چکیده

دعا، چشمه زلال معارف الهی است که توسط اهل‏‌بیت(ع) بیان شده است. از آنجا که فهم این معارف، به‌سادگی امکان‌پذیر نیست، محقّقان گروه اخلاق و دعا بر آن شدند تا با تولید دانشنامه‏ مفاهیم عالیه ادعیه و زیارات، گامی مؤثّر در اعتلای فرهنگ شیعه بردارند. این دانشنامه، شامل: درختواره‏، کتابخانه، شروح ادعیه و زیارات، ترجمه‏ صحیفه به زبان‏‌های مختلف می‏‌باشد. مهم‏‌ترین بخش آن، درختواره است که بر اساس نمایه‏‌نامه موضوعی صحیفه سجادیه مصطفی درایتی و با شیوه‏‌ای نوین، بر محور پنج کتاب: «صحیفه جامعه، مصباح المتهجد، کامل الزیارات، الإقبال بالأعمال و المزار الکبیر» تولید شده است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برای سروسامان دادن به تولیدات خود، از گروه‌های متعدّد علمی در معاونت پژوهشی بهره می‌برد. یکی از این گروه‌ها، گروه «قرآن، اخلاق و دعا»ست که تاکنون نرم‌افزارهای فاخر و پُرمخاطبی را در کارنامه فعّالیّت خود به ثبت رسانده است و از آن جمله می‌توان به نرم‌افزار: جامع تفاسیر نور، نور الجنان و دانشنامه اخلاق اشاره نمود.

ازآنجاکه این شماره از فصلنامه ره‌آورد نور، به معرّفی فعّالیّت‌ها و تولیدات گروه «اخلاق و دعا» در مرکز نور اختصاص دارد، به حضور حجّت‌الاسلام والمسلمین عزّت‌الله مرتضایی، مدیر محترم گروه «قرآن، اخلاق و دعا» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی رسیدیم و با ایشان درباره پیشینه، روند تولید و قابلیت‌های نرم‌افزارهای اخلاقی نور به گفت‌وگو نشستیم. امید است که این مصاحبه، مورد استفاده علاقه‌مندان و خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

وقتی سخن از عرصه «فرهنگ و تبلیغ دینی» به میان می‌آید، معمولاً نگاه‌ها معطوف به مخاطبان و کاربران عمومی است. بدیهی است که بخش بزرگی از مخاطب‌های این عرصه را افراد غیرمتخصّص تشکیل می‌دهند. به همین جهت، مراکز و نهادهای متولّی امر دین و فرهنگ، بسته به گستره وظایف خویش، ملزم به ارائه محتواهایی مفید و مناسب برای عامّه مردم نیز هستند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، این مهمّ را از نظر دور نداشته و ضمن تولید محصولات تخصّصی وبی و ویندوزی در حوزه‌های مختلف علوم و معارف اسلامی، شمار قابل توجّهی از نرم‌افزارهای خود را در همین راستا تهیه و تولید کرده است. برخی از این محصولات، مستقلاً از آثار تولیدی مرکز نور به شمار می‌روند و بعضی دیگر، از جمله تولیدات سفارشی و مشارکتی نور می‌باشند و البته ما در این مختصر، در صدد شمارش همه آنها نیستیم و به معرّفی مهم‌ترین آنها بسنده می‌کنیم.

گفتنی است که محصولات تخصّصی و پژوهشی مرکز، مانند نرم‌افزار جامع الأحادیث و جامع تفاسیر نور و یا وبگاه جامع قرآنی و جامع الأحادیث، هر چند برای پژوهشگران و متخصّصان حوزه تفسیر و حدیث سامان یافته، امّا در آنها محتواهای عمومی نیز جهت استفاده سایر مخاطبان در نظر گرفته شده است؛ محتوا‌هایی همچون: ترجمه آیات، تفاسیر عامّه‌پسند، ترتیل، تلاوت مجلسی، ترجمه و شرح احادیث، احکام شرعی، اخلاق اسلامی و یا زندگی‌نامه و سیره معصومان(ع).

همچنین، مرکز نور نرم‌افزارهای بسیاری را در زمینه مجموعه آثار شخصیت‌های بزرگ علمی و اسلامی تولید کرده که بیشتر جنبه تخصّصی دارند و در این مقاله، صرفاً به برخی از مهم‌ّترین مواردی اشاره شده که جهت بهره‌مندی عموم نیز مفید هستند. شماری دیگر از تولیدات نور برای عموم مخاطبان، برنامه‌های اندرویدی است که پرداختن به آنها، مجالی دیگر می‌طلبد و در اینجا از ذکر آنها صرف نظر نموده‌ایم.

بنابراین، در این نوشتار، تعدادی از مهم‌ترین محصولات برخط و برون‌خط نور را که با حوزه تبلیغ و فرهنگ دینی مرتبط است و برای عموم مخاطبان نیز قابل استفاده می‌باشد، به‌اختصار معرّفی می‌نماییم.

اشاره

اوّلین همایش ملّی «هوش مصنوعی و علوم اسلامی» به منظور هم‌افزایی و تبیین بیشتر اهداف و توانایی‌ها، در چهارم آبان 1399 در شهر مقدّس قم برگزار شد تا با گردهمایی صاحب‌نظران علوم حوزوی و دانشگاهی، علاوه بر شناخت ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها، زمینه‌های هرچه بهتر این خیزش محقّق شود.

هوش مصنوعی، به عملکرد سیستم‌هایی گفته می‌شود که در شرایط محیطی خاصّ می‌توانند تصمیم‌گیری صحیح داشته باشند و واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از خود نشان دهند؛ به عبارت دیگر، فرآیندهای هوشمند انسانی، نظیر شبیه‌سازی فرآیندهای تفکّری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفّق به آنها و یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حلّ مسائل، توسط ماشین انجام می‌شود.

هوش مصنوعی کمک می‌کند فرآیندی که توسط انسان در مدّت چند ساعت یا چند روز، آن هم با درصد بالای خطا صورت می‌‌گیرد، در چند ثانیه و با دقّت بالا تحقّق یابد. بنابراین، هوش مصنوعی می‌تواند در زندگی انسان کاربردهای بسیاری داشته باشد.

درآمد

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در راستای اشاعه فرهنگ غنی اسلام، آسانسازی دستیابی به منابع و متون اصیل دینی و نیز سرعت‌بخشیدن به امر کاوش و پژوهش در حوزه علوم اسلامی و انسانی، از مزیت‌های فنّاوری اطّلاعات و امکانات نوپدید رایانه‌ای بهره گرفته است.

این مرکز تاکنون در دو عرصه برخط و برون‌خط، با ارائه خدمات متنوّع فنّاوری اطّلاعات به محقّقان و مراکز علوم دینی، در ترویج معارف حقّه اهلبیت(علیهم السلام)، به موفّقیت‌های ارزشمند و چشمگیری دست یافته است. این خدمات، شامل اخذ سفارش از اشخاص حقیقی و حقوقی به منظور تبدیل محتواهای اسلامی آنان به نرم‌افزارهای رایانه‌ای و یا عرضه این محتواها در فضای مجازی و تبادل دیتاست.

مقدمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ارائه‌کننده نرم‌افزارهای علوم اسلامی است که در موضوعات متنوّعی به تولید و عرضه محصولات ویندوزی و وبی اقدام کرده است. یکی از این موضوعات، مباحث مربوط به علوم عقلی، مشتمل بر دانش: فلسفه، کلام و عرفان است که نیازهای علمی و پژوهشی بسیاری از محقّقان و علاقه‌مندان این حوزه را پاسخگوست. این نرم‌افزارها که در وهله نخست در قالب نسخه‌های دسکتاپ یا آفلاین تولید شده، به همّت محقّقان و متخصّصان نور، به‌ویژه پژوهشگران و دست‌اندکاران معاونت پژوهشی و معاونت تولید مرکز سامان یافته‌اند.

گفتنی است که معاونت پژوهشی مرکز نور، از گروه‌های مختلفی تشکیل شده که از آن جمله، گروه علمی عقلی است که در موضوعات: فلسفی، کلامی و عرفانی به انجام تحقیقات لازم و بسترساز برای تولید نرم‌افزارهای مرتبط با این علوم فعّالیّت می‌کند.

مجموعه تولیدات نرم‌افزاری مباحث علوم عقلی در مرکز نور، در سه قالب کلّی: کتابخانه‌ای، معجم موضوعی و درختواره‌ای سامان یافته است. معمولاً در نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای، بیشتر سعی در گردآوری و ارائه منابع و فراهم نمودن امکانات تحقیقاتی و کاربردی برای جست‌وجوی لفظی در متن است؛ ولی در نرم‌افزار‌های معجم موضوعی و درختواره‌ای، سعی و هدف کلیدی تولیدکنندگان برنامه، بسترسازی برای جست‌وجوی مفهومی و تحلیل موضوعیِ محتوای متون مرجع و اصلی است.

آنچه در ادامه خواهید خواند، محتوا و قابلیت‌های محصولاتِ تولیدشده یا در دست تولید است که از ابتداء کار مرکز تاکنون در زمینه علوم عقلی عرضه شده‌اند یا خواهند شد. امید است که این نوشتار، مورد توجّه خوانندگان عزیز قرار گیرد.

درآمد

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برای سامان دادن پژوهش‌های رایانه‌ای خویش، از گروه‌های متعدّد علمی و افراد متخصّص و کارشناس در حوزه علوم و معارف اسلامی بهره می‌برد و در این سال‌ها، تاکنون محصولات کاربردی و مفیدی را در زمینه‌های مختلف تولید کرده و در معرض استفاده علاقه‌مندان و محقّقان قرار داده است. یکی از این گروه‌های علمی، گروه علوم عقلی نور است که به همت حجّت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شیرملکی اداره و مدیریت می‌شود.

گفتنی است که به کوشش گروه علوم عقلی مرکز نور، محصولات نرم‌افزاری ارزشمندی تولید و عرضه شده است. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های در دست اقدامِ این گروه، «دانشنامه فرق و مذاهب» است. این پروژه، در راستای تصریح اساسنامه مرکز مبنی بر تولید برنامه‌های مورد نیاز پژوهشگران علوم اسلامی، به‌ویژه برای دین‌پژوهان و علاقه‌مندان حوزه فرق و ادیان، طراحی شده و به مرحله اجراء درآمده است که به نوبه خود، منبع مناسبی برای پژوهش‌های دینی خواهد بود و در مسیر ساماندهیِ تحقیقات حوزه فرق و مذاهب، بسیار راهگشا می‌باشد.

آنچه در این مختصر از نظر شما می‌گذرد، گذری است اجمالی بر معرّفی، چرایی و هدف، چشم‌انداز، محتوا و قابلیت‌های تحقیقاتی نرم‌افزارِ «دانشنامه فرق و مذاهب» که امید است مورد توجّه و استفاده خوانندگان محترم قرار گیرد.

اشاره

جست‌وجو در متون فلسفی موجود در نرم‌افزارهای دیجیتالی می‌تواند به دو صورت «لفظی» و «مفهومی» انجام پذیرد؛ امّا جست‌وجوی لفظی به‌تنهایی نمی‌تواند نیاز و خواسته محقّقان این حوزه را برآورده کند. ازاین‌رو، حتماً نیازمند آن هستیم که امکاناتی برای جست‌وجوی مفهومی در متون نیز فراهم شود. بر این اساس، یکی از ابزارهای دستیابی به این مهمّ، ابزار معاجم موضوعی است تا بتواند ما را تا حدّ مطلوبی به نتایج جست‌وجوی مورد نظر پژوهشگران نزدیک سازد و مسیر پژوهش‌های معنایی در منابع فلسفی را به دست دهد.

در این نوشتار، سعی می‌شود که چگونگی تحلیل محتوای متون فلسفی به صورت: موضوع، نمایه، کلیدواژه و سیستم‌های جانبی (مشترکات، مترادفات و یا مرتبطات) در معاجم موضوعی مورد بررسی قرار گیرد و همچنین، اهمّیّت فوق‌العاده‌ آنها در راستای آسان‌سازی و دقّت هرچه تمام‌تر در تحقیق در قالب جست‌وجوی مفهومی برای پژوهشگران علوم فلسفی و حکمت و تولید علم از این طریق، بحث شود.

اشاره

در سال‌های گذشته، تولید محتوا و عرضه آن به کاربران، یکی از مؤلّفه‌های مطرح در حوزه فنّاوری اطّلاعات به شمار می‌رفت؛ امّا امروزه یکپارچه‌سازی داده‌ها به همراه تعامل با کاربران و استفاده‌کنندگان محصولات نرم‌افزاری، از اهمّیّت بسیار بالایی برخوردار است. نظر به اهمّیّت مباحث فنّی و هوش مصنوعی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با معاون محترم فنّی مرکز نور، جناب آقای مهندس، مهدی نیکنام، گفت‌وگو نمودیم.

در این مصاحبه، به مباحث و محورهایی همچون: جایگاه معاونت فنّی، بخش اداره‌ها و وظایف کلّی، بسترهای تولید نرم‌افزار در مرکز، یکپارچه‌سازی اطّلاعات (گراف دانش)، تعامل با مراکز علمی و مؤسسات پژوهشی دیگر، داده‌محوری و ارزیابی رفتار کاربران، خواهیم پرداخت. امید است که مورد توجّه و استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی را می‌توان نهادی دانست که با وارد شدن به مسیری نوین، جایگاهی ویژه در میان پژوهشگران عرصه دین یافته و در اندک زمانی تقریباً تمام آنان را مخاطب خود ساخته است و این، نیست جز با پیوند توانایی‌های رایانه‌ای و مجموعه دانش‌های دینی. بدیهی است که این جایگاه، تنها زمانی حفظ خواهد شد که این نهاد همچنان همگام با پیشرفت‌ها، به‌ویژه در عرصه هوشمندسازی گام بردارد؛ وگرنه جایگاه خود را به دیگران خواهد سپرد. در این شماره گفت‌وگویی با یکی از همکاران پُرسابقه مرکز نور انجام دادیم که از پژوهشگران «گروه متن‌کاوی و ادبیات» معاونت پژوهشی می‌باشد که به نظرتان می‌رسد.

پیشینه تولید نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای نور

از سال‌های اوّلیه فعّالیّت‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (از این به بعد مرکز)، نرم‌افزارهای بسیار خوبی تحت سیستم‌عامل داس و ویندوز تولید شد. در آن زمان، ارائه محصول به زبان فارسی در محیط ویندوز بسیار سخت می‌نمود؛ چرا که مشکل تایپ از راست به چپ و ارائه فونت‌های فارسی و نمایش گرافیکی اشیاء، کار سختی بود. مرکز با ارائه نرم‌افزاری همچون «نور الأنوار»، کاری بی‌نظیر در کشور انجام داد. این نرم‌افزار و نرم‌افزارهای بعدی مشابه آن، علاوه بر رابط کاربری خوب، حجم عظیمی از اطّلاعات را نیز عرضه می‌کرد. این محصول، به ذایقه پژوهشگران علوم اسلامی خوش‌ آمد و رغبت آنان را به برنامه‌های نور بیشتر نمود و در نتیجه، روند تحقیقات علوم اسلامی در کشور تغییر کرد.

پس از این مرحله، در حوزه نرم‌افزارهای رومیزی، مرکز یک نرم‌افزار کتابخانه‌ای به نام «نورلایب» آماده کرد. با استفاده از این کتابخانه و کدهای مربوط به آن، تحت قالب نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای، نرم‌افزارهای بسیاری تولید شد. بیشتر کدهای این نرم‌افزارها، دست‌ساخته برنامه‌نویسان مرکز بود. در طیّ این مدّت، اجزاء نرم‌افزاری به‌روز این نرم‌افزارها که دارای پشتوانه بین‌المللی نیز بودند، در دیگر کشورها شکل‌گرفته بود. مرکز از این فرصت استفاده کرد و اجزاء مختلفی(1) را که با استاندارهای بسیار خوبی تولید شده بود، به کار گرفت و معماری قدیم نرم‌افزارهای خود را که گاهی پاسخگوی نیاز کاربران نبود، تغییر داد. بنابراین، مهاجرت دیتای مرکز به قالب‌های جدید نرم‌افزاری شروع شد که با توجّه به نیازهای متعدّد نرم‌افزارهای مرکز، کاری سخت بود. این فرایند، حدود 6 سال به طول انجامید.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پیشگام در داده‌پردازی علوم اسلامی است که تاکنون نرم‌افزارهای بسیاری را در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی تولید کرده است. این مرکز در مسیر سی ساله دیجیتال‌سازی متون و تولید نرم‌افزارها، تاکنون مراحل مختلفی را طّی نموده که می‌توان مجموعه فعّالیّت‌های گذشته را دو گام اساسی و بنیادی دانست. اینک، گام سوم تولیدات نرم‌افزاری نور، با ارائه نرم‌افزار جامع فقه 3 آغاز شده است. این برنامه در راستای ایجاد امکانات و دسترسی‌های پژوهشی به محقّق، ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. در این نوشتار، ضمن تشریح این گام‌های سه‌گانه، مهم‌ترین ویژگی‌های پژوهشی جامع فقه 3 معرفی شده است.

اشاره

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، سال 1354 در تهران متولد شد. ایشان دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و فارغ‌التحصیل دکترا در رشته علوم قرآن و حدیث از واحد تربیت مدرس دانشگاه قم، بیش از بیست سال است که با مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) در رده‌های مختلف مدیریتی و پژوهشی همکاری می‌کند و همچنین، دارای کرسی تدریس در دانشگاه و نهادهای حوزوی و سابقه چند سال معاونت فنّاوری اطّلاعات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قم است. نگارش مقالات متعدّد علمی و پژوهشی، مدیریت و مشارکت فعّال در طراحی، تولید و توسعه محصولات فنّاورانه، از جمله آثار به جای مانده از ایشان است. از جمله مسئولیت‌های اجرائی و فرهنگی حجّت‌الاسلام بهرامی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

مسئولیت‌هایی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (مانند: قائم‌مقام ریاست مرکز، قائم‌مقام معاون پژوهش، معاون پژوهش، معاون شبکه اطّلاع‌رسانی نور، مدیر گروه پژوهشی حدیث، عضو هیئت مدیره شرکت نور رایانه سپهر)؛ مدیر پژوهشکده فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه و مدیر گروه علمی تربیتی حدیث؛ عضو هیئت مدیره انجمن حدیث حوزه؛ مدیر گروه علمی مرکز تخصّصی حدیث حوزه؛ دبیر شورای فضای مجازی حوزه علمیه؛ نماینده مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه در کمیته محتوای مرکز ملّی فضای مجازی؛ شرکت در برگزاری نمایشگاه‌های مختلف داخلی نرم‌افزارهای علوم اسلامی و نمایشگاه‌های خارجی فنّاوری اطّلاعات مانند جی‌تکس دوبی و کتاب فرانکفورت آلمان.

دکتر بهرامی اکنون پس از پایان دوره ریاست جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری بر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با حکم مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ـ مدّ ظله العالی ـ به عنوان رئیس این مرکز انتخاب شدند و از ابتداء سال 1399 شروع به کار کردند. در این فرصت، گفت‌وگویی اختصاصی با ایشان انجام شده است که به نظر خوانندگان فرهیخته فصلنامه ره‌آورد نور می‌رسد.

الف.نرم‌افزار کتابخانه جامع رجال و درایة النور 2

کارآمدی دانش رجال و درایه در حفظ و صیانت از سنّت و احادیث معصومین(علیهم ‏السلام) برکسی پوشیده نیست. اهتمام ویژه اصحاب بزرگوار ائمه(علیهم ‏السلام) و توجّه خاصّ عالمان و فقیهان برجسته شیعه به این دانش‌ها نیز بر اهمّیّت آن می‌افزاید. به همین جهت، صاحب‌‎نظران معتقدند علم درایه، از جمله علومی است که فقه و اجتهاد بر آن توقّف دارد.

علم رجال، دانشی است که از احوال راویان حدیث سخن می‌گوید و موضوع آن، راویان حدیث است و مسائل آن، علم به اوصافی از راویان است که می‌تواند در اعتبار و عدم اعتبار روایت ایشان دخالت داشته باشد. اوصافی چون: وثاقت، عدالت، ضعف، صحّت، مذهب، طبقه و تعیین هویت عناوین اسناد، از این قبیل است. برای بررسی و ارزیابی اسناد احادیث، کتاب‌های رجالی، به‌ویژه اصول اوّلیه رجالی، نخستین و آماده‌ترین منابع به شمار می‌آیند. پس از آن، اسناد، مهم‌ترین منبع رجال تلقّی می‌گردند.

اهمیت و ضرورت پردازش اطلاعات را چطور ارزیابی می‌کنید؟

اگر گروهی بخواهد کار رجالی نرم‌افزاری انجام بدهد، باید بداند که چه مراحل و فرایندهایی لازم است روی داده ها انجام شود. بحمدالله، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور این مسیر را رفته است؛ هر چند ممکن است گروه‌های دیگر رجالی که در خارج از مرکز در این زمینه فعّالیّت دارند، کارشان عام‌ّوخاصّ من‌وجه باشد؛ امّا مطمئناً باید از مراحل و فرایندهایی که در مرکز کامپیوتری نور اجراء شده، مطّلع باشند؛ زیرا احتمال دارد در بخش قابل توجّهی از کار، اشتراک داشته باشند و در واقع، از موازی‌کار جلوگیری می‌‌شود. پس، یک فایده آن، برای مخاطبان و گروه‌هایی است که می‌خواهند کار تخصّصی رجالی و نرم‌افزاری انجام بدهند. یک فایده دیگر هم برای خود دوستان داخلی مرکز است؛ یعنی می‌توانند فرایندها و مراحلی را که رفته‌اند، مقداری منظم‌تر فهرست کنند و اگر نقصی بوده، بفهمند در کدام مرحله است تا بتوانند آن مرحله را اصلاح نمایند و جلو بروند.

چکیده

موضوع «ترتیب اسانید و ارتباط راویان»، در هر سه مرحله: تشخیص سند، تنقیح اجزاء آن و بررسی احوال راویان، تأثیرگذار است. در مرحله اوّل، اسناد از ابهام‎های پدیدآمده مانند: تعلیق، ضمیر، اشاره، تحویل و تذییل رهایی می‌یابند و به یک سند کاملاً مشخص و ساده تبدیل می‌شوند. در مرحله دوم، نوبت به تنقیح و تحلیل اجزاء آن می‌رسد که با تمییز مشترکات و توحید مختلفات و تعیین عناوین معیار برای عنوان‌های راویان حاصل می‌شود. همچنین، با تشخیص تحریفات و چگونگی آنها، سند منقّح می‌شود. در کنار این مباحث، می‌توان اشتباهات و ابهامات سند را مرتفع کرد. در مرحله سوم نیز با بررسی منابع رجالی و قواعد و مبانی جاری در اسناد و آزمون توثیقات عامّ و راهکارهای مختلف، حال راوی و وثاقت او احراز می‌شود تا به سندی صحیح یا غیرصحیح و روایتی قابل اعتماد و غیر آن دست یافت.

همه این مراحل، در نسخه دوم نرم‌افزار درایة النور پیاده شده است.

اشاره

وجود عناوین مشترک و مترادف در اسناد روایات، زمینه‌ساز طرح بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» در کتاب‌های رجالی شده است. برای رسیدن به عنوان واحد از میان عناوین متعدّد و مختلف یک راوی، نیازمند رجوع به کُتُب رجالی می‌باشیم. اگر با تتبّع کتب رجالی نتیجه مطلوب حاصل نشد، سنجش تقریبی طبقه راوی از طریق بررسی تمام اسناد آن راوی و بهره‌گیری از اطلاعاتِ جمع‌آوری‌شده از کتب رجالی محقّق را در مسیر رسیدن به عنوان واحد یاری خواهد کرد. در پایان این نوشتار، ضمن ارائه چند نمونه عینی، مراحل توحید مختلفات را به صورت کاربردی در اختیار پژوهشگران رجالی قرار خواهیم داد.

اشاره

در شماره 67 فصلنامه ره‌آورد نور (ویژه‎نامه پژوهش‌های رجالی)، پس از بیان جایگاه و سابقه تاریخی بحث تمییز مشترکات، عوامل ایجاد اشتراک مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این شماره، مراحل چهارگانه تمییز مشترکات به صورت کاربردی در اسناد کتاب شریف کافی ارائه می گردد.

در مرحله اوّل، با سنجش تقریبی طبقه راوی، دامنه اطراف تردید و به تبع آن، دامنه اطراف تحقیق کاهش می‌یابد و در مرحله دوم، با تتبّع فردی یا استفاده از منابع مکتوب و یا نرم‌افزارهای رایانه‌ای، اطراف تردید مشخّص می‌گردد. اگر در این دو مرحله، نتیجه مطلوب حاصل نشد، در گام سوم به مقایسه بین اسناد اطراف تردید پرداخته شده و با توجّه به وجود عناوین متعدّد برای هر راوی، تعیین مصداق می‌شود. در برخی اسناد، پس از طی این مراحل سه‌گانه نیز مصداق عنوان مشترک شناسایی نمی‌شود. در این مرحله، رجوع به کتب رجال، نقش مؤثّری در بازشناسی عنوان مردّد خواهد داشت.

» با سلام و تشکر از جنابعالی که فرصتی را در اختیار ما قرار دادید، بفرمایید چه فعّالیّت‌هایی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و به‌خصوص در گروه رجال دارید.

◊ بنده از سال 1369 در گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تحت اشراف استاد بزرگوار، حجت‌الاسلام والمسلمین آقای سید محمدجواد شبیری مشغول به کار هستم و درس‌های رجال را از سال 1364 با ایشان آغاز کردم که منتهی به تشکیل گروه رجال در مرکز نور شد. من از اوّل کارهای رجالی، به عنوان محقّق در مرکز حضور داشته‌ و دارم و در این مدّت، در کنار کارهای تحقیقی، به تدریس، مخصوصاً دروس و مباحث رجالی هم اهتمام و اشتغال داشته‌ام.

اشاره

هوش مصنوعی، شاخه‌ای در علوم رایانه است. در هوش مصنوعی، یک سیستم خبره رایانه‌ای، توانایی تصمیم‌سازی یک انسان خبره را شبیه‌سازی می‌کند. بر اساس فنّاوری هوش مصنوعی، سیستم خبره اطّلاعاتی علم رجال، بعد از مشخّص شدن اهداف، روش‌ها، موانع و مشکلات تحقیق رجالی، با استخراج قوانین از میان منابع موجود و انجام پژوهش‌های اوّلیه، ایجاد فرمت‌های تخصّصی بر منابع و به دست آوردن واحدهای مختلف اطّلاعاتی و ساختن زیرسیستم‌ها، به شناسایی و تعیین هویت افرادِ واقع‌شده در سلسله سند احادیث می‌پردازد و با جمع‌آوری اعتبار افرادِ موجود در سند، به صحّت و سقم و ضعیف و قویّ بودن سند حکم می‌کند. این مدل پردازه‌ای، در نرم‌افزار درایة النور طراحی و پیاده‌سازی شده است که نسخه دوم آن، در حال تولید می‌باشد.