ره آورد نور

چکیده

سرقت علمی، یعنی نسبت دادن آثار و نوشته‌های دیگران به خود. اگر نویسنده در تهیۀ اثر خویش از منبع یا منابعی استفاده کند، اما از ارجاع و استناد به منابع خودداری، یا در آن کوتاهی نماید، مرتکب سرقت علمی شده است. در زبان انگلیسی، اصطلاح پلیجریزم (plagiarism) برای سرقت علمی به کار می‌رود و در زبان فارسی، اصطلاحاتی چون: انتحال، سخن‌ربایی و دست‌برد علمی، معرف این رفتار غیر اخلاقی در پژوهش است. به خود بستن آثار دیگران، از گذشته‌های دور ناپسند شمرده می‌شده و امروزه با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، زمینه‌های ارتکاب آن و نیز ابزارهای تشخیص و پیش‌گیری از آن، گسترش یافته است. این مقاله، نخست تعریفی فراگیر از سرقت علمی ارائه می‌کند و به ترسیم چشم‌اندازی کوتاه از پیشینۀ آن می‌پردازد. سپس به موضوع سرقت علمی در فضای دیجیتال اشاره نموده و در ادامه، انواع سرقت علمی، انگیزه‌ها و دلایل ارتکاب آن را بر می‌شمارد و راه‌های تشخیص و پیش‌گیری از آن را نشان می‌دهد.

درآمد

در این مقاله، برخی مسائل پیرامون علم اطّلاعات (IS) یا کتابداری و علم اطّلاع رسانی (LIS)، به عنوان یک رشته دانشگاهی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. هدف اصلی این است که تعدادی از أبعاد یا سطوح به هم وابسته را بررسی کنیم. شاید این مباحث، بدیهی به نظر برسند؛ ولی ما درصدد هستیم این مباحث را مطرح کنیم تا ضرورتشان را برای ملاحظات سیستماتیک مورد بحث قرار بدهیم. هر سطحی از بحث، در یک بخش جداگانه بررسی می شود:

1.  آیا LIS یک رشته دانشگاهی است؟
2. نام های مختلفی که به این رشته اطلاق شده، چه چیزهایی هستند و چگونه آنها مفاهیم اساسی رشته را منعکس می کنند؟
3. هدف LIS چیست؟ ما در تلاش هستیم به چه چیزی برسیم؟
4. مفاهیم هسته و کلیدی IS چه هستند؟
5. مهم ترین فرانظریه ها و سنّت های پژوهشی در LIS چه چیزهایی هستند؟

اشاره

در طول تاریخ با توجه به نیازهای پژوهشگران در مراجعه به متون و منابع علمی مختلف، فهرست نسخه های خطی که سیاهه ای ساده از کتاب ها بوده، تهیه و تدوین شده است. این فهرست ها در سیر تطوّر تکاملی خود تا عصر اینترنت که عرضه منابع دیجیتالی است، تغییرات متنوعی داشته است؛ در حالی که شاکله اصلی فهرست نویسی، کتاب شناسی و نسخه شناسی بوده و متادیتا که به عنوان اطلاعات مدیریتی همراه مدرک و سند الکترونیک است، به نوعی همان اطلاعات فهرست های کتاب های خطی را به شکلی گسترده تر برای ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات در فضای دیجیتال به کار می گیرد. با توجه به اهمیت و ضرورتی که نیازهای کاربران در انتقال و نگهداری منابع و مدارک علمی در ارتباط با فضای اینترنت داشت، لزوم استفاده از استانداردهای روز دنیا و متادیتا که به عنوان کلید سریع و دقیق دستیابی به اطلاعات می باشد، آشکار می شود. در این نوشتار، به بررسی پیشینه فهرست نویسی در جهان و تمدن اسلامی پرداخته ایم و با بیان انواع روش‏‌ها و شیوه های آن، به اصول و قواعد و استانداردهای فهرست نویسی نیز اشاره می کنیم.

اشاره

نسخه های خطی، میراث گران بهای علمی و فرهنگی تمدن بشری است. با توجه به نیازهای عصر ارتباطات و اطلاعات، لازم است که این دسته از منابع به درستی حفاظت شوند و برای استفاده بهتر، متناسب با فناوری و استانداردهای دیجیتال سازی، در شبکه جهانی وب ارائه شوند. در این نوشتار، ضمن تعریف نسخه خطی و بیان فهرست نویسی و استانداردهای پایگاه کتابخانه دیجیتال نسخ خطی، به معرفی مهم ترین کتابخانه های دارای نسخ خطی و فهرست های منتشر شده آنان و همچنین، مهم ترین بانک های اطلاعاتی و پایگاه های کتابخانه دیجیتال نسخ خطی به همراه بیان مزایا و اشکالات آنها پرداخته شده است. در پایان نیز طرح پایگاه جامع نسخ خطی و بخش های اصلی آن، به عنوان بهترین راهکار تجمیع اطلاعات و فهارس نسخ خطی برای ایجاد بزرگ ترین بانک اطاعات نسخه های خطی اسلامی، پیشنهاد شده است.

