ره آورد نور

این برنامه که نخستین نرم افزار استناد دهی و سازمان دهی منابع پژوهشی در ایران است، پژوهشگران را در امر تحقیق و مستندسازی نتایج پژوهشی، گردآوری، سازمان دهی و ایجاد دسته بندی های گوناگون منابع علمی یاری می کند و با بهره مندی از این نرم افزار می توانند به گونه مناسبی و بر اساس شیوه نامه استناددهی مورد نظر خود، به استناددهی و درج کتابنامه حاصل پژوهش خود در کتاب، پایان نامه و مقاله بپردازند.

«پژوهیار»، دارای قابلیت های بسیاری، از جمله: ذخیره و طبقه بندی اطلاعات، استفاده از برچسب های مختلف و جست وجوی اطلاعات ذخیره شده است. همچنین، پیوند محکمی با منابع برخط (Online) دارد؛ به گونه ای که هنگام جست وجو و بازیابی اطلاعات از کتاب، مقاله، صفحات وب، تصاویر و ده ها قلم دیداری و شنیداری دیگر، پژوهشگر به طور خودکار می تواند منابع خود را در نرم افزار ذخیره کند و سپس با شیوه های مختلف به این اقلام متنوع اطلاعاتی در متن در حال نگارش خود استناددهی نماید.

تاریخچه پژوهیار

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نرم افزار «پژوهیار» را از سال 1392 با امکاناتی نظیر: مجموعه سازی منابع، سازمان دهی اقلام اطلاعاتی و استفاده از ابزارهای استناددهی خودکار و تنظیم ارجاعات متن بر اساس شیوه های استاندارد استنادی چندزبانه داخلی و بین المللی به پژوهشگران ارائه کرده است. در دو سالی که پس از عرضه نرم افزار با استقبال خوبی از جانب پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی از این محصول به وجود آمد، «پژوهیار» به صورت دوره های منظم در 16 نسخه به روزرسانی شده که بهبود و ارتقای عملکرد «پژوهیار» را در بخش های مختلف به دنبال داشته است. گفتنی است، این نسخه ها به صورت افزونه بر مرورگر فایرفاکس و افزونه واژه پرداز ورد نصب می شود. در آذرماه سال 1393 امکانی دیگر با نام «ابر پژوهیار نسخه 5/1» به این نرم افزار اضافه گردید تا دسترسی زودهنگام به منابع و کتابخانه کاربران و پژوهشگران به وجود بیاید و کاربران بتوانند در هر زمان و مکانی به داده های کتابخانه شخصی خود دسترسی پیدا کنند.

از امکانات نسخه 1 و 5/1 «پژوهیار» می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • مجموعه سازی، سازمان دهی و بازیابی منابع پژوهشی چندزبانه؛
• • هم زمان سازی (Sync) فراداده ها و سوابق کاربر در «ابر پژوهیار» (کاربری مستقل از یک رایانه)؛
• • تنظیم ارجاعات چندزبانه متن بر اساس شیوه های استاندارد استناددهی؛
• • ایجاد و تنظیم خودکار کتابنامه چندزبانه؛
• • ذخیره خودکار اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی برخط؛
• • برچسب زدن به شیوه خودکار و دستی؛
• • یادداشت گذاری به صورت مستقل و وابسته در آیتم های اطلاعاتی؛
• • جست وجوی سریع و آسان اطلاعات ذخیره شده از طریق موتور جست وجوی داخلی و موتور جست وجوی برچسب ها؛
• • امکان پیوست داده های متنی، تصویری، کدی و ویدئویی به آیتم های کتاب شناختی؛
• • امکان دسترسی به فراداده منابع علوم اسلامی و انسانی از طریق پایگاه های حمایت شده تحت وب؛
• • اتصال خودکار افزونه های «پژوهیار» در دو محیط: واژه پرداز Word و مرورگر Firefox؛
• • امکان استناد به انواع آیتم های اطلاعاتی، مانند: قرآن، مقاله، مجله، کتاب، پایان نامه و پایگاه اینترنتی.

در حال حاضر (آذرماه 1394)، نسخه کنونی (پژوهیار ۲) با بستری نو به صورت نسخه رومیزی (Desktop) با هدف کاربری مستقل از مرورگر به تازگی عرضه شده است. «پژوهیار ۲» نگارش تغییریافته ای از نسخه های قبلی نرم افزار «پژوهیار» با امکانات بیشتر و قابلیت منحصربه فرد است که در مرورگرهای: فایرفاکس، کروم و اپرا قابل نصب و استفاده است؛ به گونه ای که کاربران قادر هستند از پایگاه های اطلاعاتی قابل درون برد پژوهیار از مرورگرهای ذکرشده، به ذخیره برخط اطلاعات از پایگاه های داخلی و خارجی واکاوی شده خود بپردازند. این نرم افزار، ارتباط هوشمند با شیوه جست وجوی کاربر در سطح وب دارد و اطلاعات را علاوه بر مرورگرهای مختلف، در فضای «ابر پژوهیار» نیز می تواند ذخیره کند.

