ره آورد نور

اما برخی از این فناوري­ها ماندگاری و تأثیر خویش را به اثبات رسانده­اند و نمی­شود به آن دید مدگرایانه داشت. آموزش مجازی یا آموزش برخط، یکی از این فناوري­ها است که باید در مورد آن و نيز استفاده از آن در آموزش معارف اسلامی تأملی دقیق نمود.

در بخش نخست این نوشته سعی می­شود به‌اختصار در مورد مزایای آموزش مجازی و نقش آن در فضای آموزش اسلامی سخن گفته شود و در بخش دوم نیز برخی مراکز آموزش مجازی اسلامی معرفی شوند.

کلیدواژگان: آموزش مجازی، آموزش برخط، آموزش مجازی اسلامی.

 چرا آموزش مجازی؟

آموزش مجازی، شیوه­ای از آموزش غیر حضوری است که بر مبنای فناوری­های ارتباطی و در بستر اینترنت شکل گرفته و شامل آموزش‌هايي است كه با استفاده از ابزارهاي الكترونيكي انجام مي‌شود؛  نظیر آموزش­های صوتي، تصويري، رايانه‌اي و شبكه‌اي؛ به بیان ديگر، محتواي آموزشي در آموزش مجازی، با استفاده از انتقال صدا، تصوير و متن با بهره‌گيري از ارتباط دو طرفه بين دانشجو و استاد انجام می­پذیرد.

آموزش مجازی، محدودیت­های زمان و مکان را در مسير آموزش برمی­دارد. از دلايل ضرورت رويكرد به این گونه از آموزش مي‌توان به مواردي همچون: دائمي شدن فرآيند آموزش، امكان ارائه نامحدود كلاس‌هاي مجازي، پایین آمدن هزينه آموزش و عدم نیاز به مکان خاص آموزشی اشاره كرد.

به طور خلاصه، مزایای استفاده از آموزش مجازی را می­توان در موارد ذيل خلاصه نمود:

1.  امكان ارائه اطلاعات با كيفيت بهتر و بالاتر:

در آموزش مجازی، همه امکانات رایانه در خدمت آموزش قرار می­گیرند و تنها محدودیت موجود، پهنای باند کاربران می‌باشد. بنابراین، هرچه پهناي باند بيشتر باشد، اطلاعات بيشتر با کیفیتي بالاتر رد و بدل می­شود.

2.  آموزش شبکه ­ای:

استفاده از قابلیت اتصال رایانه­ها به صورت عنکبوتی، این امکان را به وجود می­آورد که شبكه‌اي مركب از دانشجویان، كارشناسان و مدیران آموزشی به وجود آید و همه اساتيد، دانشجويان و دست‌اندركاران امر آموزش بتوانند در هر زمانی و به‌آسانی با یکدیگر ارتباط برقرار نموده و مسائل آموزشی خویش را پیگیری نمایند.

3.  آزادی در انتخاب زمان آموزش:

با استفاده از آموزش مجازی، دانشجویان می­توانند زمانی مناسب را برای امر آموزش خویش اختصاص دهنده و به صورت نيمه‌وقت يا حتي تمام‌وقت مشغول كار باشند.

4.  امکان ارزیابی دقیق روند آموزشی دانشجویان:

از قابلیت­های این نوع از آموزش، امکان ارزیابی دقیق وضعیت آموزشی دانشجویان و اساتید است. مديران آموزشي بر مبنای استفاده افراد از سامانه آموزشی، مي‌توانند شيوه تدريس اساتيد و فعاليت‌هاي دانشجويان را ارزيابي كنند.

5.  در اولویت قرار گرفتن نیازهای آموزشی:

يكي از ويژگي‌هاي رويكرد به آموزش الكترونيكي، توجه به نيازها مي‌باشد؛ بدین معنا که برای مخاطبان این امکان فراهم می­شود که در دانش مورد نیاز به فراگیری پرداخته و موضوع آموزشی را خود انتخاب نمایند.

