ره آورد نور

در دوره های گوناگون تمدن، بشر از وسایل گوناگون برای تسهیل روابط خویش سود می جسته كه گونه های مختلف نوشتن يا دود آتش، از جمله وسایل ارتباطی قدیمی بوده و تلگراف، تلفن، رادیو، تلوزیون، ماهواره و اینترنت، از وسایل ارتباطی جدیدند. این وسایل پیشرفته، تغییراتی اساسی در تعامل انسان ها به  وجود آورده است؛ به گونه ای که اجتماعاتی با استفاده از این فناوری‌ها شکل گرفته که از اجتماعات واقعی انسان ها مستقل اند. پایگاه های شبکه  اجتماعی ای که در فضای اینترنت شکل گرفته، از همین دست است. در این مجال، به بررسی سیر تطور شبکه های اجتماعی اینترنتی خواهیم پرداخت.

كليد واژگان: اجتماع، شبکه، ارتباط  با واسطه، اشتراک، وب دو، تعاملات تحت وب، گِرِه های انسانی، جامعه مجازی.

مقدمه

به طور کلی، واژۀ «شبکه» را می‌توان به هر مجموعه یا سیستم درون پیوندی(1) نسبت داد که هدف آن به اشتراک گذاشتن یک قابلیت یا توانایی بین دو یا چند نظام در محدوده مکان و زمان است و در حالت مطلوب، محدودیت مکانی و زمانی ندارد. در واقع، می توان اینگونه گفت: شبکه، مجموعه ای است از اشیا یا دستگاه ها مانند: تلفن، فکس و کامپیوتر که به هم متصل اند.

گونه ای از این شبکه ها، اجتماعی هستند. در این نوع از شبکه، انسان ها با یکدیگر ارتباط دارند؛ به عبارت دیگر، شبکه های اجتماعی ساختاری اجتماعی اند که افراد و سازمان های انسانی میان خود ایجاد کرده اند تا در موضوعات و مقوله های از پیش تعیین شده با یکدیگر تعامل کنند. ساده ترین شبکه اجتماعی را می توان خانواده، بستگان، قبیله، دوستان و همکاران دانست.

نوع دیگری از شبکه های اجتماعی نیز وجود دارند که در آن روابط اشخاص، بر  پایه رایانه و اینترنت، و به گونه برخط (آنلاین) انجام می پذیرد. در بیانی ساده و مختصر، این گونه از پایگاه ها را چنین تعریف کرده اند: جامعه ای برخط که کاربران آن، مُجاز به اشتراک اطلاعات، تصاویر، فیلم ها، نرم افزارها و...، برقراری ارتباط با دیگران و کشف نشانی ارتباط افراد جدید هستند. چنین شبکه های اجتماعی را می توان چکیده وب 2 برشمرد که در آن، اعضا با مشارکت و همفکری و با استفاده از برنامه‌ها به ساختن محتوای وب می پردازند. همچنین بيشتر شبکه های اجتماعی راه های گوناگونی مانند: رایانامه، خدمات پیام فوری، اشتراک تصاویر، موسیقی، صوت و فیلم برای تعامل کاربران فراهم می کنند؛ به عبارت دیگر، در این دست از پایگاه ها عناصر ارتباطی مانند ایمیل، تابلوی پیام، پیام فوری و گپ با وسایل رسانه ای شنیداری، دیداری و نوشتاری با هم به صورت ترکیبی در یکجا وجود دارند.(2)

سابقه کاربرد واژه شبکه اجتماعی

شاید مفهوم شبکه اجتماعی همزمان با پیدایش بشر باشد، اما کاربرد و جعل این واژه در سال ۱۹۴۵ صورت گرفت. جی ای بارنز(3) برای نخستین بار از اصطلاح «شبکه اجتماعی»(4) برای مشخص کردن الگوهایی از رشته‌ها استفاده کرد که مفاهیم را مشخص می‌کنند و به صورت رایج توسط عموم و دانشمندان علوم اجتماعی به کار می  رود. جی ای بارنز از واژه شبکه اجتماعی برای بررسی پیوند های اجتماعی در روستایی در نروژ استفاده کرد. او در این مطالعات به این نتیجه رسید که همه زندگی های اجتماعی ممکن است به منزله مجموعه ای از نقاط دیده شوند که برخی از آنها با خط هایی به هم متصل اند و یک شبکه کلی از روابط را می سازند.(5) او این واژه را به گونه ای نظام وار برای نشان دادن الگوهایی از پیوندها، با گنجاندن مفاهیمی که عموم مردم به صورت سنتی به کار می بردند مانند قبیله و خانواده، و مفاهیم جامعه شناسان مانند جنسیت و قومیت استفاده کرد.

