ضمن تقدیر از زحمات و تلاشهای مسئولان محترم این مؤسسه، نکاتی را جهت بهبود و کارآمدی هرچه بیشتر پایگاه مذکور متذکر می شویم. باشد که در آینده ای نزدیک شاهد ارتقاء کیفی چنین پایگاه هائی باشیم تا مسیر پژوهش و نگارش برای محققان علوم اسلامی هموار گردد و قدمی هرچند کوتاه در عرصه بهینه سازی فرهنگ اطلاع رسانی و استفاده شایان و شایسته از ابزارها و فنّاوری های روز برداشته شود.
1.محتوای پایگاه
تنوع مطالب و تعدد عناوین مرتبط، موجب غنای محتوایی و ارزشمندی یک پایگاه و استفاده فراگیر و روزافزون کاربران می شود و این خود، از ویژگی های ممتاز سایت های اینترنتی می باشد. اما به نظر می رسد عناوین مطرح شده در بخش های مختلف پایگاه حدیث نت کافی نبوده، تمام موضوعات حدیثی را در بر نمی گیرد؛ مثلاً مطالب ارائه شده در بخش «حدیث»، برای یک پایگاه حدیثی بسیار اندک و اجمالی است. در حالی که می توان مباحث جدید و موضوعات دیگری را نیز به آن افزود. با توجه به اینکه کاربرانی که به چنین منابع رایانه ای مراجعه می کنند، در سه سطح: «عمومی، پژوهشگران و متخصصان علم حدیث» خلاصه می شوند، باید در عرضه متون حدیث، سطوح مختلف مذکور در نظر گرفته شود و مطالبی از آثار مرتبط به علل مباحث روز حدیثی، احادیث اخلاقی، روایات فقهی، تاریخ حدیث، مباحث رجالی به: قبیل شکل تخصصی، گفتگوهای حدیثی،مقالات متنوع و روزآمد حدیثی و رجالی، معرفی نرم افزارهای روایی و رجالی و نیز آموزش های حدیثی در این پایگاه گنجانده شود و از ارائه موضوعات صرفاً کلی پرهیز گردد.
قسمت «نشریه» که در بخش محصولات ارائه شده، می توانست به صورت بخشی مجزّا عرضه گردد و شامل مطالبی چون: مقاله های مطبوعاتی در زمینه حدیث، اخبار حدیثی، گزارش های حدیثی و دیگر موضوعات موجود در مطبوعات داخلی و خارجی باشد. در خصوص تعداد نشریات پایگاه نیز باید گفت که عناوین پنج گانه مذکور کافی نیست و می توان نشریات بیشتری را در این زمینه معرفی کرد.
افزون بر این، در برخی از بخش های اصلی و یا فرعی برنامه، عنوان هایی مطرح شده که هیچ ارتباطی با مباحث حدیثی ندارند و حال آنکه می توان آنها را حذف نمود و موضوعات جدیدتر، کارآمدتر و مرتبطتر را عرضه کرد؛ به عنوان نمونه، در بخش «قرآن» عناوینی مطرح شده که ارتباط نزدیکی با این علم نداشته، نیاز یک پژوهنده حدیثی را برطرف نمی سازد، مانند سیر تدوین قرآن و مراتب اُنس با قرآن.
در قسمت «تفسیر روایی» در بخش قرآن که تنها به معرفی تفاسیر روایی بسنده شده است، می توان به منظور ایجاد غنای بیشتر برنامه، متن یک یا چند تفسیر روایی مهمّ شیعه را گنجاند و یا کتب حدیثی شیعه را بر اساس موضوع و یا ترتیب خاصّی چون: اخلاقی، تفسیری، فقهی، ادعیه و توحیدی مرتب نمود و در ذیل هر موضوع، چندین کتاب روایی مهمّ شیعی را عرضه داشت.
نمونه دیگر به قسمت «آشنایی با مراکز حدیثی» مربوط می شود. اوّلاً: فقط هشت مرکز معرفی شده و تمامی مراکز حدیثی موجود ارائه نشده اند. ثانیاً: توضیحات مرتبط با مراکز حدیثی، بسیار اندک است و برای شناسایی یک مرکز حدیثی و ارائه ساختار و فعالیت های آن کفایت نمی کند؛ مثلاً بهتر است در معرفی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، بخش حدیثی اش بیشتر از بخش های دیگر آن تبیین گردد و مطالب و دستاوردهای حدیثی این مرکز برجسته تر و مفیدتر ارائه شود.
همچنین، در بخش «دیگر پایگاه ها» مناسب است که به طور اجمالی و در طی چند سطر، دورنمایی از محتوا و امکانات پایگاه های ارائه شده را ترسیم کرد و نوع و مقدار مطالب اختصاصی آن سایت به حدیث و علوم مربوط به آن بیان گردد تا کاربر در انتخاب پایگاه دلخواه دچار زحمت نشود.
در بخش «پژوهش ها»، بسیاری از عناوین پژوهشی مانند: پایان نامه های حدیثی و طرح های حدیثی انجام شده یا در دست اقدام، مورد غفلت گرفته است و در قسمت آشنایی با کتب حدیث شیعه و یا مؤلفان و راویان حدیث شیعه، تعداد کتب، مؤلفان و راویان مزبور خیلی اندک است و توضیحات مربوط به شرح حال نویسندگان نیز کافی نیست. به طوری که در قسمت آشنایی با کتب تنها 19 کتاب روایی معرفی شده و در قسمت آشنایی با مؤلفان حدیث شیعه صرفاً 10 نفر معرفی گردیده و یا قسمت «آشنایی با راویان» فقط شامل 18 راوی می باشد.
هرچند دسترسی به متن کتب حدیثی به همراه قابلیت هایی مانند ذخیره مطالب و گرفتن رونوشت (کپی)، از جمله مزیت هایی این پایگاه به شمار می رود، ولی به طور کلی، این سایت از لحاظ حجم محتوایی و یا نوع امکانات جوابگوی کاربران، محققان و اندیشمندان علوم حدیث نمی باشد.
گفتنی است که بخش کتابخانه حدیث نت، در حال حاضر غیر فعّال است. با توجه به اینکه بخش مذکور اهمیت فراوانی در ساماندهی امر پژوهش دارد، امید است که به زودی، این کتابخانه حدیثی راه اندازی شود و مددرسان پژوهشگران و کاربران باشد. بدیهی است که ارائه کتب به ترتیب الفبایی و یا موضوعی، نمایش متن کتب مهمّ حدیثی و در دسترس قرار دادن قابلیت جستجوی قوی در کتب و متن از جمله ویژگی های کارآمد و ارزشمند یک کتابخانه اینترنتی است که انتظار می رود مورد توجه قرار گیرد.
2.ساختار پایگاه
ساختار علمی و منطقی مباحث ارائه شده در هر پایگاه به برقراری ارتباط سریع کاربر با محتوای آن یاری می رساند. اما متأسفانه در پایگاه حدیث نت، وحدت منطقی و ساختار علمی خاصی در تنظیم و عرضه مطالب دیده نمی شود. در قسمت «دانستنی ها» در گزینه آشنایی با کتب حدیث شیعه، ترتیب خاصی رعایت نشده است. در حالی که بهتر بود بر اساس اهمیت کتب، تاریخ تألیف و یا نوع موضوعات به چینش و دسته بندی کتاب ها اقدام می شد.
همچنین، عناوین اصلی در صفحه آغازین نیز بر مبنای یک ملاک منطقی ارائه نشده اند؛ زیرا برخی موارد مثل گزینه «امام علی علیه السلام» را می توان در گزینه «پیامبر و اهل بیت علیهم السلام» گنجاند و نیازی به تفکیک آن نمی باشد. برخی از گزینه ها مانند: «ویژه» در نگاه نخست مبهم می نماید و گویای محتوای آن نیست و تا زمانی که صفحه مربوطه گشوده نشود، مطالب آن دانسته نمی شود.
در بخش «دیگر پایگاه ها» ضمن اندک بودن سایت های ارائه شده، نام یک پایگاه (www.alhikmet.com) به صورت تکراری درج شده و در برخی موارد نیز موضوعات با یکدیگر تداخل پیدا کرده است. بدیهی است عدم ارائه آنها تحت یک عنوان مشترک و یا در بخش مربوطه، موجب سردرگمی کاربران خواهد شد؛ مثلاً در دو بخش «دانستنی ها» و «پژوهش ها»، گزینه آشنایی با مراکز حدیثی تکرار شده است.
در بخش «ویژه» عناوین مطرح شده دسته بندی خاصی ندارد و گزینه «چهل حدیث برای جوانان» زیر عنوان«گوناگون» آمده است، در حالی که منطقی تر آن است که ذیل عنوان «جوان» ارائه شود.
همان طور که گفته شد این گونه نواقص و ضعف ها ناشی از فقدان وجود یک ساختار علمی دقیق و دسته بندی منطقی مبتنی بر مباحث حدیثی در ارائه اطلاعات می باشد.
3. سرعت دستیابی به اطلاعات
در عرصه اطلاع رسانی به ویژه اینترنت، سرعت در انتقال اطلاعات و سهولت در دسترسی به محتوا، دو ویژگی اساسی می باشد. کسانی که در پایگاه های جهانی به جستجو می پردازند، دوست دارند تا در کوتاه ترین زمان ممکن به اطلاعات موجود در سایت دست یابند. این نکته به خصوص با توجه به سرعت اندک اینترنت در ایران، از اهمیت دو چندان برخوردار است. از این رو، در بسیاری از پایگاه های اطلاع رسانی حجم بسیاری از اطلاعات در صفحه نخست ارائه شده و یا حداکثر در صفحات بعدی پایگاه قرار دارند. اما در پایگاه حدیث نت، این مشکل وجود دارد که برخی مطالب آن در لایه های پنهان عرضه شده و چندان زودهنگام قابل دستیابی نیست؛ به عنوان مثال مانند «قرآن» باید مسیری را طی نمود تا به موضوع مورد نظر رسید در بخش نرم افزارهای قرآنی این گونه است وقتی یرامون قرآن می خواهیم به متن نشریات موجود در بخش «محصولات» دست یابیم( محصولات نشریه - فصلنامه علمی تخصصی علوم حدیث - انتخاب جلد مورد نظر - فهرست موضوعات - متن دلخواه).
بهترین روش رفع این نقیصه آن است که نظیر پایگاه هایی مانند تبیان (www.tebyan.net) عناوین موضوعات در هر یک از گزینه های اصلی را تا حدّ امکان به شکل کرکره ای عرضه داشت تا کاربران اینترنتی در وهله اوّل، مطالب هر قسمت را مستقیماً مشاهده کنند و آنگاه در کمترین زمان به موضوع دلخواه خویش برسند؛ به عبارت دیگر، محقق در همان صفحه نخست به جزئی ترین موضوع دست یابد و نیازی به جستجوی زیاد نداشته باشد.
4. گرافیک پایگاه
موضوع ایجاد جذابیت در روش های تبلیغ بسیار حائز اهمیت بوده و در انتقال پیام زودهنگام و اثربخش به مخاطب نقش مهمی را ایفا می کند. در پایگاه های جهانی نیز که از جمله مهم ترین ابزارهای تبلیغاتی و اطلاع رسانی در عصر حاضر به شمار می روند، رعایت این اصل، تأثیرات بسزایی را در جلب مخاطبان و کاربران به دنبال خواهد داشت. خاصه در صفحه آغازین هر پایگاه که به عنوان «صحفه اصلی» به شمار می رود.
حدیث نت از نظر گرافیکی و طراحی یک سایت مطلوب، اشکال های فنی قابل توجهی را داراست. از جمله اینکه زمینه رنگ صفحه نخست و گزینه های موجود در آن، بسیار نزدیک به هم است و این امر باعث شده تا بخش های مختلفی که در این صفحه ارائه گردیده، از شفافیت و خوانایی لازم برخوردار نباشد. همچنین، عدم استفاده بهینه از فضای موجود در این صفحه، از جذابیت و گیرایی این پایگاه کاسته است. در حالی که بهره گیری از تصاویر و طرح های مرتبط با محتوا و قابلیت ها، کاربران را در امر تحقیق و جستجو در قسمت های گوناگون سایت به نحو شایسته ای مدد می رساند.
افزون براین، در دیگر صفحات نیز بهتر است علاوه بر ارائه اطلاعات، از تصاویر گویای مطالب هر قسمت کمک گرفته می شود؛ زیرا عرضه اطلاعات حدیثی صرف، از جذابیت مطلوب برای ایجاد ارتباط با کاربران می کاهد و باعث خستگی آنان می شود.
سخن آخر
در مقایسه پایگاه حدیث نت با دیگر پایگاه های حدیثی شیعه و سنّی، باید اذعان داشت که سایت «الحدیث» با وجود ویژگی های مفید و اطلاعات سودمندش، از نقایص و کاستی هایی چند نیز برخوردار است که در این سطور به برخی از آنها اشاره شد.
در مجموع، در این پایگاه مطالب متنوع حدیثی و عناوین و موضوعات کافی و فراگیر برای به انجام رساندن یک پژوهه حدیثی ارائه نگردیده و ابزارهای لازم برای جستجو و گزینه های مرتبط با آن، گنجانده نشده است. قابلیت هایی نظیر: نمایش ریز موضوعات عناوین کلی در صفحه آغازین پایگاه؛ عرضه عنوان های متنوع و کاربردی در هر بخش؛ دستیابی به شروح حدیثی و ترجمه کتب روایی؛ ارائه احادیث فقهی، احادیث مرتبط با آیات، شأن نزول ها و مطالب تخصصی چون اعتبار سند حدیث و راویان؛ توجه به نیاز کاربران و نیز رعایت ساختار منطقی و موضوعی در عرضه مطالب و فهرست ها، همگی از ویژگی های یک پایگاه حدیثی جذّاب و کارآمد به شمار می رود که باعث افزایش کارآیی برنامه و مراجعه کاربران بیشتر به پایگاه خواهد شد.