جستجو، سازماندهی منابع اطلاعاتی، استنادهی در مقالات و پایان‌نامه‌‌ها، همواره یکی از مسائل مهم و ضروری پژوهشگران است. امروزه استفاده از نرم‌افزارهای استناددهی، فرآیند پژوهش را تسریع و تسهیل کرده‌اند. متخصصان حوزه‌های علوم مختلف می‌توانند به کمک نرم‌افزار پژوهیار به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، منابع مورد نیاز خود را جستجو، ذخیره و سازماندهی کنند و به آن‌ها استناد دهند.

مقدمه

کتاب‌شناسی، نخستین گام از مراحل گوناگون یک پژوهش است؛ به دیگر سخن، شناخت منابع تحقیق به عنوان ابزار مطالعه، برای هر پژوهشگر امری بدیهی و ضروری است. در این راستا و برای افزایش دانش و توسعه علوم، کتاب‌شناسی، مأخذشناسی و منبع‌یابی، خود یکی از فنون پژوهش است.
‌اين‌ نوشتار نيز‌ يك‌ کتاب‌شناسی توصيفي‌ است و‌ جستاري‌ است‌ در معرفي‌ منابع و تازه‌های نشر که از نظر علمی و نظری پشتوانه نرم‌افزار استناددهی پژوهیار بوده است.

اشاره
همزمان با تولید نرم‌افزار مدیریت استناددهی پژوهیار از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برخی از پایگاه‌های خبری و اطلاع‌رسانی به معرفی این محصول پژوهشی اقدام نمودند. در ذیل، اخبار مربوط به این موضوع را در بعضی پایگاه‌ها مرور می‌کنیم.

مقدمه

در پژوهش، «استناد» امری ضروری است. استنادها باید با شیوه‌ای منظم و استاندارد مرتب شوند. شیوه‌های استناد، رویکردهای استاندارد برای استناد به منابعی هستند که مؤلف در تدوین اثر خود از آن‌ها بهره گرفته است.

در صورتی که شما پایگاه اینترنتی یا وبلاگی دارید، می‌توانید با دنبال کردن چند گام ساده پایگاه‌ خود را با نرم‌افزار پژوهیار سازگار نمایید. با این کار، بازدیدکنندگان پایگاه شما می‌توانند به‌سادگی آن را مورد استناد قرار دهند و به این ترتیب، نه تنها حقوق معنوی محتوای آفریده‌شده توسط شما کمتر در معرض تهدید قرار می‌گیرد، بلکه تعداد بازدیدکنندگان شما نیز به تبع مورد استناد قرار گیری افزایش می‌یابد.

اشاره

پژوهشگران هنگامی که از پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف استفاده می‌نمایند و دایره منابع خود را برای نگارش و تحقیق گسترده می‌بینند، ذهن آن‌ها درگیر شده و دچار سردرگمی می‌گردد. پس دو مسأله برای آن‌ها به وجود می‌آید؛

چکیده

نرم‌افزار پژوهیار، نسخه تغییریافته‌ای از نرم‌افزار زوترو (1) است که امکانات مورد نیاز کاربران فارسی‌‌زبان به آن افزوده شده است. این نرم‌افزار، دو کاربرد اصلی دارد؛ کاربرد اول، ذخیره مشخصات مراجع و درج خودکار استنادها و کتابنامه منطبق بر شیوه‌نامه مورد نظر پژوهشگر است. کاربرد دوم، ذخیره و طبقه‌بندی همه اطلاعاتی است که محقق در جریان پژوهش به دست می‌آورد.

چکیده

جستجو، گردآوری و سازماندهی منابع اطلاعاتی، تحقیقاتی و پژوهشی از یک سو و استناددهی به منابع مورد استفاده قرار گرفته از سوی دیگر، همواره یکی از مسائل مهم و ضروری پژوهشگران بوده است. به موازات رشد و توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی، علمی و پژوهشی، به ابزارهای ذخیره و بازیابی اطلاعات مناسب و سودمند مجهز شدند و همچنین، ایجاد و توسعه شبکه وب و اینترنت جهانی، منجر به دسترسی پژوهشگران به منابع بی‌شمار اطلاعاتی شد.

چکیده

با توجه به اهمیت بسیار بالای معتبر و موثق بودن اطلاعاتی که در نوشته‌های علمی ارائه می‌شوند، مؤلفان و پژوهشگران، نیاز به ابزارهایی توانمند دارند که آن‌ها را در فرایند گردآوری، سازماندهی و بهره‌گیری از اطلاعات خود یاری رساند.

مقدمه

در گذشته، امر استناد به‌گونه‌اي معمول بوده؛ ولي ضوابطي مدوّن كه بتوان آن‌ها را مباني نظري چنين امري تلقي كرد، نداشته است. در اسلام، تنها حوزه‌اي كه اين امر را به طور جدّي مورد ملاحظه قرار داده، علم‌الحديث است كه سابقه آن به قرون اوليه هجري مي‌رسد.

اشاره

تحقیق و پژوهش، همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نوشتن صحیح و مناسب یک مقاله، رکن اساسی برای چاپ مقالات علمی می‌باشد. در تهیه مقاله از منابعی استفاده می‌شود و ذکر این منابع به شیوه‌ای مطلوب، بسیار حائز اهمیت است.

چکیده

انجام هر فعالیت علمی، نیازمند آگاهی از فعالیت‌های مرتبط پیشین است؛ به عبارت دیگر، تعمق در آثار دیگران و استفاده از اندیشه‌های پویا و ارتباط آن‌ها با قلمرو فکری خود، به گونه‌ای که جنبه‌های مختلف آن را بهتر و دقیق‌تر تحلیل کنیم و از این طریق، نسبت به میراث فکری خويش غنی‌تر و عمیق‌تر بیندیشیم، از جمله وظایفی است که هر محققی باید به انجام آن اهتمام ورزد.

چکیده

استناد و استناددهی، یکی از معیارهای نگارش متون گوناگون است و از زمان‌های دور مورد توجه بسیاری از علما و قدما بوده، تا کنون نیز این اهمیت جایگاه خاص خود را از دست نداده است. در این مقاله سعی شده است که تعاریفی از استناد و استناددهی ارائه شود.

علم در دوران ما از جهتی بسیار «تند» و از جهتی هم بسیار «كند» به پیش می‌رود؛ «تند» از این جهت که برآیند تغییرات و تحولات علمی و تأثیر آن در روزگار ما، بسیار خودنما است و به جزء ضروري تحولات پیرامون ما، و بلکه به عامل آن، تبديل شده است. «كُند» هم از آن جهت که هر یک از کنشگران عرصۀ علم و فنّاوری، اولاً نقش محدودی در به حرکت درآوردن چرخ علم دارند و ثانیاً این نقش را در دل نقش دیگران و همگام با آنها ایفا می‌کنند و ثالثاً این‌که سال‌ها مرارت هر یک از اصحاب در یکی از گرایش‌هاي عرصه‌های علم و فناوري، گاهی در بهترین حالت، صرفاً به بهبود یا تغییر در گوشه‌ای از یکی از فرایندهای نرم‌افزاری، مدیریتی و طبّی و یا آموزه‌های روان‌شناختی، فلسفی یا اقتصادی منجر می‌شود.

 مقدمه
در سال‌های اخیر، مکرراً شاهد انتشار خبرهایی با موضوع تقلب در پژوهش‌های دانشگاهی بوده‌ایم و روایت‌های متفاوتی در گوشه و کنار جهان درباره سوء استفاده تعدادی از پژوهشگران از کارهای پژوهشی دیگران (خسروی، 1385؛ کونگ (1) و همکاران، 2010؛ برلینک، (2) 2011؛ گادالهاک، (3) 2011؛ باتلر، (4) 2009) شنیده می‌شود. جدای از بحث کاهش رعایت اخلاق در پژوهش‌های عصر حاضر، عده‌ای افزایش پدیده تقلب را در محیط‌های دانشگاهی به عنوان پیامدی از پیشرفت فناوری در نظر می‌گیرد (گیبسون و چستر ـ فانگمن، (5) 2011، ص 132). بی‌اخلاقی‌هایی که در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی رخ می‌دهد، از لحاظ چگونگی‌ ارتکاب، میزان تقلب، نوع فریبکاری و از دیدگاه‌های دیگر، به انواع متفاوتی تقسیم می‌شوند و شاید به همین دلیل متنوع بودن، با عناوین کلی متفاوتی نظیر: نادرستی دانشگاهی، کج‌اخلاقی دانشگاهی، بداخلاقی پژوهشی، سوء رفتار پژوهشی و‌... مطرح می‌شوند.

درآمد

شناخت منابع و مآخذ، دست‌کم در پژوهش‌های نظری، نخستین گام به شمار می‌رود. کتاب‌شناسی‌‌ها این امکان را برای پژوهشگران فراهم می‌آورند که از یک سو راه‌های رفته را بشناسند و آثار موازی نیافرینند و از سوی دیگر، زوایایی از دانش که از نگاه گذشتگان فرومانده را آشکار کنند. همچنین، با استفاد از کتاب‌شناسی‌‌ها، پژوهشگران از وجود عنوان‌های آثار و مرجع‌ها و منابع در موضوع‌های گوناگون، نویسندگان، ناشران و محل نشرشان آگاه می‌شوند و می‌توانند برای تحقیق‌های خود از آن‌ها بهره گیرند.