نکته دوم اینکه مرکز تصمیم دارد فرآیندی را برای توسعه کتابخانه دیجیتال نور طراحی کند تا همه مراکز، به‌ویژه مراکزی که در حوزه علمیه قم فعال هستند، بتوانند از اين کتابخانه دیجیتالي استفاده کنند؛ یعنی مثلاً اگر مؤسسه‌ای کتاب‌هایی را برای خودش تولید کرده است، به‌راحتي بتواند توليداتش را به نام خودش به وسیله ابزاری که آماده شده، روی اینترنت قرار دهد و به محققان خود و یا هر مخاطبی که مد نظرش است، عرضه نمايد و از اين طريق، مراکزی که تولید کننده منابع هستند و نمی‌خواهند کتاب‌هایشان به صورت گسترده یا مجانی عرضه شود، به این شكل مي‌توانند گستره دسترسي به محصولات خويش را محدود سازند. امیدواریم كه اين نسخه از كتابخانه تا پایان فروردین‌ماه سال 89 آماده شود و ما آن را به صورت هديه در اختيار حدود بیست مرکز اصلی و فعال که تولید کننده منابع اسلامی در سطح حوزه علمیه قم و تهران هستند، قرار دهيم؛ یعنی از بین کتابخانه‌های اينترنتي که در جاهای مختلف راه‌اندازی می‌شود، می‌‌توانیم كتابخانه جامعی درست کنیم که جستجو در آنجا صورت گیرد؛ ولی جواب‌ها از مراکز مختلف دریافت شود.
اما نکته سوم اينكه به ما پیشنهاد داده شده تا نقشه جامعی را طراحی کنیم که در آن حضور دستگاه‌های فرهنگی در شبکه جهانی طراحی شده باشد؛ همان چيزي كه بنده اسم آن را «جامعه اطلاعاتی» مي‌گذارم. در اين نقشه، ضمن اينكه حضور دستگاه‌های فرهنگی در جامعه اطلاعاتی طراحی مي‌شود، حضور کاربران اسلامی و علاقه‌مندان به اسلام و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نيز ترسيم شده و نقش و وظيفه هر کسی تعریف مي‌گردد. اين وظيفه و مسئوليتي است كه بر عهده ما نهاده شده است. آنچه اینجا خدمت شما عزيزان عرض می‌کنم، خلاصه سخنرانی‌هایی است که طی مراسم‌هاي رونمایی قبلي عرضه شده است و چون پيش‌تر به‌تفصيل در باره جامعه اطلاعاتی بحث کردیم، اكنون به‌اختصار به اين مبحث مي‌پردازيم.
ماده 44 برنامه چهارم توسعه، دولت را موظف به استقرار جامعه اطلاعاتی کرده است و در آن به دو نکته تأکید شده است؛ «دسترسی» و «محتوا». دسترسی، یعنی اينكه شما هر كجای ایران باشید، می‌توانید به بانک‌های اطلاعاتی دست يابید. در حال حاضر، نرخ دسترسی ما در ایران به اطلاعات، حدود 35 درصد است. اگرچه معلوم نیست كه این نرخ واقعی باشد، ولی قطعاً تا 25 درصد نرخ دسترسی داریم. در کشورهای اروپایی تا 50 درصد و در اسرائیل 70 درصد نرخ دسترسی وجود دارد. امیدواریم دستگاه‌های مخابراتی و ارتباطاتی نرخ دسترسی را در ایران توسعه دهند.
نکته ديگر، بحث محتوا است. در حقيقت، جامعه اطلاعاتی رونوشت از کل فعالیت‌هایی است که در فضای فیزیکال انجام می‌شود و بخشی از آن به محتواهایی که قرار است تولید شود، باز مي‌گردد. هم‌اينك 60 درصد کتاب‌هاي توليدي در امریکا، به صورت ديجيتالي نيز منتشر مي‌شوند و اين گونه، فرهنگ خودشان را در دنيا توسعه می‌دهند.
همان طور كه اشاره كردم، افزايش نرخ دسترسی به اطلاعات جزء وظایف ما نیست؛ بلكه وزارت ارتباطات و شرکت‌های مخابراتی موظف هستند كه اين دسترسي را توسعه دهند. آنچه بر عهده ما است، توليد محتوا است. باید محتواهای خويش را در شبکه‌های جهانی عرضه کنیم؛ يعني هم تولید كننده محتواهايي باشيم که در مؤسسات و مراكز علوم دینی و اسلامي و فرهنگی وجود دارد و هم اینها را در اینترنت و شبکه‌های جهانی قرار دهیم تا همگان يا مخاطبان مشخصي بتوانند از آن استفاده کنند. همچنین حوزه‌های راهبردی جامعه اطلاعاتی را به دسترسی، آموزش، جامعه، اقتصاد و سیاستگذاری تقسیم‌بندی کردیم و گفتیم در سندی که در فروردین 88 منتشر شد و در وبگاه دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی نيز گذاشته می‌شود، یک بند دیگر به آن افزوديم و آن دولت شبکه‌ای است که مجموعه این فرایندها، جامعه اطلاعات ایرانی را شکل خواهد داد. علاوه بر اين، بیانیه اصول جامعه اطلاعاتی را که در سال 2003م در ژنو و 2005م در تونس مورد تأکید و تصویب قرار گرفت، امضا کردیم. این بیانیه به نقش دولت‌ها، زیرساخت‌ها، دسترسی، ظرفیت‌سازی، اعتماد و امنیت، و محیط استعدادپرور اشاره دارد. همچنین می‌گوید سبک زندگی‌ها، نوع خريد و فروش‌ها و نشست و برخاست‌ها در حال تغییر است و تنوع فرهنگی و زبانی ملل دچار چالش می‌شود. بنابراين، جهانی شدن مؤلفه اساسی حضور جامعه اطلاعاتی در سطح جهانی است که انگلیسی شدن را به همه ملت‌ها تحمیل کرده و ما باید برای این مسأله، طرح و برنامه داشته باشیم و راه‌های مقابله با مضرات آن و استفاده از فواید احتمالی آن را بررسی و اجرا کنیم. در بیانیه اصول جامعه اطلاعاتي، همه کشورها بر این نكته تأکید کردند که باید از انگليسي شدن پیشگیری کرد و لزوم پرداخت به مسائل اخلاقی در حوزه جامعه اطلاعاتی امري ضروری شده است. جرايم رایانه‌ای، امروزه یکی از مسائل بسیار مهم در سطح کشورها است.
با توجه به جامعه اطلاعاتی، قرار بر اين شد كه دو سند نوشته شود؛ یکی سند در حوزه اخلاق، و دوم، سند در حوزه دین. ما در حوزه دین دنبال طراحي نقشه جامعی هستيم که نشان می‌دهد دستگاه‌های فرهنگی ما در جامعه اطلاعاتی چه نقشی را باید ایفا کنند. جامعه اطلاعاتی هر روز عمیق‌تر و گسترده‌تر می‌شود، بسیار فراتر از جهان فیزیکال رشد و توسعه پیدا مي‌کند، محدودیت مکانی و زمانی ندارد و دسترسی به اطلاعات و خدماتش بیست و چهار ساعته و در تمام هفت روز هفته است. امروزه طبق نظر برخي، یک کارمند ایراني 45 دقیقه يا یک‌ساعت و نیم كار مفيد انجام می دهد و در كشوري مثل ژاپن، يك كارمند پنج ساعت در روز کار مفيد انجام می دهد. اين در حالي است كه خدمات دنیای دیجیتالی و جامعه اطلاعاتی محدود به زمان و مكان نيست و هميشه در دسترس است و می تواند موجب تحولی جدی در ارائه خدمات دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی به مردم گردد.
انشاءالله به‌زودی نامه‌ای را براي مؤسسه‌هاي فعال در حوزه جامعه اطلاعاتی در حوزه دین خواهیم فرستاد و از آنها در توليد اين دو سند دعوت به مشاركت و همكاري می‌کنیم. ما می‌خواهیم بدانیم در جامعه اطلاعاتی و در فضای جهانی شدن، نقش این مؤسسات چگونه باید بازتعریف شود تا از صحنه توسعه جهانی عقب نمانیم. اگر فرصت‌ها را خوب بشناسیم، دوباره چرخه تولید دانش عوض می‌شود؛ یعنی سیصد سال است که ما نیازمند بعضی دانش‌هایی هستیم که از جانب غرب تولید می‌شود و آنها را کپی می‌کنیم؛ البته در حوزه فني و تخصصي و نه در حوزه علوم اسلامی. بنابراين، باید تلاش کنیم و خودمان را بازتعریف نمايیم و عقاید، اخلاق، عبادات و معاملات، فقه، علم و فرهنگ خودمان را از طریق جامعه اطلاعاتی به تمام جهان توسعه دهیم. براي اين منظور، می‌خواهیم یک سند بنویسیم. در اين سند نخست بايد مشخص شود كه به دنبال چه ارزش‌هايي هستیم و در جامعه اطلاعاتي چه چیزهايي را می‌خواهیم به دست آوریم، چه مأموریتی را برای خودمان تعریف می‌کنیم، اهداف بنیادیمان چيست، براي دستيابي به جامعه اطلاعاتي چه راهبردها و راهكارهايي داريم؟ در ضمن بايد شاخص‌هايي را نيز تعريف كرد تا ميزان پيشرفت‌مان را در كار نشان دهد و اهداف كيفي را به كمي تبديل كند تا بتوانيم موفقيت و تعالي خود را در اين فضا شاخص گذاری و سپس ارزيابي کنیم؛ به عنوان مثال، تعداد کتاب، شمار کیلوبایت اطلاعاتی که به صورت الکترنیکی در مي‌آيد و يا ميزان دسترسي شهروندان به شبكه‌هاي جهاني می‌تواند از جمله اين شاخص‌ها باشد.
همچنين لازم است كه طرح‌های کلیدی اولویت دار خويش مانند همين كتابخانه ديجيتال نور را معين و معرفي كنيم و بعد معلوم شود كه مؤسسات، مراکز يا نهادهای مختلف در حوزه دین چه مسئولیتی را در مقابل جامعه اطلاعاتی دارند. در نهایت نيز بايد اين طرح‌ها اجرا شود و بودجه لازم هم برایش اختصاص داده شود. البته براي رسيدن به اهداف خود بايد بر مجموعه كار نيز نظارت و كنترل دقيقي صورت گيرد تا سند راهبردی توسعه جامعه اطلاعاتی در حوزه دین به همان صورتی که بدین سان طراحی شده، تحقق يابد.
باید توجه داشت که انسان از آن جهت که موجود زنده است، مثل همه حیوانات دیگر نیازمند خوراک، خانه و تشکیل خانواده است. بنابراین، باید فقرزدایی شود، نیازهای جسمانی او برطرف گردد و اشتغال مناسب داشته و انسان کارآمدی در همه حوزه‌ها از جمله جامعه اطلاعاتی باشد. از این نظر، ما واجد این ارزش‌ها هستیم و هر کدام از این ارزش‌ها داراي مباني اسلامي در آيات و روايات است. امروزه بحث سلامت الکترونیک، یک بحث جدی در جامعه اطلاعاتی پزشکان دنيا است. براي اين منظور، ابزار و آلاتی فراهم شده كه فرد بيمار از طريق اينترنت ویزیت می‌شود و با دكتر متخصص و مورد نظرش ارتباط پيدا مي‌كند و اطلاعات لازم را براي دكتر ارسال مي‌كند و هزينه آن را نيز از طريق حساب بانكي برخط پرداخت مي‌نمايد و پزشك نيز نسخه‌اي درخور می‌نویسد و آن را براي فرد بيمار می‌فرستد. این فرآيند را سلامت الکترونیک مي‌نامند.
هم‌اكنون در ایران كارتي به نام «كارت سلامت» در حال طراحی است كه فرد آن را هميشه همراه خواهد داشت. اگر روزي به بيمارستان برود، تمام اطلاعات و سوابق پزشكي بيمار همچون: داروهايي كه تا كنون مصرف كرده، آمپول‌هايي كه زده، عمل‌هاي جراحي كه داشته، هزينه‌هايي كه پرداخت كرده، مطب‌هايي كه مراجمه نموده و گروه خوني او و دیگر اطلاعات مورد نیاز برای درمان‌های بعدی او در اين كارت ثبت شده است. بر اساس اطلاعاتي كه در اين كارت وجود دارد، شخص ویزیت می‌شود و به او یک توصیه پزشکی مي‌شود كه اين موارد، هم در كارت سلامت فرد و هم در بانک‌های اطلاعات ملی ضبط می‌شود. بدين ترتيب، علاج و کنترل بیماری‌ها و اطلاع از چگونگي توسعه جغرافیایی آنها در اين نوع از بانک‌های اطلاعاتی به ثبت مي‌رسد. اینها ارزش‌هایی است که جامعه اطلاعاتی در حوزه سلامت طبقه‌بندی کرده است.
مطلب ديگر اينكه انسان یک موجود عاقل است و عقلانیت در انسان وصفي نفسانی است و از آن حیث که واجد اين وصف نفسانی است، مجموعه‌ای از اوصاف به عنوان ارزش انساني در وجود او مطرح می‌شود، مانند طهارت که غیر از نظافت است و مراد از آن، طهارت نفس يا پاک بودن باطن است. صداقت، حكمت و دانش، انضباط، خلاقیت و نوآوری، از جمله ويژگي‌هايي است كه انسان از آن جهت که موجودی عاقل است، واجد آنها است و ما باید آن را در جامعه اطلاعاتی دنبال کنیم.
نوع ديگر از ارزش‌ها در جامعه اسلامی که می‌تواند در جامعه اطلاعاتي تبلور پیدا کند، اين است كه انسان موجودی اجتماعی است و با دیگران ارتباط دارد و چگونگي ارتباطش هويت او را به نوعی شکل می دهد و تعریف مي‌کند و از این جهت، بايد نوع ارتباط آدمي با محیط زیست، حیوانات و يا انسان‌های دیگر تعریف شود. بدين ترتيب، یکسری ارزش‌ها برای انسان خلق و توصيف می‌شود؛ به عنوان مثال، مسئوليت‌پذيري و تعهد به قول و قرار، ايثار و دلسوزي در مورد ديگران، سازگاري و مدارا با مردم، توصيه به نسوزاندن درختان، عدم تخریب طبیعت و محيط زيست و يا توجه به حقوق حیوانات، از جمله ارزش‌های ارتباطی و اجتماعی انسان محسوب می‌گردند و او به عنوان یک موجود اجتماعی باید به آنها پایبند باشد.
افزون بر اين، انسان موجودي سیاسی است. اگرچه سیاست هم بخشی از اجتماع است، ولی ما به صورت خاص در بند چهارم سند به اين موضوع پرداخته‌ايم. استقلال، عدالت اجتماعی، امنیت (در حوزه های ملی، بین المللی، اجتماعی، خانوادگی و فردی)، اقتدار، آزادی سیاسی، نهادهای مدنی قوی و اخلاقی، فرصت‌های برابر در نهادهای مدنی و يا رعایت حقوق همسایگان و حقوق شهروندان، در شمار ارزش‌هایی هستند که در پرتو نیازمندي انسان به دولت معنا مي‌يابند. اینها ارزش هایی هستند که انسان از آن جهت که نیازمند دولت است، واجد می شود.
حال جاي اين پرسش است كه اين موارد چه ربطی به جامعه اطلاعاتی دارند؟ بديهي است كه وقتي مردم مثلاً براي برطرف كردن نيازها و مشكلاتشان به دستگاه‌های دولتی همچون دادگاه‌ها مراجعه مي‌كنند (دولت به معنای حاکمیت مراد است)، اگر بخواهند خدمتي را از يك دستگاه دريافت نمايند، بايد بارها بيايند و بروند و واضح است كه در طي اين مسير چه دشواري‌ها و ناراحتي‌هاي جسمی و روانی براي آنان به وجود مي‌آيد. بنابراين، معلوم مي‌شود كه باید خدمت رسانی به مردم را ارتقای کمی و کیفی بدهیم و هنوز براي رسيدن به جامعه اطلاعاتي مطلوب با این مشخصات خیلی راه داریم. باید از جامعه اطلاعاتی که فرصت جدیدی است، براي خدمت‌رساني بهتر و بيشتر نهايت استفاده را ببريم تا شخص در همان خانه خودش فرایند مراجعه به دستگاه‌هاي خدمت‌رسان را انجام دهد و بدون اينكه نياز به پرينت گرفتن از صفحه‌اي باشد، اطلاعاتش را از طريق اينترنت ارسال نمايد و يا بدون مراجعه به بانك، مبلغي را از حسابش كم كند و به حساب ديگري واريز نمايد و به‌آساني خدمات دريافت كند. البته در اینجا بحث‌هاي فراواني وجود دارد که آن را به فرصتی دیگر وا می گذارم و ادامه بحث اصلی را دنبال می کنم.
در نهایت، انسان از آن جهت که یک موجود خداجو و معنوی است و نيازمند ایمان و امید به پروردگار مي‌باشد و نيز با نظر به دیدگاه اصیل اسلامی و ارزش‌هاي انقلابی که حضرت امام ـ روحی فداه ـ و مقام معظم رهبری آنها را تعریف کرده و تعریف می کنند، بايد چگونگي تبلور اين ارزش‌ها را در جامعه اطلاعاتی مورد توجه و ارزيابي قرار دهيم.
آنچه بيان شد، شاكله كلي پيشنهاد ما در باب ارزش‌های حاکم در سند راهبردي برای جامعه اطلاعاتی است و اگر دوستان عزيز انتقاد يا نظري دارند، مي‌توانند آن را بفرستند. به نظر ما این یک الگوی ایرانی ـ اسلامی برای توسعه در جامعه اطلاعاتی فراهم می آورد. به طور كلي، طرح جامعه اطلاعاتی دارای چهار رتبه و چارچوب مفهومی است که این سند را بر مبنای آن چهار حوزه مفهومی تولید کرده‌ایم: کارکردهای حضور دین در جامعه اطلاعاتی، محتوای دینی، مخاطبان دینی و ابزارهایی که می‌خواهیم در اين جامعه اطلاعاتي تولید کنیم. این چهار حوزه، یک مکعب را تشکیل می‌دهد و در هر گوشه اين مکعب، بايد برنامه‌هایی را برای دستگاه‌های مربوطه با شاخص‌هایی که برایشان در نظر مي‌گیریم، تعريف كنيم و کارکردهاي پنجگانه: آموزش، پژوهش، اطلاع‌رسانی، خدمات و تبلیغات را مورد توجه قرار دهيم؛ به عنوان نمونه، در حوزه آموزش، تا كنون به شيوه سنتي درس داده‌ايم؛ اما امروزه بايد ديد كه در حوزه جامعه اطلاعاتی چه محتوایی را چگونه و با چه ابزاری به چه کسانی می‌توان درس داد؛ به عنوان مثال چه کار مي‌توان كرد تا بهترین اساتيد را نزد فقیرترین افراد حاضر نمود و دوردست‌ترین افراد در مناطق محروم را از نعمت استاد خوب بهره‌مند ساخت. در حوزه پژوهش نيز ابزارهاي جامعه اطلاعاتي این امکان را به ما می‌دهد كه همان دسترسي‌اي كه در قم به كتابخانه‌هاي علمي وجود دارد، مثلاً در سیستان و بلوچستان نيز همان دسترسي فراهم شود.
در حوزه اطلاع‌رسانی، خدمات و تبليغات نيز وضع به همين گونه است و هر يك، حوزه وسیعي را در صحنه جامعه اطلاعاتی به خود اختصاص داده‌اند؛ مثلاً كسي كه در شهر دورافتاده كشور زندگي مي‌كند و می‌خواهد خدمتی را از حوزه علمیه قم دريافت كند، چرا بايد براي گرفتن كارنامه تحصيلي‌اش اين همه راه را به قم سفر كند. استفاده از اينترنت اين امكان را فراهم مي‌كند كه در منزل خويش به خواسته خود برسد.
در خصوص مخاطبان بايد عرض كنم كه هم مخاطبان خاص داریم و هم مخاطبان عام. مخاطبان خاص ما همان طلاب، دانشجویان، محققان، علما، نخبگان و مراجع‌اند و مخاطبان عمومي ما نيز مسلمانان و غیر مسلمانان هستند. برای هر کدام از اینها بايد لایه‌ای از برنامه در جامعه اطلاعاتی تولید شود؛ زيرا آموزش و اطلاع‌رسانی‌اي كه در باب دین اسلام به یک مسلمان می‌دهیم، با آموزشي كه به یک مسیحی يا يك بی‌دین در آن سوي اروپا مي‌دهيم، بسيار متفاوت است. بنابراین، توجه به مخاطب در جامعه اطلاعاتی بسیار مهم است. صرف اینكه ما چندين هزار جلد کتاب را در کتابخانه دیجیتال نور عرضه کنيم، كافي نيست و کارمان تمام نمي‌شود؛ بلكه تازه شروع كار است و در عرضه مطالب لازم است كه مخاطبان خود را بشناسيم و ادبيات و فرهنگ هر يك را بدانيم.
در حوزه محتوا نيز سه شاخص مهم در علوم اسلامي، يعني: فقه شامل عبادات و معاملات، اخلاق و روش زندگی، و نيز عقايد و معارف اسلامی مطرح است كه عمده موضوعات مباحث محتوايي كار در جامعه اطلاعاتي ما را شکل می دهند.
در حوزه ابزار هم نرم افزارهای برخط و برون‌خط وجود دارند که دو نمونه از ابزارهایی هستند که باید در این جامعه اطلاعاتی در سطوح مختلف و با محتواهای مناسب تولید شوند.
امیدواریم بتوانیم به شكلي بهینه مجموعه جامعه اطلاعاتی را به پیش ببریم و انشاءالله این قدم‌های ناچیزی که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برای توسعه دین برمی‌دارد، مقبول درگاه حق و حضرت ولي‌عصر(عج) قرار گیرد.