شکل ۱: نمایی از قاب پژوهیار ۲

رابط مرورگرهای پژوهیار ۲

رابط(2)، یک مسیر ارتباطی برای برقرای پیوند میان پایگاه های اطلاعاتی (که کاربر اطلاعات را در آن جست وجو می کند) و نرم افزار (محل ذخیره این اطلاعات با جزئیات) است و مجموعه ای از تعاملات را که در این مسیر ارتباطی اتفاق می افتد، کنترل می کند.

قوانین حاکم بر تعاملات رابط با نرم افزارها و وب را می توان در چند مورد خلاصه کرد که عبارت اند از:

فعل و انفعالات ساده، روش تماس، دسترسی مشترک متغیر، فعل و انفعالات پیچیده و معنایی غنی، پروتکل کلاینت سرور، پروتکل دسترسی به پایگاه داده، رویدادهای چندبخشی، فراهم کردن هر اتصال مورد نیاز در نرم افزار، مجرای تعامل (بازدیدکنندگان) و انتقال کنترل یا داده.

در «پژوهیار ۲» که یک بستر جدید در دسترس است، پژوهشگر پس از جست وجوی اطلاعات، نیاز دارد اطلاعات خویش را به پژوهیار منتقل کند. برای این انتقال، رابط ها به کمک می آیند و به صورت واسطه قرار می گیرند. در نتیجه، کابر اطلاعات را از پایگاه می گیرد و به کتابخانه پژوهیار منتقل می کند.

زمانی که نرم افزار بسته باشد، رابط به دنبال راهی است که اطلاعات را در آن ذخیره کند. پس، «ابر پژوهیار» به عنوان بستر برخط و هوشمند به کمک می آید. اطلاعات بدون تغییر، وارد کتابخانه «ابر پژوهیار» می شود و کاربر می تواند در اولین بازشدن نرم افزار، اطلاعات را در ابر ذخیره کند.

رابط پژوهیار ۲ در مرورگرهای فایرفاکس، کروم و اپرا در دسترس هستند و از طریق نام کاربری و رمز عبور «ابر پژوهیار» نیز کاربر را هدایت می کند. در نوار ابزار نسخه دسکتاپی پژوهیار، آیکن رابط هر سه مرورگرها قرار داده شده که به راحتی قابل نصب است. در ادامه، هر یک از رابط های پژوهیار با ذکر کارکرد معرفی می شوند.

شکل ۲: بیان روابط بین رابط ها

1. رابط مرورگر فایرفاکس

منظور از رابط فایرفاکس، نمادی است که در بالای صفحه مرورگر فایر فاکس سمت راست ظاهر می شود. در صورتی که کاربر آن را روی مرورگر فایرفاکس خود نصب کند، می تواند نتایج پژوهش ها و جست وجوهایش را در قالب مترجم های شناخته شده در «پژوهیار ۲» درون برد کند. در این حالت، امکان مدیریت کتابخانه و استناددهی برای کاربر فراهم شده و زمانی که روی آیکن پژوهیار در افزونه فایرفاکس کلیک کنیم، نسخه پژوهیار 2 نمایان خواهد شد.

شکل ۳: کارکرد پژوهیار ۲ با رابط ها و ابر پژوهیار

2. رابط مرورگر کروم

چنانچه جست وجوهای خود را از طریق مرورگر کروم انجام می دهید، رابط کروم امکان ذخیره نتایج حاصل از تحقیقات شما را در قالب پایگاه های شناخته شده برای پژوهیار، در «پژوهیار» فراهم می کند.

از قابلیت های دیگر مرورگر کروم این است که کاربر می تواند نتایج حاصل از پژوهش های خود را در ابر پژوهیار ذخیره کند. برای این منظور، کافی است اطلاعات کاربری «ابر پژوهیار» خود را در تنظیمات رابط کروم وارد نماید.

جهت دسترسی به این قسمت، در بخش تنظیمات Extensions مرورگر کروم، روی تنظیمات (Options) «رابط پژوهیار» کلیک می کنیم. سپس در برگه عمومی صفحه بازشده، اطلاعات کاربری کاربر را وارد می نماییم.

شکل ۴: رابط کروم

3. رابط مرورگر اپرا

چنانچه جست وجوهای خود را از طریق مرورگر اپرا انجام می دهید، رابط اپرا امکان ذخیره نتایج حاصل از تحقیقات شما را در قالب مترجم های شناخته شده در پژوهیار فراهم می کند.

شکل ۵: رابط اپرا

جهت دسترسی به تنظیمات ذخیره اطلاعات در «ابر پژوهیار»، در Extension Manager از مرورگر اپرا، تنظیمات (Options) رابط پژوهیار را انتخاب می کنیم و سپس در برگه عمومی تنظیمات، اطلاعات کاربری را وارد نموده، روی دکمه شناسایی کاربر کلیک می نماییم.

چگونگی به روزرسانی پژوهیار ۲

از آنجا که پژوهیار ۲ بی نیاز از بستر فایرفاکس تولید شده، در به روزرسانی های آتی آن، به فایرفاکس، کروم و یا اپرا وابستگی ندارد و در بازه های سه ماهه توسط تیم توسعه پژوهیار مورد بازنگری رفع عیب های احتمالی و افزوده شدن پایگاه های حمایت شده بیشتر واقع می شود. این به روزرسانی، به صورت خودکار انجام می گیرد و نیازمند روزآمدسازی توسط کاربر نیست؛ هر چند کاربر می تواند برای اطمینان و بر حسب نیاز، این به روزرسانی را به صورت دستی انجام دهد.

مزایای نسخه ۲ پژوهیار

ایجاد نرم افزار به صورت دسکتاپی که بسیار کاربرپسندتر است، همچنین کارایی نسخه «پژوهیار ۲» در استفاده از امکانات کتابخانه مجازی، برچسب زنی، یادداشت گذاری و جست وجو، همانند نسخه های پیشین پژوهیار است؛ با این تفاوت که در نسخه کنونی نرم افزار، بعد از نصب، به غیر از وُرد، روی کنترل پنل یا دسکتاپ نیز قابل دسترسی است. در نسخه های قبلی، تنها مرورگر قابل استفاده، فایرفاکس بود؛ اما از آنجا که پژوهشگران از مروگرهای متفاوتی استفاده می کنند، در این نسخه می توانیم از سه مرورگر: فایرفاکس، کروم و اپرا بهره بگیریم. منابع قابل ذخیره، از پایگاه های قابل درون برد در کتابخانه پژوهیار است و همچنین، امکان ذخیره نتایج حاصل از پژوهش های خود، مستقیم در «ابر پژوهیار» امکان پذیر است. نصب ساده و آسان نسخه رومیزی به همراه نصب هم زمان در واژه پرداز وُرد، از دیگر ویژگی های این نرم افزار است.

پژوهیار ۲، فضای اختصاصی در سیستم کاربر در اختیار قرار می دهد و بی نیاز از پیچیدگی ها و روزآمدسازی های نسبتاً کوتاه فایرفاکس، توانایی بهره مندی از امکانات نرم افزار مدیریت منابع پژوهشی را در اختیار قرار می دهد. کاربر در پژوهیار ۲ با استفاده از دسترسی های چندگانه در منوی اصلی و منوهای تصویری، سهولت استفاده از ابزارهای پژوهشی را تجربه می کند.

پژوهیار ۲، روی سیستم عامل ویندوز ۷، ۸ و ۱۰ و نرم افزار واژه پرداز وُرد ۲۰۰۷، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶ پشتیبانی می شود.

سخن آخر

پژوهیار 2، در گامی رو به جلو در حال حرکت است. افزایش پایگاه های حمایت شده، افزایش شیوه های استنادی فارسی شده و همچنین افزودن استفاده از امکانات کارآمد دیگر، به زودی در به روزرسانی های آتی در اختیار کاربر قرار می گیرد. این نرم افزار، برای تمامی کاربران گذشته پژوهیار (نسخه های 1 و 1/5)، به صورت رایگان عرضه می شود.

پژوهشگران پژوهیار می توانند با مراجعه به مراکز فروش نور با ارائه نسخه گذشته، نسخه جدید را به طور رایگان دریافت کنند و یا از طریق پایگاه پژوهیار به نشانی www.pajoohyar.ir برای به روزرسانی نسخه خود اقدام کنند.

گفتنی است، کاربران عزیز می توانند نظرها و پیشنهادهای خود را در مورد «پژوهیار 2» از طریق این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید برای دست اندرکاران این نرم افزار ارسال نمایند.

پی نوشت ها: