ره آورد نور

جایگاه و نقش رسانه

اندیشمندان برای هر دوره ای، نام یا نام هایی انتخاب کرده اند. از «عصر سنگ»، «دوران کشاورزی»، «دوره صنعتی»، «عصر اتم» تا امروز که از آن با عنوان «عصر ارتباطات»، «عصر سرعت و تبادل اطّلاعات»، «عصر دیجیتال» و «عصر رسانه ها» یاد می شود.

در فرهنگ ما، انسان، فرزند زمان خویش است؛ هر چند ضرورت دارد به افق آینده نیز نظر داشته باشد. همین مسئله، ضرورت آگاهی از مفهوم رسانه را آشکار می سازد. امروزه، رسانه ها می تازند، جنگ می آفرینند، مدیریت می کنند و خود پایان دهنده امورند. رسانه ها به کار مهندسی افکار می پردازند، قلب ها و ذهن های مردم را به دست گرفته، مدیریت می کنند. از این رو، صاحب نظران بر این باورند که رسانه های دیداری و شنیداری، در شکل گیری افکار عمومی در سراسر تاریخ بشریت، نقش تعیین کننده داشته و دارند. رسانه می تواند نقش هدایتگر یا گمراه کننده را در جامعه ایفا کند.

از سوی دیگر، انسان امروز ناچار به استفاده از رسانه هاست. او اطّلاعات را از رادیو و تلویزیون و اینترنت می گیرد، به وسیله شبکه های اجتماعی با مردم جهان ارتباط برقرار می کند و اوقات فراغتش را در سینما به عنوان «نقطه تلاقی همه هنرها و شبکه های اجتماعی» پُر می کند.

اشاره

ورود به عصر اطلاعات و ارتباطات و تشکیل جامعه اطلاعاتی، روش ها و فرآیندهای اجتماعی و به ویژه تولید، توزیع و اشاعه دانش را با تحولات اساسی رو به رو ساخته است. نهادهای آموزشی، اعم از دانشگاه ها و حوزه های علمیه، از این تحولات بیشترین تأثیر را پذیرفته و خواهند پذیرفت. استفاده از فناوری های آموزشی، در عصر بیداری و خداجویی جوامع، می تواند بستر انتشار علوم حوزوی را که آموزه هایی الهی است، در سراسر جهان فراهم کند. مطالعه روش های به کارگیری امکانات جامعه اطلاعاتی در دروس حوزوی، نیازمند شناخت فناوری های نوین و تأثیر این دانش های نوپدید بر فرایندهای آموزش و فراگیری می باشد.

تولید محتوا و جهت گیری انتشار منابع درسی حوزه به سوی نشر الکترونیکی و طراحی و تولید نرم افزارهای آموزشی و کمک آموزشی، از ملزومات همسویی با جامعه اطلاعاتی و تحولات نظام های آموزشی تلقی گردیده و بهره گیری از شبکه های رایانه ای ملی و فراملی نیز برای ایجاد سامانه های آموزشی و تأسیس حوزه های علمیه مجازی، از الزامات عصر دانش افزایی و خردورزی محسوب شده است. در این راه، حوزه های علمیه نیازمند تحول در نظام آموزشی و روزآمدسازی متون درسی، روش های تدریس و چارچوب های سنّتی تعلیم و تربیت اند.

حمد و سپاس خدای رحمان که توفیق خود را بدرقه راهمان ساخت تا با بهره مندی از علوم جدید و به خدمت گرفتن فن آوری اطلاعات، در مسیر ترویج معارف حقّه اسلامی خدمت گذار صاحبان اندیشه باشیم و با انتشار ره آورد مطالعات و تحقیقات رایانه ای در گستره علوم آل محمد صلی الله علیه و آله ، به کاروان دانش پژوهانِ دین باور یاری رسانیم و با معرفی ابزارهای نوین پژوهشی و اطلاع رسانی به منظور بازتاب انوار هدایت بخش قرآن و عترت علیهم السلام حرکتی تازه و بدیع را از سرگیریم.

اشاره

مانوئل کاستلر نویسنده کتاب «در باره عصر اطلاعات» معتقد است اگر در گذشته از طریق بازوی کار و کار مکانیکی در کارخانه ها موتورها حرکت داشتند، امروزه این کارها از طریق اطلاعاتی که به وسیله اینترنت مبادله می شود انجام می گیرد و دنیا هم اینک از راه اطلاعات مسیر پیشرفت را طی می کند. در سال 1992م ال گور معاون کلینتون برای نخستین بار اصطلاح بزرگراه های اطلاعاتی را به کار برد و برنامه ملی ایجاد بزرگراه های اطلاعاتی و زیرساخت های اطلاعاتی را مطرح کرد. به دنبال آن در سال 1994م در اوّلین کنفرانس اتحادیه بین المللی ارتباطات از راه ITU یک سیاست پنج اصلی در این راستا مطرح شد. این پنج اصل عبارت اند از:

سنّت معصومین(ع) و احادیث گهربار آنان نه تنها منبعی برای استنباط گزاره های دینی است بلکه مجموعه کاملی برای راهیابی به الگوی عملی زندگی انسانی است. در عصری که نگاه انسان تشنه معنویت به سوی اسلام و تعالیم حیات بخش آن است امواج اقیانوس بی کران احادیث هر تشنه کامی را به وجد می آورد که شاید پاسخ سؤالات خود را در آن دریابد.

در عصر موسوم به «عصر اطلاعات(1)» سرعت و میزان تولید اطلاعات به اندازه ای است که گفته می شود فقط در آمریکا روزانه شش تا هفت هزار مقاله علمی چاپ می شود و اطلاعات موجود در جهان در هر پنج سال و نیم به میزان دو برابر افزایش می یابد.(2)

اینترنت به عنوان بزرگ ترین مولود جامعه اطلاعاتی نقش چشمگیری در این روند رو به رشد داشته و دارد. بنابر تحقیقی که در سال 2002م انجام گرفته است، هر روز 3/7 میلیون صفحه وب به این شبکه جهانی افزوده می شود(3) که به یقین امروزه این رقم بیش از ده میلیون می باشد.

در این نوشتار برآنیم تا نیم نگاهی به کارکردهای مختلف، و عمدتاً مثبت اینترنت و جایگاه جامعه ما در این شبکه داشته باشیم تا تصویر روشن تری از اینترنت برای خوانندگان محترم ترسیم شود.

نمایشگاه ها افزون بر ارائه آخرین دستآوردها و روش های فنی، مجالی است تا نخبگان و دست اندرکاران با کارها و فعالیت های یکدیگر آشنا شوند و در حاشیه آن به دنبال اطلاعات و رایزنی و مشاوره در حوزه های مختلف بپردازند. بی گمان گاهی حاشیه ها از خود اصل نمایشگاه مهم تر و دست آوردهای آن ارزشمندتر و پایدارتر است. از جمله در نمایشگاه اطلاع رسانی علوم اسلامی و نرم افزاری که در خرداد سال جاری در قم برگزار شد، جلسات و نشست هایی نیز تشکیل شد که می توان آن را در معرفی و شناسایی علمی، فنی آثار ارائه شده بسیار مهم و مفید ارزیابی کرد. آنچه در این جا ارائه می شود سخنرانی آقای «مهندس نصرالله جهانگرد» دبیر شورای عالی اطلاع رسانی و نماینده ویژه رئیس جمهوری در امور ارتباطات و اطلاعات است که در یکی از نشست ها و جلسات نمایشگاهی ارائه شده است. وی پس از ابراز تشکر و سپاسگزاری از ایجاد چنین نمایشگاه هایی نکات ارزشمندی را مطرح کرد که خلاصه آن را با هم می خوانیم.

مقدمه

در حالی که از ورود به قرن 21 میلادی چند سال بیشتر نمی گذرد، همواره شاهد جدیدترین اختراعات و اکتشافات در عرصه دانش و فنّاوری هستیم، یکی از مهم ترین فنّاوری هایی که در اواخر دهه های قرن بیستم به دنیا معرفی شد و با شروع قرن جدید نیز به اوج شکوفایی خود رسید، شبکه جهانی اینترنت بود. کشور ما نیز برای اینکه بتواند خود را در سطح بین المللی با پیشرفت ها و فنّاوری های نوین این پدیده جهانی منطبق سازد، تلاش خود را جهت دسترسی به ابزار استفاده از این فنّاوری آغاز نمود و این گونه، اینترنت وارد کشور شد. تا اینکه پس از بحث های کارشناسی به این نتیجه رسیدند که اینترنت را در سطح شهرها با خدماتی به نام «کافی نت» به مردم عرضه نمایند. «کافی نت»، مکانی است دارای تعدادی کاربر که از طرق مختلفی به خدمات دهنده های بزرگ اینترنتی متصل می شوند و بدون دغدغه دارا بودن رایانه یا اشتراک اینترنت، نیازهای خود را مرتفع می سازند. این امر، باعث آشنایی هر چه بیشتر مردم با فنّاوری شد؛ ولی هزینه های بالا و تجهیزات سنگین این کار تنها باعث گردید که تنها قشر تحصیل کرده و محققان حوزه و دانشگاه ها با کلمات و اصطلاحاتی از قبیل؛ اینترنت، کافی نت و ایمیل آشنا شوند و فرهنگ اینترنت و کافی نت برای عامه مردم همچنان ناآشنا بماند.

اشاره

عصر اطلاعات به تدریج تأثیر خود را در حوزه دین می گستراند و روش های نوینی را در تبلیغ ادیان و مذاهب نتیجه می بخشد و برای هر دین و مذهبی این امکان فراهم می آید که فراسوی مرزهای ملی اشاعه یابد. این شتاب سریع عصر ارتباطات، پدیده ای را به وجود آورده است که می توان آن را «جهانی شدن دینی» نامید. در این روند، اطلاعات دینی به طور فزاینده با روش هایی متفاوت جریان خواهد یافت و اشکال نوین نهادهای مذهبی شکل خواهد گرفت و محتوا و مضمون فعالیت ها و آموزه های آنها تغییرات پر آشوب و متلاطم تری را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد. در این مقاله با برخی از این تحولات آشنا می شویم.

این نوشتار، تخلیص مقاله «گشتارهای مذهبی در عصر اطلاعات» نوشته اینو نوباتاکا، ترجمه خانم فیروزه درشتی است که در پایگاه (bashgah.net) ارائه شده است.