1.کتابخانه دیجیتال: برای کتابخانه دیجیتال، از دیدگاه‌های مختلف، تعاریف گوناگونی شده شده است. ارائه تعریف و نقد و بررسی تعریف‌های ارائه‌شده مجالی دیگری می‌طلبد؛ اما منظور از کتابخانه دیجیتال در این نوشتار، عبارت است از فضای مجازی که در آن کتاب به عنوان عنصر اساسی کتابخانه (اعم از متن و تصویر) و شناسه آن با استانداردهای مربوطه، و داشتن فضای لازم برای مطالعه و تحقیق می‌باشد. داشتن مولتی مدیا (صوت، فیلم و عکس) و همچنین داشتن امکانات تحقیقاتی و پژوهشی در یک کتابخانه یک امتیاز محسوب گشته و به هر اندازه که امکانات بیشتری در اختیار کاربر قرارداده شود، کتابخانه مطلوب‌تری خواهد بود. البته این بدان معنا نیست که صرف داشتن کتاب و شناسه آن، مساوی است با کتابخانه دیجیتال؛ بلکه داشتن برخی امکانات خاص در یک کتابخانه دیجیتالی ضروری است..
2.کتابخانه دیجیتال نوسا: منظور از این کتابخانه، نرم‌افزاری است که در پایگاه نوسا بوک با نشانی www.nosabook.com پیاده‌سازی شده است.
3.کتابخانه دیجیتال پارس آذرخش: منظور از این کتابخانه، نرم فزاری است که در کتابخانه پایگاه «مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی» با نشانی اینترنتی http://dl.islamicdoc.com پیاده‌سازی شده است و اگر این نرم افزارها در جای دیگر بهتر پیاده‌سازی شده و یا نسخه جدیدی از آن تولید شده است، شامل این بررسی نمی‌شود.
4.کتابخانه دیجیتال نور: منظور از این کتابخانه، همان کتابخانه نورلایب است که هم اکنون با نشانی www.noorlib.com در دسترس کاربران می‌باشد؛ اما اینکه این نرم‌افزار در حال تغییر و یا در حال اصلاح می‌باشد، در این تحقیق لحاظ نشده است.
1. کتابخانه دیجیتال نوسا
پایگاه کتابخانه نوسا (www.nosabooks.com)، یک پایگاه جستجومحور کتاب است که با تعداد زیادی از ناشران و کتابخانه‌های موجود در کشور ارتباط برقرار کرده و اطلاعات این کتابخانه‌ها و ناشران را در خود جمع کرده است و کاربر می‌تواند با جستجوی کتاب مورد نظر خود، اطلاعات لازم در مورد آن را در این پایگاه پیدا کند.
نکته قابل توجه در مورد این پایگاه آن است که نمی‌توان آن را یک پایگاه کتابخانه دیجیتال تلقی کرد؛ به دلیل اینکه محتوای اصلی آن، اطلاعات کتاب‌شناختی بوده و به جز تعداد اندکی از کتاب‌های آن، بقیه فاقد متن بوده و کاربر نمی‌تواند به محتوای کتاب، هر چند به صورت اندک، دسترسی پیدا کند.
این پایگاه با برقراری ارتباط با کتابخانه‌های کشور، فهرست کتاب‌های موجود در آن کتابخانه را به همراه شناسه آن دریافت نموده و در پایگاه قرار داده است. کاربر برای دسترسی به کتاب مورد علاقه خود، یا باید به یکی از کتابخانه‌ها که پایگاه نشانی آن را در اختیار کاربر قرار می‌دهد، مراجعه کند و یا به ناشر آن که در پایگاه معرفی شده، مراجعه کند؛ حتی امکان خرید از طریق پایگاه برای کاربر فراهم نشده است.
به طور خلاصه، هدف از این پایگاه «امکان جستجوی منابع کتابخانه‌ها از طریق شبکه اینترنت» است؛ نه ارائه کتاب.
ویژگی‌ها و محاسن
موارد زیر را می‌توان به عنوان ویژگی‌های این پایگاه ذکر کرد:
- جستجو بر اساس عنوان کتاب، پدیدآورنده، موضوع، ناشر و شابک؛
- امکان ارتباط با ویکی پدیا در خصوص موضوع مورد نظر؛
- نمایش نام کتاب، نویسنده، شرح اجمالی و ناشر در فهرست کتاب‌ها؛
- ارائه شناسه کتاب؛
- ارائه فهرست موضوعی کتاب‌ها؛
- ارائه فهرست ناشران فعال؛
- ارائه تصویر روی جلد کتاب (همه کتاب‌ها از چنین امکانی برخوردار نیستند)؛
- ارائه متن اجمالی (30 صفحه) از کتاب با امکان درشت‌نمایی و ریزنمایی متن، امکان نمایش دو صفحه و تک‌صفحه متن و امکان نمایش عرض صفحه و طول صفحه برای نمایش سند؛
- امکان جستجو در متن کتاب (این ویژگی برای متن‌های با شکل پی‌دی‌اف شده می‌باشد؛
- معرفی سایر آثار نویسنده؛
- معرفی سایر آثار ناشر؛
- همکاری با تعداد زیادی از کتابخانه‌های بزرگ کشور و دریافت اطلاعات موجود کتاب‌شناختی آن کتابخانه‌ها؛
- همکاری با ناشران و دریافت شناسه کتاب‌های آن‌ها و قراردادن در پایگاه؛
- معرفی کتابخانه‌ها برای دریافت کتاب مورد نظر کاربر (بیش از 60 مرکز و کتابخانه)؛
- معرفی ناشر کتاب مورد نظر کاربر.