6.  به روز و مقرون به صرفه بودن:

در این نوع آموزش، دسترسی فراگیران به مطالب و محتوای دوره وابسته به زمان و مكان نیست. و هزینه­های بسیار بالای آموزش، به حداقل ممکن می­رسد.

7.  برداشته شدن محدودیت جذب دانشجو:

از طریق شبكه‌های رایانه‌ای، دسترسی به آموزش الكترونیك دائمی بوده و محدودیتی از لحاظ استفاده از آن برای كاربران، دانشجویان و نیز بقیه افراد جامعه وجود ندارد. تنها وسيله مورد نیاز برای استفاده از این نوع از آموزش، داشتن یك رایانه است.

8.  کاستن از تردد و حمل و نقل شهری:

در آموزش مجازی، از هزینه‌های رفت و آمد، هزینه‌های مربوط به اساتید و مشاوران كاسته و از اتلاف وقت جلوگیری می‌شود و دوره‌های آموزشی می‌توانند به جلسات كوتاه‌تری تقسیم شده و در عوض در روزها و هفته‌های بیشتری ارائه شوند.

9.  بهینه شدن تعامل میان استاد و دانشجویان:

آموزش الكترونیكی، مانند آموزش سنتی، موجب تعامل بین فراگیر و استاد برای درك بهتر مفاهیم می‌شود؛ با این تفاوت كه در بحث دو دانشجو، دیگر اعضای كلاس می‌توانند بدون توجه به بحث به ادامه آموزش بپردازند و ناگزیر از شركت در بحث نمی‌شوند.

 نقش آموزش مجازی در انتقال آموزه ­های اسلام

آنچه در خصوص ضرورت استفاده از آموزش مجازی ذکر شد، نشان‌دهنده اهمیت این شیوه از آموزش و نقش ویژه آن در از میان برداشتن محدودیت­ها است؛ نقشی که شاید بتواند بخشی از مشکلات انتقال آموزه­های اسلامی را برطرف نماید.

علاوه بر مزایایی که برای آموزش مجازی در حوزه عمومی ذکر شد، آموزش مجازی می­تواند در خصوص آموزش اسلامی نيز کاربرد داشته باشد كه به برخي از اين كاربردها اشاره مي‌كنيم:

1.  ایجاد امکان دسترسی وسيع:

ايجاد امكان دسترسي به آموزش‌هاي دینی برای افرادی که از حوزه دینی فاصله دارند؛ به عنوان مثال، در حال حاضر، تعداد بسیاري از شیعیان در کشورهای غربی ساکن هستند که در این کشورها دسترسی مناسبی به معارف ناب و اصیل اسلامی ندارند. از سوی دیگر، دین­زدایی از سیستم آموزشی ـ آن‌طور که جهان سکولار غرب این سیاست را به شکل جدی در جهان غرب دنبال می­نماید ـ امکان بروز آموزه­های دینی را در محیط­های آموزشی منتفی نموده است. در چنین شرایطی، آموزش مجازی معارف دینی می­تواند تا حد زیادی این موانع را برطرف نماید.

2.  تمرکززدایی از مراکز مذهبی:

همواره یکی از مشکلات تشنگان معارف دینی این بوده است که برای دستیابی به این معارف مجبور به ترک خانه و کاشانه و هجرت به شهرهای مذهبی که مراکز علمی دینی در آن شهرها قرار دارد بوده­اند. از سوی دیگر نیز مراکز علمی دینی نیز به علت حجم بالای تقاضا از سوی مشتاقان با مشکل محدود بودن ظرفیت پذیرش مواجه بوده­اند. آموزش مجازی بستری را فراهم آورده است که علاقه­ مندان به فراگیری علوم دینی بدون تحمل رنج هجرت، بتوانند به این معارف دست یابند.

3.  توسعه حوزه فراگیران علوم دینی:

آموزش مجازی، امکان بهره­مندی زنان خانه­دار و شاغلان را که امکان حضور در کلاس ندارند، فراهم کرده است؛ یعنی همه افراد می­توانند با برنامه­ریزی درست، ضمن انجام وظایف خویش، از نعمت معرفت‌آموزی نیز بهره­مند گردند.

4.  عمومی شدن آموزش معارف دینی:

یکی از مزایای استفاده از شیوه آموزش مجازی در ترویج معارف اسلامی، عمومی شدن این آموزش­ها و معارف است. امکان بازخوردگیری از نیازهای مخاطبان سامانه­ های آموزش دینی، می­تواند به مدیران این حوزه در انتخاب بهترین شیوه­ ها در این زمینه یاری رساند.

 معرفی پایگاه‌های آموزش مجازی اسلامی

پرداختن به همه مراکزی که از بسترهای فراهم شده در آموزش مجازی بهره جسته، و وارد این عرصه شده­اند، کاری بس دشوار است؛ چرا که قابلیت­های ویژه­ای که در آموزش مجازی وجود دارد، سبب گشته که مراکز بسیاری یا به صورت مستقل یا در کنار آموزش حضوری­شان به این قسم از آموزش بپردازند. با جستجویی ساده، به فهرستی بلند از این پایگاه‌ها خواهیم رسید.

از اين رو، در اين مجال به معرفي چند مورد از پایگاه‌های اسلامی مهم و فعال در این زمینه، بسنده مي‌نماييم. به طور کلی، این پایگاه‌ها در سه دسته: پایگاه‌های آموزش مجازی حوزوی، پایگاه‌های آموزش مجازی دانشگاهی در رشته­ های اسلامی و پایگاه‌های آموزش مجازی سایر مراکز معرفی می­گردند.

الف ـ‌ مراکز حوزوی

- آموزش مجازی حوزه‌های علمیه خواهران (vu.whc.ir)

مرکز آموزش‌های غیر حضوری مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، با استفاده از دو روش مجازی و غیر حضوری، اقدام به جذب طلاب خواهر نموده است. در روش مجازی، طلاب خواهر با حضور در سامانه آموزش مجازی، اقدام به گذراندن دروس در این سامانه می‌کنند و اشکالات خود را در کلاس‌های برخط برطرف می­نمایند. در روش دوم (غیر حضوری)، ارائه دروس با ارسال سی‌دی، نوار و سرفصل دروس می‌باشد. برای طلاب این دوره­ها نیز این امکان فراهم شده که با شرکت در کلاس­های برخط، به رفع اشکالات خویش بپردازند.

مرکز آموزش مجازی حوزه­های علمیه خواهران، جزء مراکز موفق در زمینه آموزش مجازی بوده و توانسته با بهره­گیری مناسب از ابزارهای آموزش مجازی، تمامي خدمات پژوهشی و آموزشی طلاب را با به خدمت گرفتن نرم­افزارهای مختلف به انجام رسانده و بدین وسیله، فرآیند آموزش را برای دانش‌پژوهان خویش تسهیل نماید.

در این مرکز، دروس حوزوی در سطح 2 (معادل کارشناسی) و سطح 3 (معادل کارشناسی ارشد) حوزه ارائه می­گردند. در حال حاضر، بیش از سه هزار طلبه در این مرکز مشغول آموختن دروس حوزه علمیه می­باشند. پذیرش در این سامانه، به صورت مستقیم انجام نشده و از طریق پذیرش مرکز حوزه­های علمیه خواهران و هم­زمان با پذیرش دوره­های حضوری این مرکز انجام می­پذیرد.

- دانشگاه مجازی المصطفی (www.ou.miu.ac.ir   و  www.aou.ir)

دانشگاه مجازي المصطفي، دوره‌هاي آموزشي خود را به منظور گسترش هر چه بيشتر معارف اسلام و علوم اهل بيت(ع) و دسترسي افراد مستعد به آموزش عالي فراهم کرده است. شعار این دانشگاه، فراگ‍یری دین، حق همگان در هر زمان و هر مکان می‌باشد.
این دانشگاه مجازی با استفاده از آخرین فناوری­های ارتباطی در رشته‌های گوناگون علوم اسلامی و انسانی به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و اردو در قالب رشته‌های تحصیلی و دوره‌های کوتاه‌مدت، با دریافت شهریه فعالیت می­نماید.

دروس اين دانشگاه، به صورت چند رسانه­اي و تعاملي مطابق با سرفصل­هاي مصوب شوراي عالي برنامه ريزي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري جمهوري اسلامي ايران ارائه مي­گردد و در پایان دوره­ها به دانش‌آموختگان در مقاطع رسمي مدرک مورد تأييد وزارت علوم و در دوره‌هاي کوتاه‌مدت گواهي پايان دوره اعطا مي­گردد.

در حال حاضر، دوره­های این دانشگاه به 4 زبان فارسی، عربی، انگلیسی و اردو، در رشته­های زیر ارائه می­گردد:

کارشناسی ارشد اخلاق اسلامی، کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن، کارشناسی فقه اسلامی (140 واحد)، دوره کوتاه‌مدت قرآن و حدیث، دوره کوتاه‌مدت کلام و عقاید، دوره کوتاه‌مدت فقه و معارف اسلامی، دوره کوتاه‌مدت اخلاق، دوره کوتاه‌مدت تاریخ، و دوره کوتاه‌مدت زبان و ادبیات فارسی.

- سامانه آموزش مجازی روحانیون حج (www.amoozesh.beseh-rohani.ir)

مرکز آموزش الکترونیکی بعثه مقام معظم رهبری، با هدف کاستن از مشکلات آموزش روحانیون و دست­اندرکاران حج و عتبات، در سال 88 اقدام به راه‌اندازی سامانه آموزش مجازی روحانیون حج نموده است.

در این سامانه، روحانیون و سایر دست­اندرکارانی که در حال گذراندن آموزش­های تخصصی مربوط به حج و عتبات هستند، با شرکت در کلاس­های آنلاین به یادگیری این دروس می­پردازند و بخشی از نمره را توسط استاد کلاس­های آنلاین و بخش دیگر را نیز در امتحانی که به صورت حضوری در حوزه‌های امتحانی منتخب برگزار می­گردد، به دست مي‌آورند.

هم‌اينك دوره­های آموزش بدو خدمت، ضمن خدمت و تکمیلی روحانیون معین و معینه حج عمره و تمتع، دوره آموزش روحانیون عتبات عالیات، دوره آموزش مداحان عتبات عالیات، و دوره آموزش مسئولان فرهنگی هتل­های عمره، در این سامانه برگزار می‌گردد.

این مرکز همچنین با همکاری دانشگاه امام رضا(ع) اقدام به راه­اندازی رشته­های کارشناسی تبلیغ در حج و زیارت و کارشناسی ارشد ارتباطات با گرایش حج و زیارت نموده است. پذیرش در این سامانه، به صورت مستقیم انجام نپذیرفته و دانش­پذیران این مرکز، توسط بخش­های جذب بعثه به سامانه معرفی می­شوند.

ب ـ مراکز دانشگاهی

- مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث (www.vu.qhu.ac.ir)

این دانشگاه مجازی، در سال 1383 راه­اندازی گردید. به همین دلیل، یکی از قدیمی­ترین مراکز آموزش مجازی در کشور ما می‌باشد که طی سال‌های گذشته توانسته هزاران تن از مشتاقان فراگیری علوم اسلامی و تحصیلات دانشگاهی را از خدمات خود بهره‌مند نماید.

دانشجویان این دانشگاه با استفاده از دروس چندرسانه‌ای و تعاملی، کلاس‌های مجازی، تالارهای گفتگو و دیگر امکانات الکترونیکی، دروس رشته‌های مصوب دانشگاهی را فرا می‌گیرند و در پایان دوره، مدرک رسمی مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را دریافت می‌کنند. در حال حاضر، بیش از دو هزار دانشجو در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در این دانشکده مشغول به تحصیل می­باشند.

در مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث، شرایط مناسبی برای ورود به عرصه‌های بین‌المللی فراهم شده؛ به گونه­ای که طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی به زبان‌های خارجی در دستور کار این مرکز قرار گرفته و در نخستین مرحله، با ایجاد پایگاهی مستقل به زبان عربی، شرایط بهره‌مندی مسلمانان دیگر کشورهای جهان از دوره‌های آموزشی دانشکده فراهم شده است.

دوره‌های رسمی این دانشگاه، در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد برگزار می‌شود. محور اصلی رشته‌های آموزشی این دانشگاه، علوم حدیث بوده و هم‌اكنون، پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی در رشته‌های علوم حدیث و علوم و معارف قرآنی، و در مقطع کارشناسی ارشد در رشتۀ علوم حدیث در گرایش‌های نهج‌البلاغه و تفسیر روایی انجام می‌شود.

پذیرش دانشجویان توسط اين دانشگاه، از طریق آزمون‌های سراسری دانشگاه‌ها یا آزمون‌هایی اختصاصی است که سازمان سنجش آموزش کشور برگزار می‌کند. دوره‌های آزاد این دانشگاه نیز به منظور پاسخ به نیاز علاقه‌مندان در اختیار عموم قرار گرفته است. دوره‌های رایگان عمومی، آموزش‌های ضمن خدمت و دوره‌های آمادگی آزمون کارشناسی ارشد دانشگاه‌ها، نمونه‌هایی از دوره‌های آزاد این دانشگاه است که روی پایگاه اینترنتی این دانشگاه در دسترس عموم قرار دارد.

شیوۀ ارائۀ دروس در دانشگاه مجازی علوم حدیث، کاملاً اینترنتی است و ثبت حضور، غیاب، فعالیت‌ها و تمارین درسی از همان طریق انجام می‌شود. همچنین به عنوان مکمل آموزشی، لوح­های فشرده­ای از دروس آماده می­شود كه در آن‌ها علاوه بر تصاویر و اسلایدهای آموزشی، فایل‌های صوتی دروس نیز با شرایط مناسب برای استفاده در گوشی‌های تلفن همراه و دستگاه‌های پخش‌کنندۀ فایل‌های صوتی ارائه شده است. این امکان، فرصت مرور و بهره‌گیری بیشتر از دروس را در شرایط مختلف فراهم می‌سازد.

- حوزه مجازي علوم اسلامي دانشگاهيان (el.hodat.ir)

نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها، در راستاي تحقق اهداف و سياست­هاي آموزشي نهاد، در زمینة آموزش معارف اسلامی بر مبنای قرآن و مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) اقدام به راه­اندازی این سامانه نموده است.

تمامي کسانی که در حال گذراندن دروس، در یکی از مراکز مورد تأیید وزارت علوم تحقیق و فناوری هستند، با شرط دارا بودن توان گذراندن هم­زمان دروس دانشگاه و این مرکز، می­توانند در این سامانه ثبت نام نموده و از امکانات آن بهره­مند شوند.

دروس الکترونیک این حوزه به صورت برخط قابل استفاده بوده و در قالب لوح فشرده و به صورت آفلاین نیز قابل دریافت می‌باشد. دین‌پژوهان این دوره­ها در طول هر ترم، یک آزمون آنلاین و یک امتحان حضوری را باید بگذرانند.

دوره­های معارف اسلامی در این مرکز، به چهار صورت ذيل برگزار می­گردد:

• - دوره کامل 9 ترمی؛
• - دوره‌های تک درس: این دوره­ها به منظور تکمیل دوره‌های حضوری برای دین‌پژوهانی که امکان شرکت در تمام دروس را ندارند، برگزار می‌گردد.
• - دوره تکمیلی: این دوره صرفاً برای دین‌پژوهان فارغ التحصیل که امکان ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی را دارند، برگزار می‌گردد.
• - دوره آزاد: یادگیری علوم اسلامی و مطالب معارفی به صورت عمومی نیز در این حوزه دین‌پژوهانی دارد که صرفاً جهت استفاده از این دروس شرکت می‌کنند. این دروس الکترونیکی، در موضوعات اخلاقی، فقهی و کلامی و مباحث روز می‌باشد.

- دانشگاه مجازي امام خميني (www.ikvu.ir)

این دانشگاه که وابسته به مؤسسه علمی پژوهشی امام خمینی(ره) می­باشد، سه نوع دوره آموزشی برای خود تعریف نموده است. دوره کوتاه‌مدت، دوره بلندمدت آزاد و دوره کارشناسی مجازی. رشته­های معارف اسلامی، تاریخ اسلامی و کلام اسلامی، در این دانشگاه تدریس می­شوند.

این دانشگاه، اهداف زیر را برای فعالیت خویش تعریف نموده و فعالیت­های خود را جهت رسیدن به آن تنظیم کرده­اند:

• ـ آشنا کردن اقشار مختلف مردم با معارف اسلامي و تعميق آن؛
• ـ تقويت اطلاعات ديني اقشار مختلف مردم در مقابل تهاجم اعتقادي و فرهنگي؛
• ـ ايجاد آمادگي براي ترويج، تبيين و دفاع از تعاليم و حقايق ديني در ميان آحاد جامعه؛
• ـ ايجاد زمينه به منظور بهره‌گيري از معارف اسلامي در جنبه‌هاي فردي و اجتماعي.

تحصيل در دوره  کارشناسي مجازي، رايگان بوده و دانش‌پژوه موظف به پرداخت مبلغي به عنوان شهريه نيست.

-  مرکز آموزش‌های مجازی دانشگاه بین المللی امام رضا(ع)  (virtual.imamreza.ac.ir)

هدف از تأسیس مرکز آموزش­های مجازی دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع)، ارائه خدمات آموزشی الکترونیک با کیفیت بالا و هزینه مناسب برای تمامی علاقه‌مندان به تحصیل در داخل و خارج از کشور است. این دانشگاه، وابسته به آستان قدس رضوی می­باشد و از مهرماه سال 91 با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت خویش را در دو سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد آغاز نموده است.

رشته­ های این دانشگاه عبارت‌اند از:

• - کارشناسی تبلیغ در حج و زیارت؛
• - کارشناسی ارشد علوم و معارف نهج البلاغه؛
• - کارشناسی ارشد ارتباطات ـ حج و زیارت؛
• - کارشناسی ارشد مهندسی کامپیوتر ـ معماری کامپیوتر؛
• - کارشناسی ارشد طراحی شهری؛
• - کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری؛
• - کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان؛
• - کارشناسی ارشد مهندسی کامپیوتر ـ هوش مصنوعی.

ج ـ سایر مراکز

- پایگاه آموزش مجازی حفظ قرآن کریم (www.quranhefz.ir)

این پایگاه، وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه می­باشد و با هدف ترویج حفظ قرآن کریم، دوره­های مختلف آموزشی را برگزار می­نماید. آموزش حفظ ترتیبی قرآن کریم برای مقاطع سنی مختلف، آموزش حفظ موضوعی قرآن کریم، آموزش حفظ سور منتخب زیر نظر کارشناس حفظ، ایجاد بستر مناسب جهت تثبیت محفوظات و مشاوره آنلاین در زمینه حفظ قرآن کریم، از جمله برنامه‌های اين مرکز مجازی است.

پایگاه‌های ديگری هم به آموزش مجازی می‌پردازند که صرفاً به نام آن‌ها اکتفا می‌گردد:

• - پایگاه‌های مرکز آموزش مجازی علوم اسلامی یاسین (yasinuniversity.com)؛
• - درگاه جامع آموزش قرآن کریم (www.quranedu.ir)؛
• - سامانه آموزش مجازی زائر (zaer.hajj.ir).