چنانکه گذشت، پایگاه های شبکه های اجتماعی نیز از گونه های دیگر شبکه های اجتماعی اند که با پیدایش فناوری های ارتباطی جدید رواج یافت که در آن موجودات انسانی در یک تعامل چند سویه، علاقه مندی ها و فعالیت های خود را به اشتراک می گذرند، یا علاقه مند به جستجوی علاقه مندی های و فعالیت های دیگران اند.

گفتنی است كه سابقه این گونه ارتباط بین انسان ها محدود به پیدایش و رواج اینترنت و رهیافت های وب 2 نیست؛ بلکه در سال های پیش از آن نیز چنین تعاملاتی بین انسان ها وجود داشت.

دوره پیش از اینترنت (دوران طفولیت پایگاه های شبکه های اجتماعی)

شاید بتوان گفت ایجاد فضایی برای تعامل انسان ها به شکل برخط برای نخستین بار در BBSها(6)  یا نظام های تابلوی اعلانات، صورت گرفت.(7) اولين بار در سال 1973 بود كه نظام های تابلوی اعلانات، رایانه ای شدند و در شهر برکلی ایالت کالیفرنیا از پایانه های سخت افزاری (سیستم تایم شیرینگ) مستقر در شهر سانفرانسیسکو برای تبادل اطلاعات استفاده  کردند. نخستین Dial-up عمومی برای این نظام ها را شخصي به نام وارد کریستین سن(8) توسعه داد که در آن از طریق خطوط تلفن و یک مودم استفاده می شد. پس از عمومی شدن استفاده از اینترنت، خدمات شبکه فیدونت(9) که تام جنینگ(10) آن را تأسیس کرده بود، نظام های تابلوی اعلانات را به اینترنت مرتبط کردند. کاربران به وسیله آن نظام ها می توانستند از طریق یک سیستم مرکزی با یکدیگر مرتبط باشند، فایل ها یا بازی هایی دانلود کنند، یا مطالب و پیام هایی به یکدیگر ارسال کنند. در واقع، نظام‌های تابلوی اعلانات، با گذر زمان به نرم افزاری برای اجرا در رایانه بدل گشته است که به کاربران اجازه اتصال و ورود به سیستم را با استفاده از یک ترمینال پرگرام(11) می دهد. کاربران به محض ورود می توانند اعمالی نظیر: آپلود و دانلود نرم افزار و اطلاعات، خواندن اخبار و اطلاعات و رد و بدل کردن پیام از طریق رایانامه یا تابلوی پیام ها با دیگر کاربران را انجام دهد.(12)

CompuServe  نیز از اولین گام ها برای تحقق شبکه های اجتماعی به شمار می رود که در سال 1970 با رویکردی تجاری شکل گرفت؛ اما در سال 1980 به یک قلمرو عمومی بدل شد. CompuServe  اعضای خود را به اشتراک فایل ها و دسترسی به اخبار و وقایع مجاز می کرد. حتی افزون بر ارسال پیام به دوست از طریق یک فناوری نوظهور (شاید ایمیل)، می‌توان هر یک از هزاران بحث انجمن (Forum) را به هزاران بحث اعضای دیگر در هر موضوع مهم آن روز متصل کند. این انجمن به شکل عجیب محبوب شد و راه را برای رسیدن به انجمن های امروزی هموار کرد.(13)

با وجود اینکه شبکه های اجتماعی BBS  و CompuServe گام های مؤثری برای شکل گیری شبکه های اجتماعی شمرده می شوند، اما پیشرو واقعی شبکه های اجتماعی امروزی را باید AOL (14) بدانیم و در واقع، بذر چنین پایگاه هایی بود که در سال 1983 از سوی بیل فون میستر(15) شکل گرفت.AOL، شرکت خدمات اینترنت سراسری و رسانه ای امریکا است، و برای بسیاری اینترنت پیش از اینترنت به شمار می رفت. جوامع مجازی که اعضای اين شبكه ایجاد کرده بودند، خدمتی بسیار جدید بود و ویژگی‌های به کار رفته در آن، سرلوحه ای برای شبکه های اجتماعی شد که بعدها شکل گرفت.(16)

دوره رونق اینترنت (دوران بلوغ شبکه های اجتماعی)

با عمومیت یافتن اینترنت در سال 1990 پایگاه های گوناگون راه اندازی شدند، اینترنت وارد عرصه زندگی عمومی مردم شد و پایگاه های تجاری، دانشگاهی آموزشی، در سراسر وب رواج یافت؛ اما نخستین پایگاه شبکه اجتماعی در معنای مدرن آن در سال 1995 ایجاد شد.

شبکه اجتماعی com. Classmates را رانی کونرادز(17) در سال 1995 ایجاد کرد. این شبکه اجتماعی به اعضای خود کمک می  کرد که دوستانشان را بیابند، با آنها مرتبط شوند و از زندگی آنها باخبر شوند.(18) در پایگاه همکلاسی، برخلاف پایگاه های اجتماعی امروزی، پرسش این نیست که با «چه کسی می توانم مرتبط شوم؟» بلکه پرسش این است که «من با کدام همکاسی ام می توانم مرتبط شوم؟» پایگاه همکلاسی اغلب به گونه ای بی واسطه این نظریه را که «انجمن های مجازی، بهترین‌اند» اثبات می کند. در آن زمان کاربران نمی توانستند برای خود پروفایل ایجاد کنند، اما می توانستند جمعی صمیمی از همکلاسی-های دوران ابتدایی را که در آن رقابت های دوران مدرسه و مجالس شادی فراموش نشدنی برقرار بود، ایجاد کنند. رویکرد این پایگاه بسیار موفقیت آمیز بود و اکنون نیز با 40 میلیون کاربر جایگاه بسیار خوبی در میان پایگاه های مشابه دارد؛ به گونه ای که بنا به رأی پایگاه آماری نیلسون آنلاین (19) پایگاه همکلاسی در سال 2008 رتبه سوم را در میان شبکه های اجتماعی از نظر بازدید ماهانه کسب کرد.

sixDegrees.com یکی دیگر از نخستین پایگاه های اجتماعی به معنای مدرن به شمار می آید. این عنوان برگرفته از نظریه شخصی  به نام کوین بیکن بود که بر اساس آن، هیچ شخصی بیش از 6 درجه از دیگری متفاوت و جدا نیست. در سال 1997 آندرو وینریچ sixDegrees.com را ایجاد کرد. در این پایگاه کاربران می توانستند دوستان، اعضای خانواده و آشنایان را در پایگاه فهرست کنند. اعضای پایگاه افراد مختلف را به شکل حضوری و در خارج از شبکه به عضویت در آن دعوت می‌کردند و کاربران می توانستند پیام ارسال کنند. sixDegrees.com یکی از نخستین پایگاه هایی بود که به کاربرانش اجازه ایجاد پروفایل، دعوت از دوستان، سازمان دهی گروه و دیدن پروفایل دیگر کاربران را می داد.

پایگاه های اجتماعی دیگری نیز همزمان با SixDegrees.com به وجود آمدند که یکی از آنها AsianAvenue.com نام داشت. گروه مؤسسان به نام های بنیامین سان، پتر چن، گریس چنگ، میشل مونترو و کالوین وونگ،(20) این پایگاه را در 21 جولای 1997 ایجاد کردند. یک سال بعد این پایگاه موفقیت های بسیاری کسب کرد؛ به گونه ای که توانست از 500 هزار صفحه مشاهده از 3 هزار عضو در سپتامبر سال قبل، به ماهانه 5 میلیون صفحه از 50 هزار کاربر مشاهده در سال بعد برسد. بسیاری از محتواهای AsianAvenue.comرا اعضایش تولید کرده اند. این پایگاه ابزاری را برای ایجاد صفحات شخصی، اتاق گپ، و ... در اختیار اعضا قرار می داد. اعضا که هیچ وجهی پرداخت نمی کردند می-توانستند چیزهای جدیدی را که اغلب زمان بسياری از وقوع آنها گذشته، ببینند.

com.Blackplanet نیز از نخستین پایگاه هایی بودند که خدمات شبکه اجتماعی ارائه می کردند. این پایگاه را عمر واسو(12) در سپتامبر 1999 ایجاد کرد، که به طور خاص برای جامعه سیاهان آمریکا طراحی شده بود. در دسامبر 2007 این پایگاه بنا به گزارش پایگاه رصد کننده اینترنت، hitwise، جزو چهار شبکه اجتماعی برتر از لحاظ تعداد بازدید را داشت. همچنین در سال جولای همان سال این پایگاه 16.5 میلیون عضو و 80 میلیون مشاهده صفحه داشت.

com.MiGente از دیگر پایگاه های شبکه اجتماعی بود که در سال 2000 راه اندازی شد که مخصوص جوامع اسپانیایی بود. ایجاد کنندگان این پایگاه مدعی بودند که com. MiGenteدر میان پایگاه های انگلیسی‌زبان با بیش از 3 میلیون اعضای ثبت نام‌شده، سریع ترین رشد را داشته است. در سال 2007 این پایگاه با Si TV ادغام شد و کانال جدید را در این سایت به راه انداخت.

سه پایگاه AsianAvenue, BlackPlanet ,MiGente محصول شرکت Community Connect Inc بودند. این سه پایگاه کاربر را مجاز به ایجاد پروفایل شخصی، حرفه ای و زمانمند کردن پروفایل می كردند. کاربران می توانستند بدون تأیید کابران پروفایل شخصی آنها را مشاهده  نموده و دوستان خود را شناسایی کنند.

LiveJournal از دیگر شبکه های اجتماعی است که براد فیتزپاتریک(22) آن را در 15 اوریل سال 1999 ایجاد کرد. این پایگاه به منزله روشی برای ارتباط برخط دوستان دبیرستانی شکل گرفت. در جولای 2005 شرکت Six Apart که ارائه کننده نرم افزارهای وبلاگ بود، این پایگاه را خرید. در 2 دسامبر 2007 Six Apart آن را به SUP که شرکت رسانه ای روسی بود، فروخت. این شرکت روسی خدمات این پایگاه را ارتقا داد. این وظیفه را شرکت امریکایی تازه تأسیس Inc.LiveJournal بر عهده داشت. در 22 اوریل 2009 دیمیتری مدودف، رئیس جمهور روسیه بلاگ شخصی خود را در این پایگاه ایجاد کرد. در این پایگاه شبکه اجتماعی اعضا می توانستند دسترسی مستقیم به صفحه شخصی افراد داشته باشند و همین امر این نگرانی را در پی داشت که اشخاص بتوانند اعضای دیگر را به منزله دوست برگزینند و به نوشته‌ها و تنظیمات مدیریتی شخصی آنها دسترسی یابند.

پایگاه Cyworld در سال 1999 در کشور کره جنوبی ایجاد شد و در سال 2001 قابلیت ها و امکانات شبکه اجتماعی به گونه مستقل به آن افزوده شد. اعضای این پایگاه داری صفحه شخصی کوچک بودند و می توانستند آواتار (تصوير پروفايل) داشته باشند. همچنین اعضا می توانستند از امكاناتي چون: گالری عکس، فیلم و تابلوی پیام، فهرست دوستان و تابلوی اعلانات شخصی بهره‌مند باشند. گفتني است كه حروف cy در عبارت Cyworld شاید به معنای سایبر باشد. همچنین ممکن است نشانگر معنای کره ای آن، یعنی ارتباط باشد.

از دیگر پایگاه های شبکه اجتماعی که در سال 2002 راه اندازی شد، می توان به پايگاه lunarStorm اشاره که متعلق به کشور سوئد بود و به منظور فعالیت های تجاری ایجاد گرديد.  نام سابق LunarStorm، "StajlPlejs" بود، که ریکارد اریکسون، آن را در سال 1995 به مثابه نخستین پایگاه شبکه احتماعی اروپایی تأسیس کرد. این پایگاه دربردارنده: فهرست دوستان، دفتر بازدیدکنندگان مهمان و دفتر خاطرات روزانه بود.

دوره فراگير شدن وب 2 (دوران رشد شبکه های اجتماعی تجاری)

موج بعدی شبکه های اجتماعی زمانی آغاز شد که آدریان اسکات(23) پایگاه Ryze.com را در سال 2001 راه اندازی کرد تا به مردم در کارهای تجاری یاری دهد. این پایگاه شبکه اجتماعی به منظور مرتبط کردن شرکت های تجاری، به ویژه شرکت های تازه تأسیس طراحی شده بود و گفته شده است که بیش از پانصد هزار عضو از 200 کشور جهان دارد. 1000 سازمان خارج از این پایگاه، به منزله شبکه زیر گروه فعالیت می کنند. پایگاه شبکه اجتماعی Ryze.com را نخستین پایگاه از نسل جدید پایگاه های شبکه اجتماعی خوانده اند که در شکل گیری پایگاه مشهور Friendster نقشی مؤثر داشته است. نکته جالب اینکه نخستین عضو پایگاه Ryze.com، یعنی Jonathan Abrams مؤسس Friendster بوده است.(24)

در سال 2002 با راه اندازی فرندستر(25) شبکه های اجتماعی راه خود را یافت. این پایگاه شبکه اجتماعی مفاهیمی مشابه آنچه را نخستین پایگاه های شبکه اجتماعی استفاده می کردند، اصلاح کرد و آن را از معبری برای ارتباط دو شخص، به ارتباط عمومی مقید و محکم بین اشخاصی که علاقه مندی مشترک دارند، تغییر داد و نشان داد که راه های فراوانی برای کشف این علقه‌ ها وجود دارد.

بعد از تنها یک سال پس از راه اندازی فرندستر، بیش از 3 میلیون کاربر در آن ثبت کردند.

یک سال بعد، پایگاه شبکه اجتماعی لینکداین(26) راه اندازی شد که رویکردی متعادل به پدیده شبکه اجتماعی داشت. لینکداین به جای اینکه تفرجگاهی برای همکلاسی ها و جوانان باشد، منبعی شبکه ای برای تجار حرفه ای بود که می خواستند با دیگر حرفه ای ها در ارتباط باشند. اکنون لینکداین به بیش از 30 میلیون عضو خود می بالد.

در سال 2003 یعنی همان سال که لینکداین راه اندازی شد، پایگاه شبکه اجتماعی بزرگ دیگری به راه افتاد که مای اسپیس(27) نام داشت. این شبکه اجتماعی به منظور توسعه و ترویج موسیقی های مستقل و مناظر و اماكن اطراف جهان ایجاد شد. افزون بر آن، مای اسپیس پایگاهی سرگرمی و هنری بود که کاربران می توانستند پروفایلی یگانه ایجاد کنند و فیلم های مورد علاقه  خود را به اشتراک بگذارند. همچنین اشخاص می توانستند از این پایگاه برای مقاصد تجاری استفاده کنند؛ به این گونه که یک صفحه برای سالن زیبایی، ارسال اطلاعات سوابق و فعالیت ها و نيز بارگذاری نمونه کارها برای به نمایش درآمدن در پایگاه ایجادنمايند.

در سال 2004 یکی دیگر از بزرگ‌ترین شبکه های اجتماعی آنلاین، یعنی فیس بوک(28) ایجاد شد. مؤسس این شبکه اجتماعی، مارک زوکربرگ(29) است. او فیس بوک را در خوابگاهش در دانشگاه هاروارد طراحی نمود و به منزله پایگاه شبکه اجتماعی ویژه دانشجویان راه اندازی کرد. دو هفته پس از راه اندازی این پایگاه، نیمی از دانشجویان دانشگاه هاروارد عضو آن پایگاه شدند تا از این طریق با یکدیگر ارتباط داشته باشند. اکنون فیس‌بوک دیگر از محدوده دانشگاه هاروارد بیرون آمده و در سراسر جهان میلیون ها کاربر فعال دارد؛ به گونه ای که در میان پایگاه های شبکه اجتماعی مقام اول و در میان همه پایگاه ها بعد از گوگل مقام دوم را به خود اختصاص داده است.

امروزه پایگاه های شبکه اجتماعی اینترنتی، بسیاری فعال اند و در همه کشور های جهان برای مقاصد گوناگون شکل گرفته اند. در جدول ذیل، برخی از برترین شبکه های اجتماعی بر اساس بازدید ماهانه، نشان داده شده است. این آمار مربوط به 9 ژوئن 2009 است.(30)

شبکه های اجتماعی در ایران

اقبال ایرانیان به شبکه های اجتماعی از پایگاه اورکات(31) آغاز شد؛ به گونه ای که پس از برزیل و امریكا، سومین كشور حاضر در اوركات ایران بود؛ هرچند ردپای این گرایش ها را می توان در اتاق های گفتگوی یاهو(32) و تالارهای گفتمان عمومی مانند ابزار فارسی(33)و گفتار فارسی(34) یافت. روند عضویت ایرانیان در اورکات به حدی پیش رفت که فارسی به یکی از ۵ زبان پر استفاده در این پايگاه تبدیل شد. با گسترش ۳۶۰ yahoo تعدادی از كاربران ایرانی به سراغ اين نوع از پایگاه های شبكه های اجتماعی گرایش پیدا كرده اند.

همین امر سبب شد جامعه های مجازی و شبکه های اجتماعی اینترنتی در کشور ایران راه اندازی شود. کلوب(35) از همین دست شبکه ها است. پایگاه شبکه اجتماعی کلوب در تاریخ یکم دی ماه ۱۳۸۳ بر پایه نیازهای امروزی کاربران اینترنتی ایرانی راه‌اندازی شد، تا به مثابه پایگاهی به منظور ارتباط ایرانیان و فارسی‌زبانان جهان بتواند بستری مناسب را  برای تبادل اطلاعات، نیازها، کالا و خدمات، آشنا شدن با همکاران، دوستان قدیمی و ... به وجود آورد.

شبکه اجتماعی دانشگاهیان ایران، يعني دوره(36) نیز از دیگر پایگاه هایی است كه معمولاً اعضای آن از دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و استادان دانشگاه اند. از ویژگی های این پایگاه، می توان به آموزش های ویدئویی و کتابخانه اشاره کرد. کاربران دوره می توانند مطالب وبلاگ خود را مستقیماً در صفحه (دیوار) (37)دوستان نمایش دهند.

همکلاسی ها(38) نیز دیگر پایگاه  شبکه اجتماعی ایرانی است که اعضایش را در یافتن همکلاسی هایشان یاری می کند.

شبکه اجتماعی متخصصان ایران، یو 24(39) نیز از دیگر شبکه های اجتماعی فارسی زبان است که به اعضای خود در معرفی خدمات، یافتن مشتری و ایجاد روابط حرفه ای با دیگر اعضا کمک می کند.

پايگاه مرجع متخصصین ایران، IrExpert (40) با هدف ایجاد بانک اطلاعاتی جامع متخصصان ایرانی و نیز به منظور اطلاع‌رسانی مناسب در تمام زمینه‌های تخصصی راه‌اندازی شده است. کابران با عضویت در این پايگاه دارای صفحه اصلی(41) اختصاصی می شوند و می توانند مشخصات فردی، مهارت های تخصصی و فهرست پروژه های خود را در آن ثبت نموده و در عرصه جهانی معرفی کنند. همچنین آخرین اخبار تخصصی، فراخوان کنفرانس ها و همایش ها، فرصت های شغلی و بورس های تحصیلی داخل و خارج از کشور به صورت روزانه به نشاني ایمیل اعضای این شبکه ارسال می شوند.

شبکه اجتماعی فیس فا(42) نیز از جمله پایگاه هایی است که در این زمینه فعالیت می کند. اعضای این شبکه اجتماعی می توانند در آن دوستان جدید مخصوصاً در میان فارسی‌زبان های داخل و خارج از کشور بیابید و با آنها در تماس باشند و اطلاعات خود را با آنها به اشتراک بگذارند. روزانه صدها نفر در شبکه اجتماعی فیس فا عضو می شوند. کاربران فیس فا شخصاً می توانند آگهی تبلیغاتی (بنر) جذب کنند و آگهی-های خويش را در بخش های مربوطه به خود نمایش دهند تا افزون بر بهره مندی از خدمات و امکانات رایگان فیس فا از فعالیت های خود در وب درآمد کسب کنند. فعال ترین کاربران جامعه مجازی فیس فا بر اساس میزان فعالیت که به لحظه در پايگاه نمایش داده می شوند و نيز کاربران برتر، از امتیازات خاصی نسبت به دیگر کاربران برخوردار خواهند شد.

در سال های اخیر و به دلیل حوادث بعد از انتخابات، پیدایش این گونه پایگاه های شبکه اجتماعی رشد بیشتری داشت. این پایگاه ها به طور عمده به مسائل سیاسی می پرداختند و مباحث سیاسی روز کشور را در پایگاه خود مطرح می کردند. البته بسیاری از این شبکه های اجتماعی با حمایت بیگانگان و خط‌دهی و پشتوانه‌های مالی دشمنان انقلاب اسلامی و با تحریف اخبار و اغوای اشخاص، به فتنه انگیزی و آشوب دامن می زدند و خراب کاری ها و ناآرامی ها را هدایت می کردند. جامعه مجازی بالاترین،(43) از این دست پایگاه ها است.

البته پایگاه های دیگری نیز به وجود آمدند که با رویکردی مثبت و در جهت رفع ابهام و روشن گری پا به عرصه گذاشتند. از نمونه های این پایگاه ها، شبکه اجتماعی حامیان ولایت(44) را می توان نام برد. این پایگاه اجتماعی، با هدف دفاع از رهبری نظام و خنثی سازی هجمه تبلیغاتی بر ضد ولایت فقیه شکل گرفت. اعضای شبکه اجتماعی حامیان ولایت می‌توانند در این پایگاه مطالب، وب نوشته‌ها تصاویر، فیلم‌ها و صوت‌های خود را به اشتراک بگذارند. امکان گفتگوی برخط صوتی و تصویری، نمایش تصاویر ویژه شده مدیر به صورت اسلایدی و اعلان وقایع و فعالیت جدید کاربران دوست به یکدیگر (Notification) از قابلیت‌های بسیار خوب این پایگاه شمرده می‌شود.

آینده شبکه های اجتماعی(45)

با توجه به روند رو به رشد استفاده از اینترنت، پیوسته قابلیت های جدیدی به این پدیده افزوده می شود و بشر کارکردی تازه از آن می طلبد. از همین روی، می توان پیش بینی کرد که شبکه های اجتماعی، به مثابه تابعی از اینترنت، در آینده برای زندگی انسان ها بسیار مهم تر خواهند بود؛ زیرا پایگاه ها گسترش بیشتری خواهند یافت؛ به گونه ای که برنامه های کامپیوتری به منظور سهولت زندگی فیزیکی اشخاص از طریق شبکه های مجازی، قابلیت حمل، حضور و آگاهی از مکان را نیز شامل خواهند شد. به این ترتیب، افراد خواهند توانست شبکه اجتماعی را در جیب خود حمل کنند. (46) همچنین از این طریق شما نه تنها خواهید دانست که کدام  یک از دوستانتان برخط است، بلکه نزدیک ترین دوست خود را نیز خواهی یافت. سیستم های مکان یاب تجارت های منطقه ای و آگهی های تبلیغاتی را بر اساس علاقه مندی هایی که اشخاص در پروفایل خود ذکرکرده اند، به آنها منتقل می کنند. مسافران تجاری به‌آسانی می توانند با همکاران و مشتریان خود در کنفرانس ها و محافل تجاری ملاقات کنند.

محتمل است که در آینده شبکه های اجتماعی با پیشرفت فناوري به گونه ای باشد که بتوانیم با استفاده از دستگاهی که دارای مکان یاب است، از همه جزئیات محیط پیرامون خود آگاه شویم؛ به این گونه که با اسکن تصویر آن شخص یا مکان، بتوانیم از طریق مطالبي که در اشخاص در شبکه های اجتماعی وارد کرده اند، از آنها اطلاعاتی به دست آوریم؛ برای نمونه می توان با اسکن تصویر شخصی که در خیابان مشاهده می شود، دانست که نام او چیست، به چه چیزهایی علاقه دارد و...(47).

همچنین در آینده، شبکه‌های اجتماعی هوشمندتر خواهند شد؛ به گونه ای که پایگاه های اجتماعی اطلاعات کاربران را از میان وب خواهند کاوید. همچنین شبکه های اجتماعی بوک مارک  مانند دیگ(48) با شبکه-های اجتماعی ممزوج خواهند شد و با فناوری های خودآموز نظیر پاندورا(49) یا استامبل آپون(50) تقویت خواهند شد و پایگاه هایی که کارکردهای برچسب زدن(51) دارند، مانند فیلکر،(52) شبکه های اجتماعی را بهبود خواهند بخشید.

در آینده، پایگاه اجتماعی علایق شما را بر اساس: کارهایی که در پايگاه انجام داده اید، یعنی پایگاه ای که مشاهده کرده اید، مقالاتی که خوانده اید، موسیقی هایی که گوش داده اید، دوستانی که با آنها چت کرده اید و علاقه مندی های آنها، خواهد شناخت. چنین اطلاعاتی كاربران را از تغییراتی که در اخبار رخ می دهد، آگاه می کند و از بمباران اصوات و اطلاعات ناخواسته، مصون می دارد. به این ترتیب، کاربر در یک پایگاه کاملاً سفارشی رها خواهد بود و کاربران دیگر کمترین ورود مستقیمی به قلمرو او نخواهند داشت.

شاید در آینده بتوان به فناوری هایی دست یافت که شبکه های اجتماعی بتوانند تعامل بیشتری با هم داشته باشند؛ به گونه ای که کاربر با عضویت در یک شبکه اجتماعی بتواند از خدمات شبکه های اجتماعی دیگر نیز بهره برد. البته این کار باید بر اساس توافق نامه صورت گیرد و شبکه های اجتماعی شرایط و وضعیت-خود را در آن ارائه دهند. این کار در حال حاضر نیز در حد محدود انجام می گیرد که در آن «دو شبکه اجتماعی Cliqset و Status.net برای اولین بار در تاریخ اینترنت امکانی را برای اعضاي خود فراهم کرده‌اند که از طریق آن کاربران می‌توانند با حساب كاربري خود تنها در یکی از این شبکه‌ها با موجودیت کاملاً مستقل در وب که استفاده عمومی نیز دارد، ارتباط برقرار کنند؛ بدون نیاز به اینکه در هر یک از این سرویس‌ها دارای حساب كاربري باشند. این دو شبکه توسط پروتکلی به نام Salmon کار می‌کنند که در حال حاضر نیز گوگل برای سرویس BUZZ خود آن را در دست اجرا دارد.»(53)

همان گونه که وب 1 از سوی مدیران به پیش می رفت و وب 2 به وسیله کاربران به ایجاد محتوا می-پرداخت، آینده شبکه های اجتماعی بر روابط کاربر و محتوا مبتنی است که رفتار کاربر براي سازمان دادن محتوا آن را مستدل می کند. شاید در واقع بتوان گفت شبکه های اجتماعی آینده، گونه ای از تجسم و عینیت یافتن هوش مصنوعی(54) باشند که در آن پایگاه می تواند به گونه  حقیقی، کاربرانی را که دارای علایق همسان اند، در یک جا گرد آورد. چنین شبکه های اجتماعی بدون نیاز به تکمیل پرسش نامه های طویل، کاربرانی را که علایق سازگار دارند، گرد هم می آورند. هر زمان که کاربری به لینکی کلیک می کند، یا به مطلب وبلاگی امتیاز می دهد، یا در موضوع خاصی چت می کند، این پایگاه به او در بهبود و اتقای شبکه اجتماعی اش کمک می کند.

بر اساس آنچه گفته شد، شاید ناروا نباشد که بگوییم شبکه های اجتماعی مجازی در آینده پیوند وثیق تری با اجتماعات حقیقی خواهند داشت؛ به گونه ای که نمی توان مرزی بین این دو در نظر گرفت. وجود شبکه های اجتماعی تخصصی در زمینه های فنی، پزشکی، ادبی، و... شاید در آینده به گونه ای پیشرفت کند که همه فعالیت این متخصصان در همین محیط صورت پذیرد و نیاز كمتري به تجمع های فیزیکی وجود داشته باشد.

پی نوشت ها: