• ضمن تشکر از جناب عالی که با وجود مشغله های فراوانِ خود فرصتی را در اختیار ما قرار دادید. نخست بفرمایید چه تعریفی از نشر الکترونیک ارائه شده است؟ آیا همه نرم افزارها را شامل می شود؟
» در پاسخ به این سؤال ابتدا باید کتاب الکترونیک را تعریف کرد. کتاب الکترونیک به کلیه محصولات فرهنگی و آموزشی که به صورت دیجیتالی پیاده سازی و پردازش شده باشند، اطلاق می گردد. در نتیجه، انتشار نرم افزاری هر نوع کتاب الکترونیکی براساس تعریف بالا، نشر الکترونیک بوده و هر شخص حقوقی که طبق ضوابط خاصّی، مجوّز نشر الکترونیک را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت نماید، قانوناً ناشر الکترونیک نامیده می شود. اما در پاسخ به این سؤال که آیا این تعریف همه انواع نرم افزارها را شامل می شود یا خیر، باید عرض کنم که با عنایت به تعاریف فوق، محصولات ذیل از دیدگاه مجمع ناشران الکترونیک خارج از این تعریف بوده و جایگاهی در نشر الکترونیک ندارند:
- الف) محصولات صرفاً صوتی (موسیقی)؛
- ب) محصولات صرفاً تصویری (فیلم)؛
- ج) نرم افزارهای سیستم عامل و کامپایلرها؛
- د) نرم افزارهای یوتیلیتی و مدیریت پایگاه های اطلاعات و نظایر آن؛
- ه) نرم افزارهای اتوماسیون اداری؛
- و) نرم افزارهای بازی (Game) که جنبه آموزشی و فرهنگی نداشته باشند؛
- ز) کلیه نرم افزارهای خارجی (البته بجز مواردی از نشر الکترونیک خارجی که به نحوی رسماً از سوی تولید کننده به نماینده داخلی واگذار شده باشد).
• انگیزه تشکیل مجمع چه بود؟
» همه دوستانی که هم اکنون به عنوان هیأت مؤسّس مجمع ناشران الکترونیک مدت سه سال است در جلسات مکرّر و طولانی، مباحث این مجمع را پیگیری می کنند، عمده دست اندرکاران نشر الکترونیک کشور هستند که همگی در راستای تقویت بنیه فرهنگی این ملّت، تمام همّ و غمّ خود را با انگیزه اعتلای فرهنگی این کشور و با هزینه های شخصی و بدون هیچ گونه کمک دولتی و یا استفاده از تسهیلات فرهنگی، در این مسیر قرار داده اند و با درک این معضل و احساس آن، اقدام به تأسیس این مجمع نموده‌اند و به طور جدّی پیگیر تثبیت آن هستند.
متأسفانه! باید عرض کنم آنچه در کشور ما پس از چندین سال به عنوان توسعه فنّاوری اطلاعات مطرح می گردد که با عنوان (IT) یا تکنولوژی اطلاعات در همه جای دنیا مطرح است با ظرافتی خاص و با اضافه کردن یک حرف در این عبارت (ICT)، از محمل محتوا و اطلاعات به وادی سخت افزاری و معادلات اقتصادی در این موضوع کشیده می شود که البته در جای خود لازم است. بعد از آن تازه به این فکر می افتیم که در این ظروف بسیار زیبا و گران قیمت، چه مظروفی و چه محتوایی باید منزل گزیند و به این طریق همچنان موضوع محتوا که عمود این خیمه است، مورد غفلت قرار می گیرد.
تبیین این مشکل و سوق دادن افکار مسؤولان به اهمیت دادن به موضوع محتوا در بحث (IT)، انگیزه اصلی برای تشکیل این مجمع بوده است که خود به خود مباحث حمایتی را نیز به دنبال خواهد داشت.
• مجمع ناشران الکترونیک از چه زمانی و با چه اهدافی تشکیل شد؟
» مجمع ناشران الکترونیک از سال 1379 با هدف تثبیت جایگاه نشر الکترونیک در کشور و در نتیجه حمایت از فعّالان این صنف، تأسیس شده و اکنون سال سوم فعّالیت خود را سپری می کند. چنانچه مستحضر هستید هم اکنون در کشور، قوانین خاصّی جهت ناشران سنتی و حمایت از حقوق ایشان موجود است و این صنف، از یکسری تسهیلات دولتی در حدّ بضاعت وزارتخانه های مرتبط برخوردار هستند و این مطلب خود گویای تأیید و پذیرش جایگاه نشر سنتی در فرهنگ و قوانین جاری این کشور است و حال آن که هم اکنون با پیشرفت تکنولوژی و ظهور رایانه در عرصه های مختلف فرهنگی از جمله عرصه نشر، هنوز جایگاه روشنی برای یک کتاب الکترونیک (E-Book) و برای ناشران الکترونیک به نحو عملی و واقعی وجود ندارد.
طبیعی است تا وقتی که این جایگاه به شکل صحیح در کشور تبیین و تثبیت نگردد، سخن از حقوق و حمایت از ناشران چندان ثمربخش نخواهد بود.
بنابراین، مجمع ناشران الکترونیک هدف اصلی خود را « تثبیت جایگاه نشر الکترونیک » تعیین نموده و کلیه فعّالیت های خود را با توجّه به این محور اصلی تنظیم کرده است.
• چه فعّالیت هایی تاکنون صورت گرفته است؟
» البته پاسخ به این سؤال به گونه تفصیلی؛ یعنی گزارش عملکرد سه ساله مجمع که جریان تثبیت جایگاه خود را به طور جدّی دنبال می کند، مجالی وسیع می طلبد. اما به طور اجمال، عمده فعّالیت این مجمع پیگیری همان هدف اصلی؛ یعنی تثبیت معنای نشر و ناشر الکترونیک در کشور بوده است که این مهم طی ده ها جلسه داخلی و همچنین جلسات متعدّد با مسؤولان مختلف حوزه های فرهنگی و قانونی همچون: وزارت ارشاد، آموزش و پرورش، شورای عالی انفورماتیک، قوه قضائیّه، دادگستری و مجلس مورد بررسی قرار گرفته است و حاصل آن در حال حاضر، تشکیل دفتر نشر الکترونیک در وزارت ارشاد می باشد که طی ماه جاری انجام شده و جلسات کمیته شورای سیاست گذاری نشر الکترونیک از هفته گذشته با عضویت 2 عضو از مجمع ناشران الکترونیک در محل وزارت ارشاد آغاز شده است.
همچنین به دنبال تصویب قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 1374/10/4، مجمع ناشران الکترونیک پیگیری های بسیار جدّی را در خصوص تدوین و اصلاح آیین نامه اجرایی این قانون نموده است که هم اکنون نیز ادامه دارد.
موارد عملیات اجرایی از قبیل اجرای نمایشگاه ها نظیر برگزاری سومین نمایشگاه نشر الکترونیک از دیگر فعّالیت های این مجمع است که به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می کنم.
• آیا مجمع در حیطه خاصّی همچون حوزه علوم اسلامی فعّالیت دارد یا خیر؟
» خیر، مجمع ناشران الکترونیک با هدف پوشش و حمایت از کلیه ناشران الکترونیک، خود را محدود به حوزه خاصّی همچون علوم اسلامی نکرده است. گرچه هم اکنون مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با تولید نرم افزارهای حوزه علوم اسلامی، از ارکان جدّی این مجمع به حساب می آید.
• در زمینه مشارکت سایر شرکت های تولید کننده و عرضه کننده نرم افزار، بویژه در گستره علوم اسلامی چه فعّالیت هایی صورت گرفته است؟
» در زمینه مشارکت سایر شرکت های تولید کننده نرم افزار در حال حاضر فعّالیت خاصّی را نمی توان ذکر کرد، اما دعوت به عضویت و اخذ پروانه نشر سنتی و در پی آن دریافت پروانه نشر الکترونیک، اساسی ترین قدم در این مسیر است که این دعوتنامه برای اکثر قریب به اتفاق این شرکت ها ارسال گردیده که باید سریعاً مراحل یادشده را طی نمایند. در این مورد، دبیرخانه مجمع ناشران الکترونیک پاسخگوی سؤالات احتمالی این عزیزان می باشد.
• چه کارهایی در خصوص مشارکت سایر تولیدکنندگان در مورد اجرای قوانین حقّ التألیف و جلوگیری از کپی برداری غیرمجاز صورت گرفته است و اصولاً حوزه فعّالیت مجمع به این مباحث نیز مرتبط است یا خیر؟
» ابتدا بخش آخر سؤال شما را پاسخ میدهم. در حال حاضر با توجّه به وضعیت اسف بار کپی برداری غیرمجاز از محصولات تولید کننده ها و متأسفانه عدم پیگیری جدّی مسؤولان در این باره، این موضوع گرچه به عنوان هدف مطرح نیست، اما اینک در قالب یکی از اصلی ترین فعّالیت های مجمع به طور بسیار جدّی در حال پیگیری است که من فرصت را مغتنم شمرده، این مژده را به تولیدکنندگان می دهم که آیین نامه اجرای قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزاری مصوّب سال 79، هم اکنون به همت عزیزان فعّال در قوه قضاییّه و سازمان توسعه قضایی با همکاری جدّی مجمع ناشران الکترونیک در حال اصلاح بوده و إن شاء الله در آینده ای نزدیک جهت اجراء ابلاغ خواهد شد.
همچنین به طور موازی، آموزش قضات در دادگستری جهت رسیدگی به این گونه پرونده ها و کسب تخصّص ویژه بدین منظور انجام شده است. یکسری از فعّالیت های حقوقی نیز از طرف مجمع ناشران الکترونیک انجام، و در حال سیر مراحل طبیعی خود می باشد که به ملاحظات خاص از ذکر این مراحل معذورم.
هم اکنون مجمع ناشران الکترونیک آمادگی دارد تا موارد مستند از کپی برداری غیر مجاز یا عدم رعایت حقّ التألیف در زمینه نشر الکترونیک را پیگیری نماید.
• در خصوص حمایت از ناشرینی که تازه به حوزه نشر الکترونیک وارد می شوند، چه مساعدت هایی مدّ نظر مجمع است؟
» در مورد مساعدت و حمایت از ناشران جدید یا ناشران با سابقه، واقعیت امر این است که باید حمایت های جدّی با اجرای قانون و ایجاد تشکل ناشران الکترونیک توسط وزارت ارشاد انجام پذیرد که مقدمات این امر تا مرز مراحل نهایی انجام شده است. اما از جهت نوع تسهیلات به عنوان اهمّ موضوعات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- الف) پرداخت وام تولید محصول جهت پروژه های طویل المدّت و خرید دفتر کار؛
- ب) بودجه تحقیقات جهت طراحی قفل های ایمنی نرم افزاری؛
- ج) بودجه های بلاعوض برای پیگیری های حقوقی با سقف معین؛
- د) سوبسید شرکت در نمایشگاه های خارجی؛
- ه) معافیت ناشران الکترونیک از برخی مالیات های و یا تقلیل آنها؛
- و) اجازه فعّالیت نشر در محلّ مسکونی.
و موارد بسیار دیگر که مذاکرات اساسی آن با مسؤولان محترم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شده است که امیدوارم بزودی اعلام گردد.
• در مورد اطلاع رسانی فعّالیت ها و برنامه های مجمع چه تلاشی صورت گرفته است؟
» در این مورد باید إقرار کنم که به جهت حیطه گسترده فعّالیت در این سه سال و محدودیت های مختلف، فعّالیت مناسبی برای اطلاع رسانی در مورد تشکیل مجمع و فعّالیت های آن صورت نگرفته است که إن شاء الله طی برنامه های در دست اقدام بزودی جبران خواهد شد.
• چشم انداز نشر الکترونیک بویژه در حیطه علوم اسلامی را چگونه ترسیم می کنید؟
» آنچه بر اهل این فن پوشیده نیست و آگاهان فرهنگی جامعه که با موضوع فنّاوری جدید و سرعت رو به رشد آن در دنیا آشنا هستند، این است که حضور در اکثر عرصه های زندگی بدون استفاده از فنّاوری رایانه امکان پذیر نیست. به همین جهت، گفته اند که از سال 2000 هر کس با کامپیوتر آشنایی نداشته باشد، بی سواد است و بدین گونه ارتباط علم و دانش و عرصه فرهنگ را با فنّاوری روز بیان نموده اند.
بدیهی است گام برداشتن در عرصه علوم اسلامی نیز بدون استفاده از این ابزار روز نه تنها مشکل که شاید در آینده ای نه چندان دور، محال باشد.
ظهور رایانه ها در منازل، دفاتر کار و مدارس؛ فعّال شدن ارتباطات بین المللی از طریق خطّ تلفن، ماهواره و امواج رادیویی در قالب شبکه های اطلاعاتی اینترنت، جلوه های همان عبارت معروف دهکده جهانی است. در این بین، چه با نگرش دفاع از عقاید و فرهنگ در مقابل تهاجم بی رحمانه فرهنگی دشمن، و چه با دید صدور و ارسال تفکرات دینی، انقلابی و مذهبی به این امر نگاه کنیم، به نظر این جانب وظیفه عالمان دین و حوزه علوم اسلامی، حضور جدّی در حوزه فنّاوری اطلاعات و به دست داشتن ابتکار عمل در این خصوص است که بحمد الله حوزه علمیه قم در این زمینه گام های بسیار مثبتی برداشته است و چشم اندازی بسیار روشن و قابل قبول ارائه نموده است.
خلاصه این که چنانچه فرموده اند: «إنتَشِرُوا الهُدی مِن حَیثُ تَنتَشِرُ الضَّلالَة»، نشر فرهنگ و عقاید اسلامی در این دهکده جهانی بدون ابزار الکترونیک ممکن نیست. بحمد الله حوزه علمیه قم بر این مهم واقف است و تاکنون فعّالیت های بسیار خوبی را در این زمینه برداشته است که امیدوارم با حمایت جدّی علماء، مسؤولان و عزیزانِ فعّال در این عرصه روز بروز شاهد موفقیت های جدیدتری باشیم.