ره آورد نور

با وجود نیازهای نوشونده و مسئولیت آور در روزگار جدید، همچنان اولویت نخست، حفظ پیوند میان اصیل قدیم و نیاز نوین روز است. بی گمان گسست از سنت قویم قدیم، جدایی از آینده و ماندگاری در زمانه ای است که هر چیزی را از میدان روزگار بیرون می راند و نیست و نابود می سازد. کسی که در حال نتواند میان سنت ها و تجددها پیوند منطقی و استوار برقرار نماید، در آینده نیز نمی تواند در عرصه جهانی ماندگار باشد؛ چرا که در جهان متحول و متغیر، پدیده ای باقی می ماند که بتواند سنت ها را با نیازها و الزامات اجتماعی و تحولات عصر خو پیوند زند. برآیند این پیوند حضور و کارکردی مثبت است که ماندگاری مطلوب را برای آینده ضمانت می کند.

فنّاوری اطلاعات به عنوان یکی از فنّاوری های نوین بشری به سرعت در حال تأثیرگذاری بر روی الگوهای زندگی، روش تحقیق، شیوه های آموزش، مدیریت اطلاعات و سایر زمینه های زندگی انسان است. در نوشتار حاضر حجة الاسلام و المسلمین دکتر شهریاری مدیر عامل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به بررسی تأثیر فنّاوری اطلاعات بر نظام آموزش حوزه و پژوهش های اسلامی پرداخته است.

توجه شما را به این مقاله ارزشمند که در مراسم افتتاحیه نمایشگاه اطلاع رسانی علوم اسلامی عرضه شده، است جلب می کنیم:

اعراب گذاری متون عربی کار با سابقه ای است و پیشینه آن به صدر اسلام باز می گردد. مشهور این است که اصول نقطه گذاری واعراب قرآن را ابوالاسود دوئلی به دستور امام علی ابن ابیطالب پایه گذاری کرده است. با وجود اینکه عربی، زبان مادری عربها بوده است، ولی آنان بر درست نویسی و درست خوانی متن قرآن کریم اهتمام ویژه ای داشته اند و ائمه دین هم بر این مسئله تأکید می نموده اند؛ چنان که وقتی کسی قرآن را نزد امیر مؤمنان(ع) به غلط خواند، حضرت به ابوالاسود دوئلی دستور داد تا اصول نحو عرب را تدوین نماید، که با راهنمایی آن حضرت(ع) و به کوشش ابوالاسود پایه بنیادین و اصول نحو عرب شکل گرفت.

گفته می شود نخستین نظام اعراب گذاری که در نظر گرفته شد، عبارت از این بود که فتحه (زبر) با گذاردن یک نقطه بالای حرف، و کسره (زیر) باگذاردن یک نقطه زیر حرف، و ضمه (پیش) با گذاردن یک نقطه در داخل شکل حروف نشان داده و روی حرف ساکن نیز دو نقطه می گذاشتند. این اقدام اوّلین گام در پیدایش علم نحو و ادبیات عرب محسوب میشود.

 با توجه به ضرورت فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، شاهد آن هستیم که در چند سال اخیر بسیاری از دفاتر، مراکز و سازمان های مربوط به حوزه علمیه در راستای پیشبرد اهداف توسعه اقدام به ایجاد و تولید سایت ها، شبکه های اینترانتی و یا نرم افزار و سخت افزار نموده اند، که در سال های آتی نیز سرعت بیشتری به خود می گیرد. اگر چه تاکنون امکانات، نیروها و سرمایه های هنگفتی هزینه شده؛ اما هنوز اهداف کوتاه مدت و بلندمدت به صورت کلان و خُرد در راستای توسعه تعریف نشده است.
در بین سطوح تصمیم گیری به ویژه در توسعه عملیاتی حوزه دین، فرهنگ و علم این اتفاق نظر وجود دارد که جهت دسترسی به توان بالای فنّاوری اطلاعات و ارتباطات؛ به نتیجه رساندن سرمایه گذاری های انجام شده؛ ایجاد بستر مناسب جهت جلب اعتماد صاحبان سرمایه، مراجع، مدیران عالی رتبه و از طرف دیگر کاربران اعمّ از قشر حوزوی، دانشگاهی و عموم مخاطبان، باید پس از اصلاح دیدگاه نسبت به ICT و شناخت تمام توان و امکانات آن، از روش های مدیریتی متمرکز و یا راهبری متمرکز بر امکانات، نیروها و سرمایه ها استفاده نمود تا چنین فعالیت هایی به صورت منسجم، مطمئن و پایدار صورت بگیرد.

روش های یکپارچه سازی و نهادینه کردن آن، ما را قادر می سازد تا بر ضعف ها و ناکارآمد بودن وضعیت فعلی فایق آمده تا بتوایم علاوه بر برنامه ریزی استراتژیک و کلان حوزوی گروه های بزرگ و کوچک مربوط به حوزه و حوزویان را امر تسهیل روابط، ارتقاء کیفیت محصولات ارائه شده سوق داده و در نتیجه به احیای رسالت حوزوی و مخاطب سازی در عرصه جهانی مخصوصاً محافل علمی دنیا دست یابیم. از این رو، ضرورت ایجاب می کند جهت نیل به آن توانمندی به بررسی مشکلات توسعه در حوزه، تبیین وظایف دولت، و نقش حوزه در این خصوص و مسائل پیرامون آن بپردازیم و سعی شود تا راهکارهای اساسی آن معرفی گردد.

رشد استفاده از رایانه در ایران و به کارگیری آن در فرایندهای مختلف آموزش، صنعت، نشر و پژوهش، مسائل حقوقی نوظهوری را در پی داشته است. این مسائل ضرورتاً باید در دستگاه فقهی و حقوقی ایران تحلیل و قوانین مناسب با آنها تصویب گردد.

یکی از این مباحث، حقوق مالکیت فکری است که متأسفانه کمتر مورد کنکاش فقهی قرار گرفته است. حجة الاسلام سید حسن شبیری که از فضلای آشنا با مباحث علمی رایانه است، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «مسئولیت حقوقی ناشی از نرم افزارهای معیوب» تلاش نموده است که این مسئله را با تکیه بر مبانی استدلالی فقهی به ویژه فقه شیعه بررسی نمایند. در این نوشتار گزیده ای از پایان نامه ایشان را با هم می خوانیم.

یکی از شاخه های علوم دینی که موجب تحکیم و گسترش هر چه بیشتر شریعت الهی و فقاهت اسلامی را فراهم ساخته، علم رجال می باشد که اهمیت آن در فهم و استنباط علوم نقلی به خصوص احادیث معصومین(ع) بسیار واضح و شایان توجه است.

اما پژوهش در این زمینه با مشکل هایی چند مواجه است. یکی از دشوارهایی که در مسیر و تحقیق علم رجال وجود دارد، مشکل مراجعه به مصادر متعدد و منابع مختلف است. خاصه اینکه هنوز در علم رجال کتاب جامعی که بتواند پاسخگوی تمامی خواسته های یک محقق باشد، تدوین نشده است و هر یک از کتب رجال دارای ویژگی های مخصوص به خود هستند و تنها عدّه خاصی از روات را مورد تحقیق قرار داده اند، مانند: معجم رجال الحدیث که فقط کتب روات کتب اربعه را مورد توجه قرار داده است و یا کتاب قاموس الرجال که نقدی بر تنقیح المقال است و یا مستدرک علم الرجال که فقط راویانی را که در جامع الرواة و تنقیح المقال نیامده یا ترجمه کامل نشده اند، ذکر نموده است.

در بخش نرم افزارهای علوم اسلامی نیز علم رجال مورد کم توجهی قرار گرفته است و نرم افزارهای موجود جوابگوی نیاز محققان و اندیشمندان رجال نمی باشد و هر یک از این نرم افزارها نگاه خاص و جزئی به موضوع دارند و تاکنون برنامه ای جامع و کاربردی تدوین نشده است.

امروزه با گسترش روزافزون شبکه های اطلاع رسانی در سراسر جهان، فرصت دیگری در اختیار اندیشمندان و محققان اسلامی و مبلّغان شریعت الهی قرار گرفته تا با استفاده مطلوب از این فرصت در نشر احادیث و معارف دین کوشا باشند.

آنچه در این مسیر اهمیت زیادی دارد، شناسایی و بررسی فعالیت های انجام شده در این باره می باشد.

حدیث به عنوان یکی از منابع اصلی استنباط گزاره های دینی، همیشه مورد توجّه مسلمانان بوده است. اهتمام اندیشمندان اسلامی به حدیث به تدریج، علمی به نام «علم الحدیث» را با شاخه های مختلف آن همچون: رجال الحدیث، درایة الحدیث و فقه الحدیث به وجود آورد. پایگاه اینترنتی حوزه نت (hawzah.net) با درک اهمیت ویژه این علم، بخش حدیث خود را به ارائه مقالاتی در زمینه علم الحدیث اختصاص داده است و از این جهت، جزء معدود پایگاه های شیعی است که به این امر توجه خاصی را مبذول داشته است.

جایگاه ویژه حدیث و ضرورت تکمیل و روز آمدی پایگاه حوزه نت ما را بر آن داشت تا با کنکاش در محتوا و ساختار این پایگاه کاستی ها و بایسته های آن را به مسئولان یادآور شویم. از این رو، به حضور حجة الاسلام امین زارع مدیر سایت حوزه نت رسیدیم و طی گفتگویی صمیمانه به بررسی جنبه های مختلف بخش حدیث این پایگاه پرداختیم.

هیچ کدام از جستجوگرهای تخصصی، در زمینه دین به طور عام یا یکی از ادیان و مذاهب خاص، تمام اطلاعات و سایت های مربوط به دین را گردآوری و موضوع بندی نکرده است. به طوری که در برخی از موارد، استفاده از موتورهای جستجوی عمومی بزرگ همچون: گوگل و آلتاویستا به ویژه فهرست های راهنمای قابل جستجو، نتایج همسان و حتی بیشتری به جستجوگرهای تخصصی دین ارائه می دهند. از این رو، به چند فهرست راهنمای قابل جستجو در این زمینه اشاره می کنیم:

بسیاری از فیلسوفانی که مطالبی در باره اینترنت نوشته اند، این بحث را به میان کشیده اند که ارتباط افراد از طریق اینترنت به شیوه های مختلف نسبت به انواع ارتباط‌های معمول و روزمره که با حضور جسمی افراد همراه است، حالتی تقلیل یافته دارد؛ برای مثال، «هیوبرت دریفوس» در کتابش به نام «در باب اینترنت» استدلال می کند:

اطلاع رسانی در مقوله دین و معارف اسلامی از اموری است که از دیرباز ذهن متصدیان این امر را به خود مشغول نموده و در این راستا، استفاده از ابزار کارآمد و محتوای خوب و مفید، بیش از هر چیز دیگری مورد توجه قرار گرفته است.

اگرچه حوزه علمیه که از جمله متصدیان تولید علوم اسلامی و اطلاع رسانی در عرصه دین به شمار می آید، در زمان های گذشته با استفاده از ابزارهای ساده و در محدوده خاص به تبیلغ احکام و معارف الهی پرداخته است، اما امروزه وسعت علوم و فنون مختلف و ارتباط نزدیک میان جوامع و ادیان گوناگون، بهره مندی از شیوه های نوین اطلاع رسانی را گوشزد می نماید و عصر حاضر که به «عصر اطلاعات» موسوم گشته، ضرورت همراهی و یا جایگزینی ابزارهای جدید با ابزارهای سنّتی را یادآور می شود.

یکی از ابزارهای اطلاع رسانی در جهان امروز، وبلاگ نویسی در اینترنت می باشد که در میان اقشار مختلف اشاعه یافته و از سوی دیگر، پدیده ای بسیار مفید برای مبلغان دین به شما می رود. در این مقاله ضمن تعریف و تبیین اهمیت این شیوه فراگیر و جدید، به راهکارهایی چند در خصوص ضرورت ترویج این ابزار در حوزه دین می پردازیم.

در عصر موسوم به «عصر اطلاعات(1)» سرعت و میزان تولید اطلاعات به اندازه ای است که گفته می شود فقط در آمریکا روزانه شش تا هفت هزار مقاله علمی چاپ می شود و اطلاعات موجود در جهان در هر پنج سال و نیم به میزان دو برابر افزایش می یابد.(2)

اینترنت به عنوان بزرگ ترین مولود جامعه اطلاعاتی نقش چشمگیری در این روند رو به رشد داشته و دارد. بنابر تحقیقی که در سال 2002م انجام گرفته است، هر روز 3/7 میلیون صفحه وب به این شبکه جهانی افزوده می شود(3) که به یقین امروزه این رقم بیش از ده میلیون می باشد.

در این نوشتار برآنیم تا نیم نگاهی به کارکردهای مختلف، و عمدتاً مثبت اینترنت و جایگاه جامعه ما در این شبکه داشته باشیم تا تصویر روشن تری از اینترنت برای خوانندگان محترم ترسیم شود.