کاستی‌ها
- عدم امکان عضویت در پایگاه؛
- عدم ارائه متن کتاب؛
- نداشتن صفحه شخصی کاربر و امکاناتی که یک کاربر در کتابخانه شخصی خود می‌تواند داشته باشد؛
- نداشتن امکانات پژوهشی؛
- نداشتن کتابخانه شخصی: کاربر نمی‌تواند کتاب‌های مورد نیاز خود را در جای مشخصی نگهداری کند.
2. کتابخانه دیجیتال پارس آذرخش
نرم‌افزار کتابخانه دیجیتالی پارس آذرخش، یک نرم‌افزار نسبتاً خوب و با ایده‌های خوب طراحی شده است؛ هر چند این نرم‌افزار تا رسیدن به مرحله ایده‌آل و همچنین رفع اشکالات موجود زمان بسیاری در پیش دارد.
آنچه در این نرم‌افزار باعث آزار کاربر می‌گردد، سردرگمی و سختی استفاده از آن می‌باشد که به نظر می‌رسد اشکالات موجود در آن، این سردرگمی را دو چندان کرده است.
این پایگاه منابع خود را به چهار دسته تقسیم کرده است: 1. عکس؛ 2. فیلم؛ 3. صوت؛ 4. متن. در حال حاضر، پایگاه فقط دارای متن می‌باشد و عکس و فیلم و صوت در آن وجود ندارد.
ویژگی‌ها و محاسن
- 1. در این کتابخانه، حدود 7800 جلد کتاب دارای متن وجود دارد؛
- 2. درختواره موضوعی: البته هم اکنون کتابی در این موضوعات قرار داده نشده است؛
- 3. امکان جستجو در متن تمام کتاب‌ها؛
- 4. امکان کتابخانه شخصی برای کاربر: اگرچه که امکانات این کتابخانه شخصی، بسیار محدود است، اما این امکانات عبارت‌اند از:
- - امکان قرار کتاب در آن؛
- امکان ایجاد موضوع و مدیریت آن برای کتاب‌های موجود در کتابخانه شخصی؛
- امکان یادداشت درباره کتاب (البته با محدودیت 1000 کارکتر با احتساب فاصله بین کلمات)؛
- امکان برچسب گذاری برای کتاب. - 5. امکان دانلود کتاب: در قسمت منابع دیجیتالی وقتی کاربر یک کتابی را انتخاب کرد، می‌تواند آن به صورت کامل دانلود کرده و مطالعه کند؛
- 6. فیش‌برداری: امکان فیش‌برداری، یکی از مزایای خوب و بایسته یک کتابخانه است که این نرم‌افزار آن را دارا می‌باشد؛ ولی متأسفانه این گزینه نرم‌افزار در حال حاضر فقط امکان نمایش کتاب را دارد و امکانات دیگر آن هنوز فعال نشده است؛
- 7. نمایش تازه‌ها: نمایش آخرین کتاب‌های افزوده‌شده به کتابخانه برای کاربر مهم شمرده می‌شود؛
- 8. فهرست رکوردها: کاربر می‌تواند کتاب مورد نظر خود را بر اساس امکانات موجود جستجو کند. این امکانات عبارت‌اند از: موضوع، عنوان، پدیدآورنده، شابک، محل نشر، ناشر و...؛
- 9. افزودن به کتابخانه شخصی: در بخش‌های مختلف پایگاه کاربر می‌تواند کتاب مورد نظر خود را به کتابخانه شخصی‌اش اضافه کند؛
- 10. تمام متن: یکی از امکانات این نرم‌افزار، گزینه «تمام متن» است که با این امکان کاربر می‌تواند عبارت مورد نظر خود را در متن کتاب، با امکان انتخاب متن، آیه، پاورقی، شعر و... انتخاب کند. پس از جستجو، نرم‌افزار فهرستی از کتاب‌هایی را که واژه جستجوشده در آن است، به نمایش می‌گذارد و کاربر پس از انتخاب کتاب، وارد صفحاتی می‌شود که کلمه مورد جستجو در آن موجود است؛
- 11. در صورتی که واژه مورد نظر در چندین صفحه از کتاب باشد، نرم‌افزار پنجره‌ای را نمایش می‌دهد که صفحات را نشان داده و با کلیک بر آن وارد صفحه مورد نظر می‌شود. افزودن بر کتابخانه شخصی، فیش‌برداری، امکان پیمایش کتاب، درشت‌نمایی و ریزنمایی و دانلود کتاب، از امکانات دیگر این گزینه می‌باشد. به نظر می‌رسد که این گزینه، یکی از ابزارهای مفیدی است که می‌تواند رضایت کاربر را جلب کند؛
- 12. تنوع محتوا (متن، فیلم، عکس، صوت).
