ره آورد نور

شبکه‌های داده‌ها می‌توانند انواع و اقسام گوناگونی داشته باشند. این شبکه‌ها را می‌توان با استفاده از برج‌هایی که پرچم‌های رنگارنگ بر فرازشان آویخته شده، کبوترهای نامه‌بر، پالس‌های الکتریکی عبورکننده در امتداد سیم‌ها یا تشعشع‌های فوق العاده لیزری در امتداد فیبرهای نوری ساخت؛ اما شاید عجیب‌تر از همه ایده استفاده از خود بدن انسان به عنوان یک شبکه باشد. اگر چه عجیب به نظر می‌رسد، اما سیستم‌هایی که از بدن انسان برای ایجاد ارتباط بین اسباب گوناگون استفاده می‌کنند، هم‌اکنون در دسترس قرار دارند و حتی می‌توانند کاملاً سودمند باشند.

جامعه امروز به طور روزافزون از جنبه‌هاي آموزشي، ارتباطات، اطلاعات، اقتصاد، بازار و جز آن به فناوري‌هاي ارتباطي و شبكه‌هاي اطلاعاتي وابسته شده است. با گسترش و نفوذ اين فناوري‌ها در چارچوب‌هاي بيرون از نهادهاي علمي و پژوهشي و مبدل شدن آن به محيط‌هايي از نوع خانگي و يا اقتصادي، برداشت‌هاي تازه‌اي از رابطه اخلاقيات را با آن مطرح كرده است و از اين طريق، نگراني‌ها و پرسش‌هاي فراواني را به وجود آورده است.

يكي از پرسش‌هاي بنيادين اين است كه با توجه به فضاي باز اطلاعاتي جديد كه افراد را از هر قيد و بند ناخواسته‌اي آزاد مي‌كند و گزينه‌هاي افراد را افزايش مي‌دهد، در اين شرايط، نظام‌هاي اخلاقي، در چالش و كشمكش يا فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي چگونه عمل كنند؟ آيا بايد با ايجاد دشواري همه گناه را به تحولات ساختاري و آنان كه تحولات ساختاري را آشكار و شفاف مي‌كنند، نسبت دهند يا اين‌كه به دنبال راه حل‌هاي منطقي و صحيح باشند تا بتوانند اخلاق يا به تعبير اين نوشتار، اخلاق اطلاعات را به اخلاق عملي تبديل سازند؟

اشاره

چندی پیش نمایندگان مجلس هفتم لایحه آزادی اطلاعات را پس از چهار سال از طرح آن با نام «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» به تصویب رساندند. با تصویب نمایندگان مجلس به منظور حمایت از آزادی اطلاعات و دسترسی همگانی به اطلاعات موجود در موسسات عمومی و خصوصی که خدمات عمومی ارائه می‌دهند، سیاستگزاری‌های لازم در عرصه اطلاع رسانی، نظارت کلی بر حسن اجرا، رفع اختلاف در چگونگی ارائه اطلاعات موضوع این قانون از طریق ایجاد وحدت رویه، فرهنگ سازی، ارشاد و ارائه نظرات مشورتی، کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات به دستور رییس جمهوری تشکیل می‌شود. براساس این قانون، هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آنکه قانون منع کرده باشد؛ لذا بر آن شدیم تا در این شماره طی مقاله‌ای جریان آزادی اطلاعات را در جهان معاصر مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم تا اهمیت تصویب این لایحه آشکارتر گردد.

چکیده

پیدایش رایانه و پس از آن دنیای مجازی اینترنت، همراه خود دستاورد‌های مثبت و منفی بسیاری داشته و دارد. از جمله پیامد‌های منفی آن, پیدایش جرایم نوظهور رایانه‌ای و اینترنتی( Computer & Cyber Crime) است‌. این نوشته در صدد کاوش در مورد چیستی جرایم رایانه‌ای از دریچه حقوقی است‌. ویژگی‌های خاصی چون: تخصصی و علمی بودن، دارای حیثیت عمومی و خصوصی بودن، پیچیدگی خاص، دشوار بودن تعیین صلاحیت کیفری، جهانی بودن، دشوار بودن کشف بزهکار که در این دست از جرایم بروز کرده، است آن را از دیگر جرایم متمایز می نماید‌. ما در این نوشته به طبقه‌بندی این جرایم با توجه به نوع تأثیر آن می‌پردازیم‌. از این‌رو، می‌توان این جرایم را چنین طبقه‌بندی کرد:

الف – جرایم رایانه‌ای  فرهنگی، شامل: جرایم بر ضد مالکیت فکری و جرایم اخلاقی چون جرایم توهین و اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن، جرایم محتوا (Content Crime)و افشای اسرار خصوصی افراد می‌شود.

چکیده

این مقاله در تلاش است تا به دو پرسش اساسی در باب حریم خصوصی پاسخ گوید:

اول، این‌که تعریف حریم خصوصی چیست و چه موضوعاتی را شامل می شود؟ و دیگر، این‌که رعایت حریم خصوصی در کدام موارد لازم است و این موارد لازم چه استثنائاتی دارد؟

در این مقاله به نقش خاص فناوری اطلاعات در رشد و توسعه دستیابی به اطلاعات و بازیابی آن اشاره می‌شود که پیش از آن، در این حد وسیع امکان‌پذیر نبوده است. این امر می‌تواند منافع و مضاری را در پی داشته باشد. محدودۀ شمول مفهوم حریم خصوصی در این مقاله بحث شده و سپس به ارزش داوری در باب افشای اطلاعات مربوط به آن پرداخته شده است و حفظ حریم خصوصی از ارزش‌های اولی در تفکر اسلامی محسوب گردیده است.در ادامه، به عناوین متعددی که کارهای ما بدان متصف می‌شود، اشاره می‌شود و این‌که مطابق هر عنوان ارزش داوری مستقلی می‌تواند وجود داشته باشد. البته گاهی ارزش حمایت از حریم خصوصی با ارزش‌های نهادی و خصوصی دیگر در تعارض قرار می‌گیرد و حل تعارض بر اساس اولویت در ارزش‌ها مطابق دیدگاه دین اسلام صورت خواهد گرفت.

مقدمه

دگرگونی‌های اطلاعاتی- اجتماعی بی‌نهایت سریع، مهم‌ترین واقعیت زندگی امروزین را تشکیل می‌دهد. دنیای امروز مکانی کاملاً متفاوت با دنیای بیست و پنج سال پیش است و دنیای نیم قرن بعدی نیز به طور قطع بسیار متفاوت از دنیای کنونی خواهد بود. با این حال، همین دنیای بسیار متفاوت محل زیست جامعه انسانی است. مفهوم این سخن آن است که مهم‌ترین چیزهایی که انسان امروز باید به فراگرفتن آن بپردازد، دقیقاً چیزهایی است که به او یاری می‌دهد تا دگرگونی‌های آینده را پیش‌بینی کند و خود را برای رویارویی با آن‌ها آماده سازد.این نیاز جامعه انسانی از دو طریق برآورده می‌شود: نخست با ارائه چارچوبی برای درک و تشخیص نیروهای سبب‌ساز شالوده دگرگونی‌های اجتماعی و دوم، درک چگونگی ظهور، توسعه یا نابودی جوامع و دولت‌ها که در طی قرون متمادی ساخته شده است.در این مقاله سعی بر آن شده است تا با نگرشی تطبیقی – تاریخی، چشم‌اندازی در حوزه جوامع انسانی و نقش اطلاعات به عنوان عاملی در تحولات اجتماعی ارائه گردد.

 رهبر انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه‌اي در جمع دانشگاهيان و دانشجويان استان سمنان با اشاره به ناتوي فرهنگي در اين ‌باره فرمودند:

«باندهاي بين‌المللي زر و زور كه براي تسلّط بر منافع ملّت‌ها سازمان نظامي ناتو را تشكيل داده بودند، اكنون براي نابودي هويت ملّي جوامع بشري و تحقق بيشتر اهدافشان در پي تشكيل «ناتوي فرهنگي» هستند تا با استفاده از امكانات زنجيره‌اي، متنوع و بسيار گسترده رسانه‌اي، سررشته تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشورها و ملت‌ها را به دست بگيرند كه بايد هشيارانه اين مسأله را زير نظر داشت». (1)

همچنين مقام معظم رهبري در بررسي ماهيت ناتوي فرهنگي به محورهاي زير اشاره نمودند:

چکیده

این تحقیق، درصدد شناسایی و رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران  است. این پژوهش ضمن مروری که بر فضای مفهومی موضوع دارد، از رویکردی تلفیقی که برگرفته از تئوری‌های استفاده و خشنودی، کاشت یا پرورش و تئوری ساخت‌یابی گیدنز می باشد، برای تبیین پدیده مذکور بهره گرفته و با عنایت به فرضیاتی که از این تئوری‌ها با توجه به ویژگی جامعه آماری مورد مطالعه أخذ کرده است، به شناسایی رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران پرداخته است. با کاربرد روش پیمایش و با استفاده از فنّ پرسشنامه بر روی 1516 نفر از کاربران بالای پانزده سال در شهر تهران که از طریق نمونه‌گیری خوشه‌ایی (در جامعه آماری خانوار) و هدفمند (در جامعه آماری کافی‌نت) با سطح خطای 5 درصد و ضریب اطمینان 95 درصد انتخاب، اطلاعات و دادههای مورد نیاز جمع‌آوری گردید.

سخن اول

فناوری‌های‌ جهانی اطلاعات و ارتباطات، به ویژه اینترنت، تحولات‌ فوق‌العاده‌ سیاسی‌، فرهنگی‌ و اقتصادی‌ قرن بیست و یکم‌ را تسریع‌ کرده است. درست‌ همان‌طور که‌ تلگراف‌، تلفن‌ و راه‌آهن‌ درقرن‌ نوزدهم‌ و اوایل‌ قرن‌ بیستم‌ باعث‌ تحول‌ چشم‌اندازهای‌ ملی‌ و بین‌المللی‌ شدند، فناوری ارتباطات و وجه مشخص آن، یعنی اینترنت در زمان ما، تحولات بی‌سابقه را به دنبال داشته‌اند؛ تا آن‌جا که به وجه غالب جهان معاصر تبدیل شده است .

گرچه «اینترنت» به عنوان یکی از ابزارهای انتقال اطلاعات به شمار می‌رود، ولی بیش از آنکه یک ابزار باشد، یک رسانه است و مانند هر رسانه این امکان را دارد که هم برای انتشار موضوعات مختلف و ترویج آن و هم برای آموزش موضوعات استفاده شود. موضوعات دینی و مذهبی هم از این امر مستثنا نیستند.

وقتی سخن از جامعه اطلاعاتی به میان می‌آید، پیش از هر چیز باید تصویر روشنی از اطلاعات و داده (Data) پیدا کنیم.

داده، به هر نوع اطلاعاتی که روی صفحات کاغذ یا درون نوارهای صوتی یا فیلم‌های تصویری به صورت فیزیکال یا به صورت مکتوب وجود داشته باشد، گفته می شود.

داده، محتوایی است انباشته که هنور نشانه‌گذاری نشده است. اگر این محتوا نشانه‌گذاری شود، آن وقت به آن اطلاعات گفته می‌شود. تفاوت بین داده و اطلاعات مانند تفاوت بین کتابخانه‌ای است در هم ریخته و کتابخانه‌ای مرتب، منظم و علامت‌گذاری شده. داده‌های نشانه‌گذاری و مرتب شده را اطلاعات می‌گویند. و چون اطلاعات منظم است قابل بازیابی و بهره‌برداری است.

چکیده

نابرابری واقعی در دسترسی و استفاده از اطلاعات و فناوری‌های ارتباطی بین کشورها (شکاف جهانی دیجیتالی) و بین گروه های داخل کشورها (شکاف داخلی دیجیتالی) حقیقتی است که آمار و اطلاعات فراوانی در تایید آن موجود است. این نابرابری که خود را به صورت شکاف دیجیتالی نشان می‌دهد در کشورهای کمتر توسعه یافته عمیق‌تر است. برای مثال در سراسر قاره آفریقا تنها 14 میلیون خط تلفن وجود دارد که خیلی کمتر از تعداد خطوط مانهتن یا توکیو است. از هر دو نفر آمریکایی یک نفر به اینترنت متصل است حال آنکه از هر 250 نفر آفریقایی تنها یک نفر به شبکه متصل است. در بنگلادش برای داشتن یک رایانه هزینه برابر با میانگین 8 سال حقوق یک فرد لازم است. با وجود این تمام کشورها، حتی فقیرترین آنها در صدد افزایش دسترسی به فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات و استفاده از آن هستند. با این حال کشورهای دارای اطلاعات دسترسی خود را به این فناوری‌ها به اندازه‌ای توسعه داده‌اند که افزایش شکاف بین کشورها را به همراه داشته است. روند نابرابری در تمام سطوح استفاده، در دسترس بودن آن، در آموزش، محتوای مرتبط، همکاری و رشد کاملاً نمایان است.

نگرشی بر فناوری

در اینجا، اصل را بر این می گذاریم که تعریفی از فناوری ارائه دهیم، و در پرتو آن به مسأله مورد نظر بپردازیم. چون ما در زمینه فلسفه اخلاق سابقه دیرینه داریم و انواع و اقسام بحث های مختلف از باستان یعنی از زمان تأسیس فلسفه در جریان بوده است و مفاهیم برجسته ای در آنجا ساخته شده و مفهوم پردازی شده است و شکل ظاهراً قطعی یافته که امروز لااقل می توانیم بگوییم که وقتی صحبت از فلسفه اخلاق می کنیم صحبت از اصول مجردی می کنیم که به کمک این اصول مجرد می کوشیم مفاهیمی را که انگیزه اصلی برای تأسیس فلسفه اخلاق بوده ـ انواع و اقسام مفاهیمی که به صورت پرسش فلسفی مثل عدالت چیست، آزادی چیست و مانند آن را ـ تبیین کنیم؛ مفاهیمی که در آن چارچوب صورت پردازی شده است امروز به کمک مفاهیم، اصول مختلفی در چارچوب نظام اجتماعی معاصر صورت بندی می شود و از آن بر اساس انواع و اقسام مسائلی که جامعه یا افراد یا نهاد های اجتماعی با آن مواجه می شوند استفاده می گردد.

مقدمه

رشد اطلاعات و دانش در سالهای اخیر بسیار سریع بوده است و از این منظر عصر حاضر را عصر انفجار اطلاعات نامیده‌اند. به طوری که80% یافته‌های دانش بشری و نیز90% تمام دانش و اطلاعات فنی جهان در قرن بیستم تولید شده است. این درحالی است که در هر پنج سال و نیم حجم آن دو برابر می‌شود. ازسوی دیگر بسیاری از آنها درکمتر از 4 سال کهنه می‌شوند!

امروزه اطلاعات و دانش به عنوان یک منبع ارزشمند و راهبردی و یک دارایی مطرح است و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت و قیمت مناسب بدون مدیریت و استفاده صحیح از این منبع ارزشمند، امری دشوار و در برخی موارد غیرممکن است.

همایش آسیب‌شناسی فرهنگ عاشورا در رسانه های مجازی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای این همایش که از سوی فرهنگسرای رسانه و با همکاری دفتر توسعه وبلاگ دینی و هیأت وبلاگ برگزار شد، دانشجویان به ارائه مقالات خود در خصوص دین در فضای مجازی پرداختند. سیدعبدالرسول علم الهدی ، مقاله ای با عنوان «پیام عاشورا در بستر فضای مجازی» و افسانه معلمی در خصوص بررسی روند و تحرکات دین در جوامع مدرن با تکیه بر پایگاهای اینترنتی مهدویت و همچنین طاهره خیرخواه مطلبی با عنوان «تحریفات عاشورایی و فضای مجازی» ارائه کردند.

همچنین در این مراسم معصومه شهبندی و مطهره آخوندی ، مقاله‌ای را با عنوان «تیپولوژی وبلاگ‌های دینی و بازنمایی دین در فضای مجازی» ارائه کردند.

مقدمه

فناوری ارتباطات و اطلاعات و انقلاب کامپیوتری و اینترنتی، در چند سال اخیر تغییرات وسیع و سریعی در جنبه‌های مختلف زندگی جوامع اعم از: فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و يا سياسي پدید آورده است.

از یک ‌سو این فناوری به عنوان مهم‌ترین ابزار، روش و سرمایه برای توانمندسازی جوامع در قرن جدید برای ایجاد تغییرات اساسی در زندگی، آموزش، اشتغال، چگونگي حکومت و اداره جوامع، بنگاه‌ها و صنایع محسوب شده و همچنین، نوعي فرصت استثنایی برای جبران عقب‌ماندگی‌های عصر صنعت برای کشورهای در حال توسعه و نيز تحقق یک جهش اساسی در ورود به دوران فرا صنعتی به شمار مي‌رود و از سوی دیگر، به گمان بسیاری از اندیشمندان، تأثیرات شگرف این پدیدة نوین قرن معاصر در امنیت و استقلال ملی تا به آن‌جا است که کشورهای پیشتاز این عرصه، فاتحان جهان نوین و بهره‌مندان، نتيجه دستاوردهای بشری خواهند بود و آن دسته از کشورها که از این مهم غافل باشند، در زمرة مغلوبان این دوره از تاریخ محسوب گشته و منابع آنها دستخوش تاراج گرديده، سرنوشتشان توسط دیگران رقم خواهد خورد. از اين رو، ورود توانمند به این عرصه، دیگر یک انتخاب نبوده و الزامی تاریخی است.

آن‌چه در پیش‌رو دارید نگاهی است بسیار اجمالی به طرح تسما، تولید و ساماندهی محتوای الکترونیکی ایران که توسط دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی مطرح شده است. لازم به ذکر است، آن‌چه در این‌جا آمده است پیش‌نویس ابتدایی طرح و ذکر مثال‌هایی برای معرفی ابعاد وسیع و وسعت حوزه و قلمرو پوشش آن می‌باشد.

مقدمه

جهانی‌شدن به عنوان یک فرایند گریزناپذیر در قرن بیست و یکم در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع را دستخوش تغییر و تحول می‌کند. از این رو شناسایی ویژگی‌ها و آثار این فرایند یکی از وظایف اصلی هر جامعه‌ای است. در این میان می‌توان به کمرنگ شدن ویژگی‌های بومی و به مخاطره افتادن هویت ملی و ارزش‌های خاص هر فرهنگ در سطوح مختلف اشاره کرد.

اشاره

در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم، بحث‌های مفصلی در باره انتقال از «جامعه سنتی» به «جامعه صنعتی» وجود داشت و از آغاز دهة 1980 میلادی، بحث‌های بیشتری درباره انتقال از «جامعه صنعتی» به «جامعه اطلاعاتی» به وجود آمد.

با وجود افزایش فنّاوری‌های نوین ارتباطی، مشکلات سنّتی انتقال اطلاعات که شامل: پیمودن مسیرهای طولانی، صرف هزینه‌های سنگین مالی، اتلاف وقت و زمان‌بر بودن می‌شد، کاهش یافته است و اطلاعات و آموخته‌ها در کوتاه‌ترین زمان و با صرف حداقل هزینه قابل دسترسی گردید و از دهة 1990 میلادی مردم درباره «جامعه مبتنی بر دانش» صحبت کردند و مدعی بودند که اطلاعات به‌تنهایی نمی‌تواند تغییرات مهمی‌ایجاد کند؛ بلکه کلید اصلی در این است که چگونه مردم اطلاعات را به دانش تبدیل کرده و آن را مدیریت می‌کنند. (1)

چکیده

بشر در طی مسیر تکاملی خود با جوامع متعددی روبه‌رو گشته است. از آن جمله می‌توان به جامعه ایلیاتی‌، جامعه روستایی و جامعه صنعتی اشاره کرد. اختراع رایانه در اواسط قرن بیستم، گسترش شبکه‌های ارتباطی و اهمیت اطلاعات در حیات اجتماعی، منشأ تحولات نوینی در زندگی انسان گردیده است. دوران جدید که به عصر اطلاعات موسوم است، نتیجه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات می‌باشد. امروزه انسان، جامعه‌ای مبتنی بر فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را تجربه می‌کند که از ویژگی‌های خاص خود برخوردار است. چنین جامعه‌ای را جامعه اطلاعاتی گویند. در این گونه از جوامع، مفاهیم سنتی موجود در زمینه‌هایی همچون: اقتصاد، آموزش، کسب و کار، مدیریت، تجارت و جنگ دچار تحول می‌گردد.

در این مقاله، ضمن تعریف جامع اطلاعاتی، تأثیر فنّاوری اطلاعات و ارتباطات بر وجوه مختلف جامعه به اجمال بررسی خواهد شد. باشد که این مختصر، تأثیری هر چند ناچیز بر طرز تفکر مدیران و برنامه‌ریزی بهینه در کلیۀ بخش‌های جامعه به منظور ورود متفکران به عصر اطلاعات داشته باشد.

تاریخچه

سال 1995 از سوی مطبوعات به عنوان «سال اینترنت» شناخته شد. در سال 1996 نیز فرض بر این بود که اطلاعات و آگاهی‌‌های بشری در مورد این شبکه به خوانندگان انتقال یابد. برای اوّلین بار «اعتیاد به اینترنت» از سوی «ایوان گلدبرگ» روان‌پزشک نیویورکی به طنز مطرح شد. «گلدبرگ» از این که شوخی وی در مورد ابعاد گسترده از شبکه اینترنت تا این حد جدی شده است ابراز شگفتی کرد.(1)

«اعتیاد به اینترنت» اصطلاحی بود که نخستین بار به وسیله «یانگ» معرفی گردید که مورد توجه روان‌شناسان، روان‌پزشکان، دانشمندان و به خصوص کابران اینترنت قرار گرفت. این اختلال با عنواین متفاوتی از قبیل: «وابستگی رفتاری به اینترنت»، «استفاده مرضی از اینترنت»، «استفاده مشکل‌زا از اینترنت »، «استفاده بیش از حد از اینترنت»، «سوء استفاده از اینترنت»، «غیر سازشی»و «اختلال اعتیاد به اینترنت» در نوشته‌های اخیر یانگ پراتلی و همکاران، کرات و همکاران، بیشتر از عناوین دیگر به کار رفته است. (2) گاهی نیز از این بیماری تحت عنوان «اعتیاد مجازی» نام برده می شود.(3)

چکیده

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با توجه به گسترش آن در عرصه جهانی و ابعاد گسترده اطلاعات فرهنگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ناشی از آن، یکی مهم ترین موضوعاتی است که جوامع را به خود مشغول کرده است. بدون شک تحولات در پرتو ICT موجب موقعیت ها، ظرفیت ها و توانمندیهای جدیدی برای انسان شده است و هر روز در اشکال مختلف در حال گسترش و توسعه است. اثرات این توانمندی ها و ایجاد ظرفیت های جدید در انسان، در حوزه رفتاری و تعاملات اخلاقی او بی تأثیر نبوده است و هر روز با توسعه روند فوق این تأثیرات بیشتر و بیشتر می شود. تشخیص همه جانبه و صحیح تأثیرات اخلاقی و رفتاری در اثر توسعه ICT در زندگی انسان، نیازمند شناخت کامل و جامع ICT و ابعاد فنی، علمی و فلسفی آن در زندگی فردی و اجتماعی است. از طرف دیگر تنها با شناخت کامل ICT و روند رشد آن امکان تشخیص و انطباق ضرورت های اخلاقی وجود دارد.

این مقاله سعی در تبیین ابعاد مختلف اثرات ICT در جامعه امروز و متقابلاً چارچوب نیازمندیهای رفتاری و اخلاقی انسان در ارتباط با توسعه ICT دارد.