیز متوجّه زندگی وی ساخته است. انتشار شایعه و عدم دقت افراد در بازنشر مطالب ناصحیح و جعلی‌بودن برخی محتواها، از جمله این چالش‌هاست. علاوه بر این روش، اعتبارسنجی این محتوا نیز برای عموم کاربران روشن نیست. نقل احادیث، یکی از مصادیق محتواهای منتشرشده در پیام‌رسان‌هاست که با مشکل‌ انتشار احادیث جعلی، ناقص و یا با برداشت ناصحیح مواجه بوده و اعتبارسنجی نیز در آن با معضلاتی همچون تخصّصی‌بودن اعتبارسنجی و در دسترس‌نبودن منابع برخط روبه‌روست. به نظر می‌رسد که استفاده از راهکارهای فنّی نظیر ارائه منابع جامع برخط حدیثی به همراه راهکارهای آموزش عمومی و سواد رسانه‌ای، و همچنین، بسیج رسانه‌ها در اصلاح فرهنگ مواجهه با حدیث، در بین عموم مخاطبان پیام‌رسان‌ها می‌تواند برطرف کننده چالش‌های ذکر شده باشد.

چکیده

متن ویرایش‌شده، علاوه بر زیبایی ظاهری، به ‌سرعتِ درک مطلب خواهد افزود و در محتوای رقومی، انتقال انواع اطّلاعات میان فرازهای مختلف را آسان‌تر نموده، مانع فعّالیّت‌‌های موازی در متون مشابه خواهد شد. حرکت به سوی ویرایشگری هوشمند و دقیق متون با استفاده از قواعد و یادگیری ماشین، هدف ارزشمندی است که از جمله می‌توان سخن پیشوایان دین(ع) را به عنوان ابتداء این مسیر برگزید.

ویرایش صحیح روایات، نقش اثرگذار خود را در پژوهش‌های حدیث‌محوری چون: «احادیث متّحد»، «روایات مشابه»، «ترجمه و شرح روایات»، «پژوهش‌های موضوعی» و «فرازهای کاربردی» نشان خواهد داد و راهی را برای فعّالیّت در دیگر متون اسلامی خواهد گشود.

به گزارش واحد خبر مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه، همایش امضاء تفاهمنامه همکاری پول مجازی ملی کشور (ققنوس) سه‌شنبه‌شب، ۹ بهمن‌ماه در محلّ اسپیناس پالاس تهران برگزار شد. در این همایش، آیت‌الله شهریاری، معاون قوّه قضائیه و رئیس مرکز آمار و فنّاوری اطّلاعات، به همراه مدیرعامل‌های بانکهای: ملّی، ملّت، پارسیان و پاسارگاد و نیز جمع بسیاری از متخصّصان و کارشناسان حوزه اقتصاد، فنّاوری و حقوق حضور داشتند.

اشاره

دبیرخانه شورای سیاست‌‌گذاری فقه معاصر وابسته به معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، در راستای گفتمان‌سازی درباره مباحث مربوط به فقه معاصر، آراء و دیدگاه‌های اساتید معظم و صاحب‌نظران این عرصه را جویا شده و در قالب کتابی با عنوان «فقه معاصر؛ چالش‌ها و راهکارها» در دست تدوین و انتشار دارد. مقاله حاضر که به این دبیرخانه ارائه شده، در چهار محور کلّی سامان یافته است: 1. ضرورت فقه معاصر؛ 2. بیان وضعیت مطلوب فقه و بررسی وضعیت موجود؛ 3. بررسی چالشهای پیش روی فقه معاصر؛ 4. ارائه راهکارهای مناسب جهت نیل به وضعیت مطلوب. امید است که مطالب این نوشتار، مورد استفاده فقه‌پژوهان و علاقه‌مندان به مباحث مربوط به فقه معاصر قرار گیرد.

چکیده

در عصر کنونی، اطّلاعات، به نماد عصری مبدل گردیده که ما در آن زندگی می کنیم. امروزه بارها سخن از انفجار اطّلاعاتی، انقلاب، تکنولوژی اطّلاعاتی و حتّی جامعه اطّلاعاتی به میان می‌آید. اصطلاح جامعه اطّلاعاتی، بازگوکننده توسعه تکنولوژی‌های نوین اطّلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطّلاعات است. امروزه اطّلاعات در تمام صوَر خود به کمک شبکه‌های انفورماتیک، با سرعتی بیش از پیش در دسترس است. این روند با توجّه به کاربرد روزافزون بزرگراه های اطّلاعاتی، در حال سرعت گرفتن بوده و اطّلاعات به عنوان یک کالای قیمتی، در عرصه تمدّن کنونی جهان ظاهر می‌شود. استقرار این جامعه، سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می‌گردد؛ واقعیتی که زمینه‌های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می‌کند.

زیرساخت‌های جامعه اطّلاعاتی را می‌توانیم درسه دسته زیر قرار دهیم:

• الف. زیرساختهای ارتباطات از راه دور؛
• ب. زیرساختهای مرتبط با دانش‌ها؛
• ج. زیرساختهای تکنولوژیک مرتبط‌کننده اطّلاعات.

در واقع، جامعه اطّلاعاتی قبل از هر چیز، مولود پیوندهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری متعدّدی است که ریشه در ساختار فنّی اجتماعی آن دارد. در اینجا می‌توان به مواردی از آنها اشاره کرد: دیجیتال، پیدایش زبان‌های نوین کامپیوتری همچون Gmail، توسعه تمامی اجزاء شبکه‌های مخابراتی مثل: کابل نوری، ماهواره و تلفی‌ها، و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت که شبکه را عملاً از دیوارهای قبلی (سازمانی، محلّی و ملّی) رها می‌سازد. جامعه اطّلاعاتی، در بر دارنده صوَر نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصّی مثل اینترنت می‌باشد که می‌توان به دوستیابی، کنفرانس، مناظره الکترونیک و... اشاره کرد. این پدیده، سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الکترونیک گشته است. به این اعتبار، می‌توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یافته‌های این مقاله همانگونه که در ادامه خواهیم دید، حاکی از این موضوع است که ظهور جامعه اطلاعاتی، مقارن با چند پدیده می‌باشد؛ مواردی همچون: الف. جهانی شدن اقتصاد؛ ب. ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛ ج. توسعه و کاربرد عمیق شبکه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال.

اشاره

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها و محدوده‌های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اوّلین‌بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمانهای علمی ـ تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه‌شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصتهای یادگیری بدون استفاده از منابع مالی مؤسّسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تأثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالشهای این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره‌گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرّب آن بر روی جوانان (دانش‌آموزان) ارائه کند.

فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیان باری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تأکید شده است. امید است با بکارگیری بهتر از این فنّاوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیر بنای همه سازمانهای یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

اشاره

عفاف داشتن و محجوب بودن، از فضایل اخلاقی بشر دانسته شده است که به مثابه امری درونی برای هر انسان، فارغ از دین و مذهبی که دارد، مطلوب شمرده می‌شود. تأکید ادیان آسمانی، به‌ویژه دین مبین اسلام بر رعایت عفاف و حجاب نیز بر مبتنی بودن آنها بر فطرت دلالت می‌کند؛ هر چند این فضیلت اخلاقی و امر فطری، در ادوار گوناگون و جوامع مختلف به دلایل و عللی، گاه مغفول مانده یا در تزاحم با دیگر امور فطری قرار داده شده است. انسان در جوامع گوناگون، نیازمند رعایت عفاف و حجاب است و امروزه با نفوذ اینترنت و ابزارهای گوناگون فضای مجازی در میان مردم، تشکیل جوامع مجازی و نیز بحث عفت و حجاب در آن ضرورت یافته است. در این مقاله، به بررسی فعّالیّت‌های انجام شده در موضوع عفاف و حجاب و نیز عفاف و حجاب کابران در فضای مجازی پرداخته خواهد شد.

اشاره

امروزه، با وجود دنیای ارتباطات در فضای مجازی، شاهد رشد قارچ گونه شبکه های اجتماعی متنوّع و با قابلیت های مختلف هستیم. جوانان ایرانی نیز تا کنون تلاش های قابل توجّهی انجام داده اند و پیام رسان های متنوّعی را تولید کرده اند که بیشتر آنها با استقبال کمی رو به رو شدند و در این میان، گروهی از متخصّصان ایرانی اقدام به ساخت پیام رسانی هایی صد در صد وطنی نموده اند. این پیام رسان ها برای کاربران ایرانی امنیّت و سرعت بیشتری فراهم کرده است. بر اساس آماری که روی اپلیکیشن کافه بازار درج شده، اکنون پیام رسان های بومی توانسته اند روی دستگاه هفت میلیون و 500 هزار ایرانی نصب شوند. فروشگاه گوگل (Google play) نیز نشان می دهد که 2 میلیون و 250 هزار پیام رسان بومی، از این منبع دانلود شده اند. بر مبنای مجموع این ارقام، پیام رسان های ایرانی تا به حال توانسته اند حدود 9 میلیون 750 هزار کاربر را به سوی خود بکشانند. در مطلب پیش رو، برخی امکانات و مزیّت های این پیام رسان ها ارائه می شود.

جایگاه و نقش رسانه

اندیشمندان برای هر دوره ای، نام یا نام هایی انتخاب کرده اند. از «عصر سنگ»، «دوران کشاورزی»، «دوره صنعتی»، «عصر اتم» تا امروز که از آن با عنوان «عصر ارتباطات»، «عصر سرعت و تبادل اطّلاعات»، «عصر دیجیتال» و «عصر رسانه ها» یاد می شود.

در فرهنگ ما، انسان، فرزند زمان خویش است؛ هر چند ضرورت دارد به افق آینده نیز نظر داشته باشد. همین مسئله، ضرورت آگاهی از مفهوم رسانه را آشکار می سازد. امروزه، رسانه ها می تازند، جنگ می آفرینند، مدیریت می کنند و خود پایان دهنده امورند. رسانه ها به کار مهندسی افکار می پردازند، قلب ها و ذهن های مردم را به دست گرفته، مدیریت می کنند. از این رو، صاحب نظران بر این باورند که رسانه های دیداری و شنیداری، در شکل گیری افکار عمومی در سراسر تاریخ بشریت، نقش تعیین کننده داشته و دارند. رسانه می تواند نقش هدایتگر یا گمراه کننده را در جامعه ایفا کند.

از سوی دیگر، انسان امروز ناچار به استفاده از رسانه هاست. او اطّلاعات را از رادیو و تلویزیون و اینترنت می گیرد، به وسیله شبکه های اجتماعی با مردم جهان ارتباط برقرار می کند و اوقات فراغتش را در سینما به عنوان «نقطه تلاقی همه هنرها و شبکه های اجتماعی» پُر می کند.

اشاره

فضای مجازی (اینترنت)، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجّه به اینکه عمر چندانی ندارد، توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه های مهمّ تربیت دینی و اسلامی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه هاست. تربیت دینی، فرایندی دو سویه میان مربّی و دانش آموز است که ضمن آن، مربّی با بهره گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقرّرات دینی تلاش می کند شرایطی را فراهم آورد که دانش آموز آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدف های مطلوب هدایت شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمّیّت بسیاری برخوردار است، توجّه به ارزش ها، به ویژه ارزش های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین آداب و اخلاق زندگی است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب ها و ارائه راهکارهای اخلاقی در باره آثار فضای مجازی در تربیت دینی و اسلامی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در خصوص آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب های اخلاقی فضای مجازی در تربیت دینی ارائه می نماید. اطّلاعات این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و جست‌و‌جو در پایگاه ها و منابع اطّلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند انواع دیگر تحوّلات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، آسان سازی و سرعت بخشی ارتباطات و تبادل اطّلاعات است. همچنین، از جمله آسیب های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می توان به مواردی همچون: تعارض ارزش ها، بازداری زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت، شکاف نسل ها، انحراف های اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، از هم پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

اشاره

محتوا، پادشاه فضای مجازی شناخته می شود؛ به گونه ای که هدف از طرّاحی و ساخت پایگاه ها و برنامه ها در این فضا، رساندن کاربران به محتوایی است که در آن قرار داده شده و کاربران نیز به منظور دستیابی به محتوا در اقسام گوناگون آن، پای در فضای مجازی می گذارند و هر کاربری که به محتوای دلخواهش برسد، کامیاب شده و هر توسعه دهنده ای که بتواند کاربران هدفش را به محتوای مطلوب رهنمون کند، ظفر یافته است. به همین جهت، می توان إذعان داشت که حکمران در این عرصه، محتواست. با وجود اهمّیّت کیفیّت محتوا، بسیاری از برنامه نویسان و توسعه دهندگان در این عرصه، بیشتر همّت خویش را معطوف معماری جذّاب و زیباسازی صفحات و رابط کاربری برنامه ها یا پایگاه های خود می کنند؛ در حالی که آنچه سبب جذب کاربران است، در واقع، محتوای با کیفیت است.