کاستی‌ها
- امکان فیش‌برداری هم اکنون فعال نیست و طبیعتاً اظهار نظر درباره آن فعلاً ممکن نیست؛
- کاربری آن بسیار سخت و دشوار می‌باشد؛
- کتاب‌هایی که در کتابخانه قرار داده می‌شود، فقط شناسه آن قابل رؤیت است؛ ولی برای خواندن خود کتاب باید به گزینه دیگر مراجعه کرد؛
- گزینه‌های مستندات و فیش‌برداری فعال نشده است. البته بهتر بود که این امکانات در بخش کتابخانه شخصی گنجانده شود، نه به صورت مجزا؛
- در فهرست کتاب‌ها شماره جلد کتاب آورده نشده است. بنابراین، اگر یک کتاب چند جلد داشته باشد، تکراری تلقی می‌شود؛
- محیطی برای یادداشت کاربر وجود ندارد.
3. کتابخانه دیجیتال نور
این کتابخانه، گنجینه‌ای ارزشمند است که تعداد قابل توجهی از آثار و منابع موجود در نرم‌افزارهای علوم اسلامی را که توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری در قالب سی‌دی ارائه گردیده، در خود جای داده و در حال روزآمدسازی است.
امکانات پژوهشی متعددی در آن لحاظ شده که برخی از آن‌ها در حال تکمیل و بهینه‌سازی است و در صورت نهایی شدن، از منابع مهم مورد استفاده پژوهشگران خواهد بود.
ویژگی‌ها و محاسن
مهم‌ترین ویژگی‌های این پایگاه عبارت‌اند از:
- 1. ارائه فهرست کتاب‌ها: این پایگاه برای ارائه کتاب‌های موجود در خود، دو شیوه را انتخاب کرده است:
- - فهرست الفبایی: کاربر می‌تواند از طریق فهرست الفبایی، کتاب مورد نظر خود را انتخاب کند. در این شیوه، به کاربر همچنین این امکان داده شده که بتواند تعداد نمایش کتاب در صفحه را از بین 10، 20 و 50 کتاب در صفحه انتخاب کند و همچنین می‌تواند کتاب‌ها را بر اساس حروف الفبا و یا بر اساس درج در پایگاه انتخاب کند.
- - فهرست موضوعی: در این شیوه، به کاربر این امکان داده شده که بتواند در موضوع مورد نظر خود کتاب‌های موجود در پایگاه را مرور کرده و کتاب‌های مورد علاقه خود را مطالعه کند. البته در این شیوه دسته‌بندی موضوعی کاملی ارائه نشده و در حال حاضر، فقط چند موضوع (کلیات، اسلام، تاریخ، فلسفه و دین و اساطیر) در پایگاه قرار داده شده است. در این شیوه نیز کاربر می‌تواند تعداد کتاب‌های نمایش داده شده (10، 20 و 50 کتاب در صفحه) و همچنین مرتب‌سازی آن را بر اساس الفبا و تاریخ درج در پایگاه انتخاب کند؛
- 2. جستجو: کاربر می‌تواند عبارت مورد نظر خود را جستجو کرده و نتایج آن را مشاهد کند و یا می‌تواند ناشر کتاب و یا مؤلف آن را جستجو کند؛
- 3. پدیدآورندگان: پدید آورندگانی که اثری از آن‌ها در پایگاه وجود دارد، قابل جستجو هستند. چنانچه از یک نویسنده چند اثر در پایگاه وجود داشته باشد، فهرستی از آن‌ها به نمایش در می‌آید؛
- 4. ناشران: نمایش ناشران و امکانات آن، مانند مشخصات بخش پدیدآورندگان است؛
- 5. حجم زیاد کتاب‌ها: مهم‌ترین ویژگی این کتابخانه را می‌توان در حجم زیادی از متون کتاب‌ها دانست که پژوهشگر می‌تواند از آن استفاده کند؛
- 6. نمایش کتاب‌ها به صورت تمام‌متن و تمام‌تصویر.
کاستی‌ها
- نداشتن کتابخانه شخصی؛
- نداشتن محیط پژوهشی؛
- نداشتن اطلاعات کتاب‌شناختی؛
- عدم برقراری ارتباط بین فهرست کتاب‌ها و نویسنده و ناشران.
مقایسه کتابخانه‌های نور، پارس آذرخش و نوسا در یک نگاه
پی نوشت ها:
2. پانزده عنصر ابرداده‌ای دوبلین کور به زبان‌های بسیاری، از جمله زبان فارسی، ترجمه شده است. این عناصر عبارت‌اند از: