ره آورد نور

کلیدواژه: آسیب‌شناسی اینترنت، فضای سایبر، فرهنگ، جامعه، دولت.

فضای سایبر چیست؟

سایبر(cyber) واژه‌ای است بر گرفته از لغت «kybernetes» به معنای سکاندار یا راهنما  و نخستین کسی که واژه فضای سایبر را به کار برد، ویلیام گیتسون نویسنده داستان‌های علمی- تخیلی، در کتاب نورومنسر (neuromancer)  بود.

فضای سایبر یا فضای مجازی (Cyber Spase) در تعریف برخی نویسندگان عبارت است از: «مجموعه‌ای از ارتباطات درونی انسان‌ها از طریق رایانه و وسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی است.» (1) البته شاید بهتر باشد آن‌را چنین تعریف کنیم: «محیط الکترونیکی واقعی است که ارتباطات انسانی به شیوه‌ای سریع، فراتر از مرزهای جغرافیایی و با ابزار خاص، خود؛ در آن، زنده و مستقیم روی می‌دهد». قید «واقعی»، مانع از این است که تصور شود مجازی بودن این فضا به معنای غیر واقعی بودن آن است؛ چرا که در این فضا نیز همان ویژگی‌های تعاملات انسانی در دنیای خارج همچون مسئولیت وجود دارد. ضمن این‌که فضای سایبر در واقع یک «محیط» است که ارتباطات در آن انجام می‌شود؛ نه صرف مجموعه‌ای از ارتباطات. از سوی دیگر، این ارتباطات گرچه ممکن است در همه حال بر خط (On Line) نباشد، ولی زنده و واقعی و مستقیم است. از این رو، تأثیر و تأثر بالایی در این روابط رخ می‌دهد.

ویژگی‌های فضای سایبر

1. جهانی و فرامرزی بودن

از ویژگی‌های منحصر به‌فردی که فضای سایبر را از دیگر رسانه‌ها ممتاز می‌سازد، جهانی بودن آن است. هر فردی در هر نقطه از جهان می‌تواند از طریق آن به‌آسانی، به جدیدترین اطلاعات دست یابد. مرزهای جغرافیایی تا کنون نتوانسته از گسترش روزافزون فضای سایبر جلوگیری کند. از این رو، هر نوع فیلتر و مرزبندی در برابر آن بسیار دشوار می‌نماید.

2. دستیابی آسان به آخرین اطلاعات

چنانچه بخواهید به آخرین مقاله، کتاب و یا خبری که در زمینه تخصصی، در سطح جهان منتشر شده، دست یابید، ساده‌ترین و سریع ترین راه، استفاده از فضای سایبر است.

3. جذابیت و تنوع

رسانه‌ها از فیلم، عکس، متن و یا هر هنر دیگری برای جذاب کردن خویش به کار می‌گیرند و این ابزارها در فضای سایبر قابل دستیابی است؛ به‌ویژه آن‌گاه که هیچ نظارت و فیلتری توان محدود کردنش را نداشته باشد. از ویژگی‌های منحصر به‌فردی که در تنوع و جذابیت فضای سایبر تأثیر بسزایی دارد، مشتری‌محوری محض است. در متون نوشتاری ارتباطی تنگاتنگ میان خوانندگان و نویسندگان وجود دارد که خواننده به‌راحتی می‌تواند نظر خود را با شخص نویسنده در میان بگذارد. از سوی دیگر، امکان نظر‌سنجی و ارزیابی در این فضا بسیار آسان‌تر و روزآمد‌تر است و این توانایی را به داده‌پردازان، فروشندگان و عرضه کنندگان محصولات اینترنتی می‌دهد که از آخرین خواسته‌های  مشتریان و مخاطبان خود مطلع گردند.

4. آزادی اطلاعات و ارتباطات

معنای واقعی آزادی اطلاعات، در فضای سایبر محقق شده است. از این رو، شما هر نوع اطلاعاتی را که بخواهید - اعم از فرهنگی، سیاسی و اقتصادی - بدون محدویت‌های حاکم بر دیگر رسانه‌ها، در فضای سایبر قابل دسترسی است. آزادی ارتباطی نیز از ویژگی‌های دیگر فضای مجازی است که در دیگر وسایل ارتباطی تا این حد قابل دستیابی نیست.

ابعاد آسیب‌های ناشی از اینترنت و فضای سایبر

از پدیده‌هایی که رایانه و پس از آن اینترنت همراه خود به ارمغان آورد، مخاطراتی بود که بر جای‌جای قلمرو گسترده‌اش، سایه انداخت. چنین  مخاطراتی، چنانچه مورد بی‌توجهی جامعه و حکومت قرار گیرد، بسی بزرگ و گاه غیر قابل جبران خواهد بود؛ چرا که آسیب‌های روانی ناشی از کاربری نادرست و خلاف قانون، موجب اختلال در رفتار شهروندان شده، جامعه را در رسیدن به فواید بی شمار این فناوری نوین ناکام می‌گذارد. این اختلالات، شهروندان را فرسوده و ناتوان کرده، فعالیت‌های روز‌مره‌ آنان را مختل می‌کند. آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ناشی از آن، اعضای جامعه را در رفتار فردی با خانواده و رفتار اجتماعی با دیگر شهروندان و حکومت متزلزل و متأثر از فرهنگ‌های منحط بیگانه می‌نماید. هنجارها و ارزش‌های متعالی جامعه رو به زوال رفته، احساس امنیت و آرامش از جامعه رخت برمی‌بندد. ضمن این‌که آسیب‌های سیاسی آن، موجب تضعیف اقتدار و حاکمیت دولت شده، آن‌را در ایجاد وحدت ملی و امنیت اجتماعی و امنیت اطلاعاتی دچار چالش‌های جدی می‌کند.

در این مجال، به بررسی آسیب‌های فرهنگی و روانی فضای سایبر می‌پردازیم.

الف- آسیب‌های فرهنگی

1. کم رنگ شدن ارزش‌های مترقی

هر جامعه صاحب ارزش‌هایی است که ناشی از فرهنگ آن است؛ اما برخی ارزش‌های مترقی در جوامع اسلامی‌است که به موجب تأثیر از فرهنگ بی‌بندوبار، و اباحه‌گر غرب در حال کم رنگ شدن است؛ ارزش‌هایی مثل: حیا و عفت زن، اهمیت داشتن شخصیت انسان نه جنسیت آن و قبح عریان‌نمایی بدن. دین چابنر درمقاله‌ای چنین پیامدهایی را که ناشی از رواج اباحه‌گری جنسی و هرزه‌نگاری می‌داند و می‌گوید: «مطالعات دقیق و گسترده‌ای در طول این سال‌ها در این باره صورت نگرفته است؛ ولی روان‌شناسان شبکه‌‌ ای‌بی‌سی نیوز (ABC NEWS)، بر اساس تجربیات خود در مواردی که با کودکان سر و کار داشته‌اند، بر این باورند که پسرانی که با تصاویر خشونت‌آمیز و مستهجن مواجه بوده‌اند، اغلب انگیزه‌های بوالهوسانه‌ای نسبت به دختران دارند؛ در عین حال، دختران نیز پاسخ مثبتی به این گونه تمایلات پسرها نشان می‌دهند». (2) در نتیجه رواج بوالهوسی است که ارسال تصاویر مستهجن در میان جوامع اسلامی‌رشد می‌یابد، روابط آزاد دختر و پسر ترویج می‌شود، کم‌پوشی و عریانی در میهمانی‌ها و عروسی‌ها به‌ویژه در میان جوانان گسترش می‌یابد و در نهایت، قبح برخی اعمال که سازنده ارتباطی سالم و مفید در میان افراد جامعه است، از بین می‌رود و در گذر زمان به رشد ارتکاب برخی اعمال خلاف اخلاق متعالی، و حتی ارتکاب برخی جرایم، منتهی خواهد شد.

2. تضعیف فرهنگ‌های کم حضور

از ویژگی‌های فضای سایبر این است که به شدت‌ تحت تأثیر هر نوع عرضه گسترده‌ای قرار می‌گیرد. گرچه این فضا ، گذرگاه فرهنگ‌های متنوع و گوناگونی است که هر یک در صدد عرضه خویش هستند، اما تنها  فرهنگی پیشتاز خواهد بود که حضور پر رنگ‌تر و گسترده‌تری داشته باشد. و بدین سبب است که در آن فرهنگ غالب، فرهنگی جز فرهنگ قدرتمند، اما منحط غرب نیست؛ چرا که با به‌کارگیری صحیح از امکانات وسیع و تلاشی وافر، به عرضه گسترده خود پرداخته و یکه‌تاز این عرصه گردیده است. به طور متوسط توسعه وب که یکی از مهم‌ترین ابزار عرضه فرهنگ است، هر سه ماه یکبار دو برابر می‌شود. اما این رشد روز افزون، به نفع فرهنگ غربی است؛ چرا که پر رنگ‌ترین حضور از آن ایشان است. طبق   آماری، آمریکا و کانادا 63 درصد، اروپا  4/22 درصد و استرلیا، ژاپن و نیوزلند 4/6 درصد از کامپیوترهای متصل به اینترنت را در اختیاردارند و  بقیه کشورهای آسیایی و آفریقایی تنها 9/5 درصد از این آمار را به خود اختصاص داده اند. درصد کاربران اینترنت در آمریکا 6 درصد اروپا 3 درصد و در اقیانوسیه و بقیه قاره‌های دنیا  تنها 8 درصد  است. گر چه ممکن است تاکنون این آمار افزایش نیز یافته باشد، ولی حقیقت این است که  سلطه غرب و فرهنگ بی بندبار غرب در جای جای فضای سایبر سایه گسترانده است.

چنانکه حکومت زبان انگلیسی موجب شده است که کاربران با حضور در فضای سایبر،  ضمن این‌که با زبان انگلیسی حاکم بر آن درگیر هستند، از زبان ملی خود دور شوند؛ به عنوان مثال، در چت‌های اینترنتی فارسی‌زبانان بیشتر از الفبای انگلیسی به جای الفبای فارسی استفاده می‌کنند که البته یکی از دلایل آن کمبود نرم‌افزارهای قدرتمند فارسی است. گسترش این کاربرد خود موجب تضعیف الفبا و زبان  فارسی خواهد شد. به‌ویژه با توجه به این‌که علم و فناوری که از ضروریات زندگی است، در این فضا به صورت زبان انگلیسی نمود یافته است. تمامی‌نشریات، متون و منابع دست اول - حتی در کشور‌های غیر انگلیسی - به این زبان می‌باشد. از این رو، دانستن زبان انگلیسی از لوازم حضور فعال در فضای سایبر شده است. آموزش، پژوهش و ارتباطات نمی‌تواند به حرکت پیشرونده خود ادامه داده و نیاز‌های جامعه را پاسخ دهد، مگر این‌که زبان انگلیسی را به‌کار گیرد. و این خود به صورت طبیعی موجب سیطره فرهنگ غرب بر عرصه‌های گوناگون جوامع به‌ویژه جوامع اسلامی‌می‌گردد. بدین وسیله، ارزش‌ها، روش‌ها و هویت‌های مطلوب فرهنگ غربی بر جوامع تزریق  شده، فرآیند دگرگونی عناصر فرهنگی سرعت خواهد گرفت.

آری، در شرایطی که دشمنان  فرهنگ و غارتگران اندیشه‌های راستین اسلامی‌با درک قابلیت بالای این شاهراه ارتباطی و اطلاعاتی، از آن در اشاعه خواسته‌های نفسانی و آرمان‌های دنیایی خود کمال استفاده را می‌کنند،‌ هرگز نباید لحظه‌ای ‌از استفاده مطلوب از این ابزار پرقدرت فرهنگ‌ساز غافل شد.

3. تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات فکری

گرچه دستیابی آسان به انواع  اطلاعات  از مزایای فضای سایبری است، اما معایبی نیز دارد. از جمله این‌که طرح و نشر انواع شبهات  در آن،  موجب تزلزل در باورهای کاربران سست عقیده و کم اطلاع می‌گردد. فضای سایبر چاقویی دو لبه است که ما می‌توانیم از آن به سود خود مدد بگیریم؛ اما هجمه و تنوع و گسترش فرهنگ مهاجم غربی،  به حدی است که در شرایط فعلی کوشش‌های مدافعان فرهنگی مسلمان را بسیار کم اثر می‌نماید؛ خاصه این‌که مدیریت اصلی اطلاعات نیز در دست غرب و غربیان است. البته بهترین راه حل تنها انفعالی عمل کردن و اکتفا کردن به پاسخ‌گویی به شبهات نیست؛ بلکه این پاسخ‌گویی باید همراه با تهاجم نیز باشد؛ به این معنا که باور‌های فرهنگ مهاجم را نیز با سؤالاتی که در مورد باورها و نگرش‌هایشان وجود دارد، مورد هدف قرار دهیم و هیمنه ظاهری آنان بشکنیم.

4. رواج سطحی‌نگری فکری

آزادی بیان و طرح اندیشه‌های متضاد در فضای سایبر، از اهداف اولیه ایجاد چنین فضایی است؛ اما چنانچه اندیشه‌ای بدون هیچ بنیان و اساس معتبری در این فضا مطرح شود، ثمره آن انباشته شدن اندیشه‌های بسیاری است که توان بررسی و نقد و تحلیل همه آن‌ها از عهده مخاطبان خارج است. و بدین سبب، کاربران  بدون بررسی و تحقیق در مبانی و زوایای پنهان اندیشه‌های نو ظهور، به سبب کثرت و رواج بی حد و حصر آن در فضای سایبر، از آن متأثر می‌شوند. و در نتیجه، روحیه حق‌پذیری کاربران به‌ویژه جوانان، به سطحی‌نگری و مسامحه‌کاری در پذیرش اندیشه‌های نو ظهور مبدل خواهد شد.

5. ایجاد سر درگمی

آن‌گاه که کودکی را بخواهند آموزش دهند، ابتدا او را بامفاهیم ساده‌ای در حد فهم او آشنا می‌کنند. طرح مفاهیم متنوع و اندیشه‌های متضاد برای او، ثمره‌ای جز حیرت نخواهد داشت. فضای سایبر گر چه مولد آزادی بیان و تضارب آرا است، اما انباشت اطلاعات خوب و بد، گزینش اطلاعات صحیح  را دشوار کرده و طرح نامحدود و طبقه‌بندی نشده آن، موجب سردرگمی‌ کسانی خواهد شد که در تحلیل افکار و اندیشه‌ها  دچار ضعف هستند. از این رو، ضروری است که پیش از هر چیز کاربری صحیح و طبقه‌بندی شده این فضا را به کاربران بیاموزیم.

6. گسترش اباحه‌گری عملی

حفظ حرمت قوانین اجتماعی و رعایت آموزه‌های اخلاقی، از ریشه‌ای‌ترین اصول هر فرهنگی است. بدیهی است با گسترش اباحه‌گری در فضای سایبر، نهایتاً این روند در میزان خودداری افراد جامعه از ارتکاب اعمال غیر اخلاقی و ناهنجار  در فضای جامعه نیز تأثیر خواهد گذاشت. منشأ برخی از اعمال خلاف اخلاق در سطح جامعه، مباح شدن آن در فضای سایبر است.

7. به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی مولفان

یکی از نگرانی‌های مؤلفان آثار علمی، ادبی و یا هنری ارائه آثارشان به صورت دیجیتال است. با توجه به گسترش روزافزون سرقت داده‌های گوناگون و نرم‌افزارها و نیز عدم توانایی مسؤلان در برخورد با این قبیل جرایم و دشوار بودن نظارت و حفاظت از داده‌ها، حقوق مادی و معنوی مؤلفان در فضای سایبر دو چندان به خطر خواهد افتاد؛ چرا که با توجه به قدرتمند شدن انواع ابزار‌های قفل‌شکن و نبود نظارت لازم بر فضای سایبر، مؤلفانی که بخواهند از منافع مادی و معنوی اثر خویش بهره ببرند، از ارائه اثرشان در غالب داده‌های الکترونیکی خودداری می‌ورزند.

8. گسترش محصولات فرهنگی فرهنگ‌های منحط (به ویژه فرهنگ غربی)

عمده محصولات فرهنگی اعم از فیلم، عکس، متن، بازی‌های رایانه و اینترنتی از سوی غرب و گاه شرق، تولید و در فضای سایبر تبیلغ و توزیع می‌شوند. بدین‌سان یکی از خطرات ناشی از فضای سایبر متوجه کشورهایی است که دارای فرهنگ‌های متضاد با فرهنگ حاکم بر فضای سایبر است. به‌ویژه کاربران مسلمان، که عمدتاً با وجود برخورداری از فرهنگی غنی، از استفاده از محصولات قوی فرهنگی متناسب با فرهنگ خود محروم‌اند.

ب - آسیب‌های روانی

1. افسردگی و انزوا

کاربران، بیشتر ترجیح می‌دهند در محیطی آرام و خلوت، از اینترنت استفاده کنند تا هم بهتر بتوانند از اطلاعات آن بهره ببرند و هم با تمرکز و سرعت بیشتر، از اتصال‌های طولانی‌مدت جلوگیری کرده، هزینه‌های حاصل از آن را کاهش دهند. اما این نوع خلوت و انزوا در طولانی مدت، برخی مشکلات روانی مانند گوشه گیری و در نهایت افسردگی را در پی دارد. کیسلر و همکارانش معتقدند: «بسیاری از روان‌شناسان این نگرانی را داشته‌اند که آسانی ارتباط‌های اینترنتی، چه بسا افراد را وا می‌دارد تا زمان بیشتری را به تنهایی بگذارانند؛ به صورت آن لاین با غریبه‌ها صحبت کنند و ارتباط سطحی بر قررار سازند و این کارها به قیمت از دست دادن گفتگوهای رو دررو و ارتباط‌های فامیلی و دوستانه انجام دهند. بنا بر برخی پژوهش‌های پیمایشی، ارتباط‌های اجتماعی از طریق اینترنت، ضعیف‌تر از ارتباط‌های واقعی است و در دراز مدت، به انزوای اجتماعی فرد می‌انجامد»(3).

2. بازداری زدایی

گمنامی ‌و نامرئی بودن کاربران، از دیگر ویژگی‌های روابط اینترنتی است که موجب پیدایش آسیب‌های جدی اخلاقی و روانی در افراد می‌شود. در فضای سایبر شخص می‌تواند هر نقابی را بر خود بپوشاند و بدین وسیله هر چه می‌خواهد، می‌گوید و هر کاری که بخواهد، انجام می‌دهد؛ بدون این‌که ترس از شناخته شدن، و رسوا شدن داشته باشد. این ویژگی موجب کاهش خویشتن‌داری و بازدارندگی کاربران در برابر اعمال ناهنجار اخلاقی و ضد اجتماعی خواهد شد. هدف از اجرای بسیاری از مجازات‌ها در سطح جوامع، ایجاد حس بازدارندگی در میان افراد جامعه به‌ویژه مجرمان و افراد دارای حالت خطر ناک است. این صفت روانی به سبب ظرفیت بالای ارتکاب جرم در فضای سایبر، کاهش پیدا کرده و موجب ارتکاب گسترده برخی جرایم به‌ویژه جرایم سایبری و جرایم جنسی مجازی شده است. چنانچه این صفت در نهاد افراد جامعه کم رنگ شود، قبح برخی جرایم از بین رفته، احساس بازدارندگی در افراد کاهش می‌یابد. و چه بسا در کثرت  ارتکاب جرایم غیر سایبری تأثیر بسزایی بگذارد.

3. بحران هویت و اخلال در شکل‌گیری شخصیت

عناصر سه‌گانه هویت، یعنی: شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مى‏کنند. هویت شخصى، ویژگى بى‏همتاى فرد را تشکیل مى‏دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروه‏ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل‌گیری آن، متأثر از ایشان است. و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهن سالی جای گرفته است.

از آن‌جا که فضای سایبری، صحنه‌ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را درموقعیت‏هاى متنوع، نقش‏ ها و سبک‏ هاى زندگى قرار مى‌‌دهد، خود زمینه‌ای است برای آسیب‌پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن‌که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون‌مایه‌های افراد بروز می‌کند. هر کس در صدد بیان اندیشه‌ها و علاقه‌مندی‌های خویش است. از این رو، است که ساختار و چینش پایگاه‌های شخصی(Web Loge) به گفته میلر (Miler) نشان از شخصیت آن کاربر است(4). مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد.

جوانان در این محیط از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند و به‌ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پر رنگ‌تر می‌شود. دکتر محمد عطاران معتقد است که با امکانات و گزینه‏ هاى فراوانى که رسانه ‏هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مى‏گذارند، آنان دائماً با محرک‏هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى ‏شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را مىآفریند، خصوصاً براى نسلى که در مقایسه با نسل قبل با محرک‏هاى فراوانى مواجه است. همچنین از طریق رسانه‏هاى جمعى، افراد خط مفروض میان فضاى عمومى و خصوصى را تجدید سازمان مى‏کنند و این امکانى است که جوانان فعالانه از آن استفاده مى‏کنند. جوان، به‌خصوص در دوران بلوغ که مرحله شکل‏گیرى هویت او است و همواره به دنبال کشف ارزش‏ها و درونى کردن آن‌ها مى‏باشد، با اینترنت و حجم گسترده، حیرت‏انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه مى‏شود و ناچار که در این دنیاى مجازى، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا کند و بدین‏سان، ممکن است برخى و شاید تعداد زیادى از نوجوانان راه را در اینترنت گم کنند و دوران هویت‏یابى خویش را بیش از پیش با بحران سپرى کنند. از سوى دیگر، گاهى برخى از ویژگى‏هاى شخصیتى مانند: سن، تحصیلات، محل سکونت و حتى جنسیت در اینترنت از بین مى‏رود؛ به عنوان نمونه، بسیارى از افرادى که در اتاق‏هاى چت مشغول گفتگو با یکدیگر مى‏باشند، با مشخصاتى غیر واقعى ظاهر شده و از زبان شخصیتى دروغین که از خود ساخته‏اند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفى کرده‏اند، صحبت مى‏کنند و با این حال، همین شخصیت‏هاى ناشناس چه تأثیرات مختلفی بر یکدیگر دارند.

4. اعتیاد مجازی (Virtual Addiction)

اعتیاد مجازی، استفاده بیش از حد از اینترنت است تا آن‌جا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود می‌کند و روابط او با محیط متاثر از استفاده مکرر و دیوانه‌وار فرد شده، از حالت عادی خارج می‌شود.

نبود روابط پایدار و صمیمی‌با دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طور کلی شکست در عرصه‌های گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم می‌کند. نتایج پژوهش یانگ (1997 م.) در این زمینه نشان داد که یکی از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابط عمومی‌کمتری دارند، به دست آوردن حمایت‌های اجتماعی است؛ زیرا حمایت‌های اجتماعی با اعمالی چون  ورود به اتاق گپ‌زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود می‌آید(5).

این اختلال روانی در کشورهایی که استفاده از اینترنت آسان و ارزان است، بسیار چالش‌زا بوده است؛ تا آن‌جا که نهادهای مختلف را درگیر کرده است. در کشوری مثل آمریکا تعداد معتادان به اینترنت از سایر معتادان بیشتر است؛ تا جایی که برخی معتادان 18 ساعت از وقت روزانه خود را در اینترنت صرف می‌کنند. این مسأله در آمریکا به قدرى فاجعه‏بار است که کلیساها و پیشوایان مذهبى با فریادهاى کمک‌خواهى زن و شوهر، یا یکى از آن‌ها، براى رهایى از این نوع اعتیاد مواجه هستند و مؤسسه‏ هاى مشاوره‏اى مسیحى در حال تدوین مشاوره‏هاى اعتیاد به اینترنت مى‏باشند.

پیامدهاى اعتیاد به اینترنت و حتى کار زیاد با اینترنت که در حد اعتیاد نباشد، نتایج و پیامدهاى زیان‏بخشى براى فرد و جامعه در پى داشته و آسیب‌هاى شدید جسمانى، مالى، خانوادگى، اجتماعى و روانى را به همراه دارد.

یکى از پیامدهاى فردى و اجتماعى اعتیاد و کار زیاد با اینترنت، انزوا و کناره‏گیرى اجتماعى است. این موضوع پیامدهاى عمده‏اى براى جامعه و فرد دارد؛ زیرا وقتى مردم از نظر اجتماعى درگیر باشند، سالم‏تر و خوشبخت‏تر زندگى مى‏کنند.

از دیگر پیامدهاى اعتیاد اینترنتى، مشکلات خانوادگى و تأثیر آن بر روى روابط زناشویى، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتى» براى همسر معتاد به اینترنت اطلاق مى شود. آمار نشان مى‏دهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشى خانواده و طلاق منجر شود. شاید باور کردن این‌که شخصى همسر خود را فقط به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک مى‏کند، براى کسانى که به اینترنت اعتیاد پیدا نکرده‏اند، وحشتناک به نظر برسد؛ ولى این مسئله هر روز در دنیاى اینترنت اتفاق مى‏افتد. دکتر یانگ معتقد است که اگر چه زمانْ تنها عامل تعیین کننده در تعریف اعتیاد به اینترنت نیست، ولى عموماً معتادان بین 40 تا 80 درصد از وقت خود را با جلساتى که ممکن است هر کدام حتى تا 20 ساعت طول بکشد، صرف مى‏کنند و این کار باعث مى شود اختلالاتى در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید. در موارد شدید حتى قرص‏هاى کافئین براى تسهیل زمان طولانى‏ترى در اینترنت بودن مصرف مى‏شود. این اختلال، خستگى بیش از اندازه در بدن ایجاد مى‏کند که کارکرد درسى و شغلى را تحث تأثیر قرار مى دهد و ممکن است نظام ایمنى بدن را ضعیف کند و فرد نسبت به بیمارى‏ها آسیب‌پذیری بیشتری پیدا کند. افزون بر این، به علت عدم ورزش و حرکات مناسب، مشکلات عصب‏هاى مچ و درد پشت، چشم‏درد و مانند آن به وجود مى‌آید،(6) در مواردی اعتیاد به اینترنت موجب از دست دادن شغل نیز شده است.(7)

منشأ اغلب اعتیاد‌های مجازی را می‌توان عدم کنترل و کاربرد صحیح از اینترنت دانست؛ چرا که کاربرد اینترنت در جهت هرزه‌نگاری (Pornography) بازی‌های رایانه‌ای، گپ‌زنی به واسطه جذابیت‌هایی که دارد، به مرور در فرد وابستگی و اعتیاد ایجاد کرده، منجر به اعتیاد مجازی می‌شود. از این رو، برخورد با هرزه‌نگاری و آموزش صحیح استفاده از اینترنت در جلوگیری از این اختلال در سطح جامعه کارساز است.

5. انحرافات اخلاقی (جنسی)

از جمله آثار مخرب فضای سایبر، به وجود آمدن انحرافات جنسی و اختلالات جنسی است. اینترنت به دلیل رویکرد آزاداندیشی در روابط جنسی از سوی گرداننده گان اصلی آن (غرب و به‌ویژه آمریکا)(8) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی، موجب پدید آمدن پدیده شومی به نام هرزه‌نگاری (Pornography) و هنر پلید شهوانی (Erotice art) و رواج سرسام‌آور آن گردید. این پدیده مرزهای اخلاقی را در هم می‌شکند و تهدیدی برای فرهنگ‌ها به خصوص فرهنگ‌های دینی همچون فرهنگ اسلامی ‌است.

اصولاً، پورونوگرافی (هرزه‌نگاری) به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی‌رفتارهای جنسی است که با هدف ارضای خواسته‌های جنسی دیگران تعریف می‌شود. این گونه مطالب و تصاویر که در پی تحریک جنسی دیگران عرضه می‌گردد، معمولاً به ارضای غیرطبیعی جنسی مراجعه‌کنندگان آن می‌انجامد. نکته دیگر اینکه رجوع به اینترنت برای دسترسی به مطالب مستهجن (Obscenity)، صرفاً به افراد نابهنجار خلاصه نمی‌شود و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد طبیعی تشکیل می‌دهد. در این عرصه بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است. لاسر پس از پژوهشی که در این باره انجام داد، با اشاره به پیامد‌های منفی هرزه‌نگاری بر بهداشت روانی می‌گوید: «این امکان وجود دارد که به واسطه دیدن مطالب و تصویر‌های مستهجن رفتار‌های جنسی از خود بروز دهند. در مورد بزرگسالان نیز هرزه‌نگاری اینترنتی می‌تواند به بروز رفتار‌های جنسی نا معقول و یا گاهی اعتیاد جنسی بینجامد».(9) اصولاً اینترنت به جوی دامن‌زده که در سایه ویژگی‌های خاص خود به‌تدریج به شکل‌گیری ناهنجاری‌های جنسی در کاربران خود می‌انجامد.

دلایل رجوع و اقبال مردم به این گونه مطالب را در عرصه اینترنت می‌توان در این موارد خلاصه نمود:

گمنامی:

ناشناخته ماندن مراجعان در عرصه اینترنت به نوعی اعتماد به نفس در افراد دامن می‌زند و این حالت نوعی رفتار غیرمسئولانه را در فرد شکل می‌دهد. مراجعان در چنین شرایطی است که به خود اجازه می‌دهند تا برخلاف رفتارهای طبیعی به‌راحتی از دسترس زوج اینترنتی خود دور شوند و یا بلافاصله به فرد دیگری روی آوردند. حتی در چنین شرایطی، مردان به خود اجازه می‌دهند تا در خلوت خود به فکر داشتن تجربه سکسی با مردان هم بیندیشند. در چنین فضایی است که فرد بدون هیچ گونه دردسری و به گونه‌ای ناشناخته می‌تواند با مفاهیمی ‌چون سکس گروهی، همجنس‌بازی و مبدل پوشی‌ جنسی آشنا شود.

اصولاً در چنین فضایی است که فرد می‌تواند در معرفی خود هر گونه که می‌خواهد عمل کند و همین ویژگی، خود محرکی است تا کاربران اینترنتی به استفاده از هویت جعلی روی آوردند و این را می‌توان از جمله ویژگی‌های فرهنگ فضای مجازی برشمرد. و این خود زمینه‌ای برای ارتکاب جرایم سایبری نیز هست.

سهولت:

مطالب شهوانی و تصاویر سکسی به‌آسانی در دسترس همگان قرار دارند. عرضه گسترده این مطالب و وجود تعداد بی‌شمار اتاق‌های گفتگوی سکسی، هر کاربری را به داشتن اولین تجربه در این حوزه تحریک می‌کند. یک زن یا شوهر کنجکاو، به‌راحتی و دور از دیدگان همسر، وارد این فضاها می‌شود و گفتگوهای سکسی با دیگران را تجربه می‌کند. چنین سهولتی است که بسیاری را به تجربه رفتارهای ناهنجاری جنسی نه در فضای فیزیکی، بلکه در فضای مجازی هدایت می‌کند؛ به‌ویژه اگر نظارت نهادهای مسئول در کشور‌ها در این زمینه کم‌رنگ و ناتوان باشند.

گریز از واقعیت:

مراجعه‌کنندگان به این سایت‌ها، تجربه داشتن نوعی ارضای جنسی اینترنتی را دلیل اصلی رجوعشان معرفی می‌کنند. مطالعات نیز نشان می‌دهد که ارضای جنسی دلیل اولیه درگیر شدن فرد به سکس مجازی است. از جمله پیامدهای این رفتار، واقعیت‌گریزی و گسترش چنین تجربه‌ای است؛ به عنوان مثال، یک زن تنها ناگهان در چنین فضایی، نوعی گریز عقلانی را تجربه کرده و شخصیت و هویت جدیدی را در چنین فضایی در خود شکل می‌دهد که خود منشأ به وجود آمدن رفتارهای ناهنجار و اباحه گری جنسی می‌گردد.(10)

با اعتیاد به این مسائل به‌ویژه به صورت مجازی (Virtual Sex) افراد دچار اختلالات و انحرافات گوناگون جنسی می‌شوند که نتیجه آن به خطر افتادن سلامت روانی و حتی جسمی‌جامعه خواهد بود. از جمله انحرافات جنسی ناشی از این فضا اعتیاد جنسی(11)، خود ارضایی، ارضای جنسی به وسیله اشیا، اباحه‌گری جنسی، همجنس‌بازی، از بین رفتن حیای اخلاقی و علاقه به عریان‌نمایی است. البته شیوع انحرافات جنسی از این قبیل، به‌ویژه با گسترش اینترنت و شیوع استفاده از آن در میان جوانان، آثار مخرب اجتماعی نیز خواهد داشت تا حدی که بقا جامعه و نسل بشری را نیز به خطر خواهد انداخت. ■

پی‌نوشت‌ها:

*. دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی و دانش‌آموخته حوزه.
وب‌لاگ و پست الکترونیکی  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید & www.moshaverdostan.blogfa.com

1. سایبر اسپیس، هلن صدیق بنای، پایگاه اینترنتی آفتاب <www.aftab.ir>
2. مستهجن نگاری در اینترنت و تأثیر آن بر نوجوانان، دین چابنر، ماهنامه سیاحت غرب، 1383، سال اول، ش 12، خردادماه.
3. ر.ک؛ روان‌شناسی و آسیب‌شناسی اینترنت، صادقی، نشریه روان‌شناسی و دین، سال اول، ش 1، بهار 87.
4. پایگاه شخصى، نمونه‏اى مدرن است که چگونه کاربر اینترنت خود را براى مخاطبان جهانى معرفى مى‏کند. براى بیان افکار، احساسات، علایق و آرا از متن مناسب، گرافیک، صدا و فیلم استفاده مى‏شود. «میلر» اهمیت و پیوندهاى پایگاه شخصى را ذکر مى‏کند و مى‏گوید که: «به من بگو لینک‏هایت چیستند، تا بگویم که چه شخصى هستى.» (ر.ک: آسیب‌های روان‌شناختی اینترنت، عیسی جهانگیر، ره‌آورد نور، ش7  ، ص62 ).
5. ر.ک: روان‌شناسی و آسیب‌شناسی اینترنت، صادقی، نشریه روان‌شناسی و دین، سال اول، ش 1، بهار 87.
6. ر.ک: آسیب‌های روان شناختی اینترنت، عیسی جهانگیر، همان.
7. سه کارمند یکی از شوراهای آمریکایی به دنبال اعتیاد به حراجی آنلاین eBay شغل خود را از دست دادند. این سه کارمند در شورای Neath Port Talbot آمریکا مشغول به کار بودند و هر سه آن‌ها اخراج شد‌اند.این طور که اخبار جدید رسیده نشان می‌دهد، هر یک از این سه نفر روزانه دست‌کم دو ساعت را صرف گشت‌وگذار در سایت eBay می‌کردند و وظایف روزانه خود را به‌ درستی انجام نمی‌دادند. مدیران این شورا پس از مشاهده کم‌کاری در کارمندان خود بررسی‌های لازم را انجام دادند و در پایان مشخص شد، اتصال این افراد به اینترنت مهم‌ترین عامل در پایین‌ آمدن کارایی آن‌ها محسوب می‌شود. به گفته یکی از مسئولان این شورا، طی 18 ماه گذشته شش کارمند این مرکز به دنبال اعتیاد به سایت‌های اینترنتی کار خود را از دست داده‌اند. شورای Neath Port Talbot بیش از 7500 کارمند دارد و با نصب یک نرم‌افزار امنیتی، از دسترسی آن‌ها به سایت‌های غیراخلاقی جلوگیری کرده که البته eBay جزء فهرست سایت‌های ممنوعه نبوده است. (منبع خبر: سایتITIran)
8. ر.ک: امپرالیسم فرهنگی در فضای سایبر، سئونگ چئول کیم، مترجم نادر جعفری، Cultural Imperialism on the internet، پایگاه اینترنتی باشگاه اندیشه.
9. ر.ک: Lasser.m.r.pornography in the internet. http://galent.grale group.com ؛ روان‌شناسی و آسیب‌شناسی اینترنت، صادقی، همان.
10. ر.ک: پورنوگرافی در فضای مجازی، ‌آلبرت بن شاب، ماه نامه سیاحت غرب، 1384، ش 26 .
11. تمامی‌افرادی که در زمینه‌ اعتیاد به سکس فعالیت می‌کنند، به افزایش قابل توجه شمار معتادان به سکس اینترنتی در سال گذشته اذعان دارند؛ به طور نمونه، مواردی را شاهد هستیم که افرادی به دلیل اعتیاد به سکس اینترنتی،کار، فرصت شغلی و  یا زندگی زناشویی خود را به مخاطره انداخته‌اند. دکتر«جنیفر اشنایدر» از طریق مطالعه‌ای که برروی 91 زن که شوهرانشان به این اعتیاد دچارشده‌اند انجام داد، پی برد که آن‌ها همگی احساس می‌کنند که به آن‌ها خیانت شده و ایشان آسیب دیده و طرد شده‌اند. این گروه، در مقایسه وضعیت خود با سایر زنان، وضعیت خود را بسیار نامطلوب‌تر می‌دانستند. 68درصد آنان اعلام کردند که شوهرانشان جهت انجام سکس با ایشان بی‌علاقه شده‌اند.2/32 درصد از آن‌ها، علت جدا شدن از همسرانشان را اینترنت می‌دانستند. هرزه‌نگاری اینترنتی، تحت عنوان اعتیاد، می‌تواند تشدید یابد. این احتمال وجود دارد که اعتیاد به سکس منجر به بروز سایر بیماری‌های جنسی شود. در برخی موارد،به همراه سایرآسیب‌ها، اعتیاد به سکس می‌تواند منجر به آزار جنسی شود. در این‌جا به‌راحتی می‌توان پیامدهای وخیم فیزیکی و حقوقی علیه افراد معتاد و سایرین را پیش‌بینی نمود. (ر.ک: هرزه نگاری فضای سایبری، مارک لاسر(MarkR.Lasser))؛

منبع:

http://galenet.Galegroup.com