تمامیت جسمانی و معنوی اشخاص همیشه قابل احترام بوده است و یکی از جرایم علیه شخصیت معنوی افراد، جرم توهین می‌باشد که به‌تازگی نیز از طریق رایانه در سطح گسترده‌ای ارتکاب می‌یابد؛ موردی که در قانون جرایم رایانه‌ای التفاتی به آن نشده است. از این رو، در بررسی توهین رایانه‌ای، ناگزیر از رجوع به فصل پنجم قانون جرایم رایانه‌ای (مصوب 1388) تحت عنوان هتک حیثیت و نشر اکاذیب خواهیم بود. به نظر می‌رسد مقصود قانونگذار از آوردن حرف «و» بین دو عنوان هتک حیثیت و نشر اکاذیب جدا کردن این دو جرم بوده است؛ نه هتک حیثیت از طریق نشر اکاذیب؛ چرا که هتک حیثیت، مصادیق دیگری نیز دارد؛ از قبیل: توهین، قذف و افترا. بنابراین، قانونگذار در استفاده عمدی از این عنوان در ابتدای فصل پنجم قانون جرایم رایانه‌ای، در صدد تحت پوشش قرار دادن کلیه مصادیق هتک حرمت بوده است. بنابراین، نیازی به نام بردن از مصادیق بی‌شمار هتک حرمت که یکی از آن‌ها نیز توهین می‌باشد، احساس نشده است. از آن‌جا که پدیده جرایم رایانه‌ای مرز نمی‌شناسد (جی آیکاو، 1383: ص 15)، همچنین به دلیل ویژگی‌های خاص جرایم رایانه‌ای (گستردگی، فراوانی، وقوع آسان، تنوع و...)، اهمیت توهین در فضای مجازی به عنوان جرمی مطلق که در تحقق آن باید اظهار اهانت‌آمیز از طریق رایانه صورت گیرد و مخاطب توهین، فردی حقیقی، زنده و معین باشد، نمایان می‌شود. بر این اساس، می‌توان طبق ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای، این عمل را جرم دانسته و مرتکب را در محل وقوع نتیجه، محاکمه و مجازات نمود.
واژگان کلیدی: هتک حیثیت، توهین رایانه‌ای، ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای، اینترنت.
مقدمه
رایانه، محصول حیرت‌انگیز تفکر بشری طی سالیان اخیر است که امروزه به نحوی شگفت‌انگیز وارد ساختار زندگی انسان‌ها شده است. ورود این ماشین متفکر به عرصة حیات آدمی، اساس زندگی وی را دگرگون ساخته و معضلات ناشی از زندگی در جوامع انسانی را که نیازمند حفظ و دسترسی به اطلاعات گسترده و نیز تسریع در تبادل این اطلاعات است، با سرعت و دقتی بسیار بالا، مرتفع کرده است. از سوی دیگر، پیوند رایانه‌ها به هم در قالب شبکه‌های اطلاعرسانی، بر شتاب گردش اطلاعات در جهان افزوده و قابلیت تحصیل اطلاعات را بسیار افزایش داده است.
با وجود این، از آن‌جایی که محیط سایبر، محیطی مخفی، آزاد و نامحدود است، احتیاج به نظم دارد و اگر خلاف این باشد، هر «صفحه» از این محیط می‌تواند صحنه جرم و آشفتگی بسیار باشد. امروزه مجرمان حیطه سایبر، از رایانه به عنوان کانونی مخفی، امن و مطمئن در راستای رسیدن به مقاصد شوم خود بهره می‌گیرند. در حقیقت، حس پوشیده ماندن اعمال ارتکابی و عدم کشف آن‌ها که ناشی از عدم نظارت دقیق و مؤثر بر محیط سایبر است و نیز این موضوع که آثار جرایم ارتکابی در این محیط معمولاً باقی نمی‌ماند، به بزهکاران این دنیای خیالی فراغ بال می‌دهد که به دور از دیدگان شماتت‌بار پلیس و مردم، خواسته‌های شریرانه خود را به‌راحتی به معرض ا جرا بگذارند. (شیرزاد، 1388، ص 11) از جمله این جرایم، جرم توهین در فضای سایبر می‌باشد که متأسفانه در هیچ‌یک از مواد قانون جرایم رایانه‌ای به چنین مبحث مهمی توجهی مبذول نشده است. عدم توجه به توهین در قانون جرایم رایانه‌ای، این سؤال را به ذهن می‌رساند که آیا عدم التفات و عدم جرم انکاری، نشان دهنده جلوگیری از تورم کیفری بوده است یا ناشی از مسامحه قانونگذار؟ به هر حال، به دلیل اهمیت حیثیت و شخصیت معنوی اشخاص و لزوم احترام به شأن افراد و تأکید اصل 22 قانون اساسی بر این امر، در این مختصر با کمک قوانین مرتبط، به بحث توهین در فضای مجاری می‌پردازیم.
اهمیت جرم توهین
«به مشرکان دشنام ندهید؛ زیرا آن‌ها نیز جاهلانه به خدا فحش خواهند داد. (سوره انعام، آیه 108)
چه خوب است انسان گفتاری مؤدبانه داشته باشد و زبانش را به سخنان زشت آلوده نسازد. مردم در ادای کلمات، متفاوت‌اند، برخی به قدری مؤدبانه سخن می‌گویند که دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند و در مقابل، عده‌ای جانب ادب را رعایت نکرده و از این رو، در موارد بسیاری باعث توهین به دیگران نیز می‌شوند. امام علی(ع) می‌فرماید: «برترین ارجمندی و شرف، کمال و ادب است.» (رحمت‌نژاد، 1388، ص 32)
توهین، ناسزا و بدگویی از دیرباز مذمت شده و موضوع تازه‌ای نیست؛ آن‌چنان‌که افلاطون در کتاب قوانین خود می‌نویسد: «از میان جرایم دیگر، بدتر از همه، اهانت و دشنام است که بیشتر جوانان از روی گستاخی و بی‌شرمی مرتکب می‌شوند. زشت‌ترین اهانت‌ها، دشنام‌دادن به مقدسات و بدترین دشنام به مقدسات، اهانت به پرستشگاه‌های عمومی کشور یا پرستشگاه‌های ناحیه‌ها و بخش‌ها است.» (افلاطون، 1354، ص 333)
تعریف توهین
توهین، به معنای خوارکردن و تحقیر و تخفیف کردن و از مصادیق هتک حرمت است و معنای تهمت، نسبت دادن عملی زشت به کسی که آن را مرتکب نشده است، می‌باشد. (هاشمی، 1384، ص 279) دشنام و فحاشی، از جریان‌های همیشگی جوامع بوده و از طریق مطبوعات و رسانه‌های جمعی، به‌خصوص اینترنت، نشانگر فرهنگ منحط یک جامع است. این عمل از نظر اسلام پایمال کردن معیارهای اخلاقی به شمار می‌رود؛ به گونه‌ای که در کتب فقهی آمده است: «مؤمن، با القاب بد با دیگران مقابله نمی‌کند و به حق کسی تجوز نمی‌کند.» (هلالی، 1377، ص 542) همین طور پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «کسی که به دوستی از من اهانت کند، [گویی] به جنگ من کمین کرده است.» (کلینی، ج 4، ص 52)
توهین لفظی را فحش می‌نامند که هر کلام زشت و رکیک و مستهجن را در بر می‌گیرد. توهین فعلی، کارهایی مثل آب دهان به روی کسی انداختن و هل دادن تحقیرآمیز را در بر می‌گیرد. (میر محمد صادقی، 1386، ص 152)
در اصطلاح حقوقی، توهین یا اهانت کاری است که متضمن اسناد و اخبار نبوده و به شکلی اشکال در حیثیت متضرر از جرم نوعی وهن وارد کند. توهین غالباً با الفاظ فحش و تحقیر محقق می‌شود و اشاره یا عمل موهن، قائم مقام همین الفاظ می‌باشند. (قدسی، 1390، ص 50)
اهمیت توهین رایانه‌ای
اهمیت توهین در فضای مجازی، از آن‌جا ناشی می‌شود که زمان انتشار یک مطلب اهانت‌آمیز در سراسر شبکه در یک لحظه بسیار کوتاه بیش از چند کشور و به عبارتی چند میلیون پایگاه درگیر می‌شوند. اخیراً نیز در خصوص توهین به مقدسات دینی و ترویج فساد و فحشا، پایگاه‌های اینترنتی جدیدی توسط معاندان و مخالفان داخلی و خارجی و یا افراد ناآگاه و منحرف به‌شدت رایج شده است. (شیرزاد، 1388، ص 99)
از آن‌جایی که در توهین، خشونت در گفتار شرط نیست، پس لزوماً توهین، شفاهی نیست. از این رو، توهین کتبی نیز جرم است و لزومی ندارد توهین یا الفاظ اهانت‌آمیز حتماً روی تکه‌ای کاغذ ملموس نوشته شوند یا روی دیوار، زمین یا داخل محتویات روزنامه‌ها و نشریات آورده شوند؛ بلکه توهین به صورت مطالب مندرج در اینترنت نیز توهین کتبی است؛ به عبارت دیگر، توهین در فضای مجازی اگر به صورت نوشته عرضه شود، توهین لفظی ـ کتبی است. از سوی دیگر، حضوری بودن در توهین شرط نیست. توهین می‌تواند در غیاب شخص مورد توهین، ولی در حضور دیگران صورت پذیرد. پس توهین اینترنتی نیز می‌تواند در حضور شخص، در صورتی که فرد مقابل نمایشگر رایانه قرار داشته باشد و مطلب اهانت‌آمیز را در همان لحظه مشاهده کند. یا در غیاب شخص و در حضور دیگران ارتکاب یابد؛ زیرا اینترنت بی‌حد و مرز است و در آنِ واحد جمعیت کثیری به آن دسترسی دارند.
از دیدگاه جرم‌شناختی، توهین در فضای مجازی قابل قیاس با توهین سنتی نمی‌باشد؛ زیرا در توهین سنتی ممکن است فرد در مقابل عده‌ای محدود مورد اهانت واقع شود؛ اما آسیب ناشی از توهین رایانه‌ای به‌مراتب بیشتر از توهین سنتی است. شاید بتوان در توهین سنتی اعاده حیثیت نمود؛ اما در توهین مدرن که وسعتی به کل دنیا دارد، اعاده حیثیت بسیار مشکل و غالباً غیر ممکن است و به هیمن جهت، نیاز به شدت عمل بیشتری دارد. اگرچه جنبه‌های خشن توهین سایبری نسبت به مواردی چون: قتل، ضرب و جرح و تجاوز کمتر نمایان می‌باشد، اما درست به همان اندازه واقعی است و گاه نتایج وخیم‌تری در پی دارد و هزینه‌ای سنگین‌تر را بر جامعه تحمیل می‌کند. (سلیمی و داوری، 1386، ص 218) بنابراین، علاوه بر الفاظ، هر گونه عکس، کاریکاتور، فیلم، صوت یا تصویر که عرفاً توهین تلقی شود، موجب هتک حیثیت خواهد بود.
علاوه بر موارد مذکور، جز در موارد تصریح‌شده در قانون مثل ماده «517» قانون مجازات اسلامی، در حضور شخص مورد توهین، علنی بودن ضرورتی ندارد. با این حال، توهین سایبری، یک توهین علنی است؛ زیرا هیچ فضایی علنی‌تر از فضای مجازی نیست. در توهین سایبری، خواه فرد مورد اهانت حضور داشته باشد و خواه حضور نداشته باشد، توهین علنی است. از دیگر موارد اهمیت توهین رایانه‌ای، این موضوع می‌باشد که امروزه شبکه اینترنت که هدفش اطلاعرسانی است، در دایره مطبوعات و زیرمجموعه جراید است. اگر مواد قانونی موجود شامل جراید و روزنامه‌ها باشد، شبکه اینترنت نیز می‌تواند در دسته جراید قرار گیرد و مشمول احکام آن گردد. پس توهین اینترنتی، جرم و قابل مجازات است.
اهمیت جرایم رایانه‌ای
رایانه به دلیل غلبه بر محدودیت مکان فیزیکی و هم به دلیل ویژگی‌های فرا مکانی بودن، ارائه یک تعریف مشخص از جرم رایانه‌ای را با سختی مواجه کرده است؛ اما در یک تعریف کلی می‌توان گفت: جرم رایانه‌ای توصیف فعالیت‌های تبهکارانه‌ای است که در آن‌ها رایانه‌ها و شبکه‌های ارتباطی، بخش لازمی برای جرم و جنایت است. در این جرایم، حضور ابزار فناوری اطلاعات به عنوان عامل اصلی برای ارتکاب جرم، کاملاً ملموس است. (رجب‌پور کاشف، 1390، ص 19)
فضای سایبر
فضای سایبر، فضایی گسترده و وسیع مؤثر است که در کلیه فعالیت‌های بشر رو به رشد می‌تازد؛ به طوری که گاهی اوقات انسان را به بعد غیر مادی جهان نزدیک‌تر می‌کند؛ فضایی کاملاً متفاوت از آنچه تاکنون درگیر آن بوده‌ایم و چنان است که گاهی یک انسان بتواند میلیون‌ها انسان دیگر را در عرض مدت بسیار کوتاهی غافلگیر نماید و سرنوشت آن‌ها را از مسیری به مسیر دیگر سوق دهد. (شیرزاد، 1388، ص 101) اینترنت همه جا واسطه‌ها را حذف می‌کند. (ال دریفوس، 1383، ص 44) بنابراین، گاهی برنده‌تر از شمشیر عمل می‌کند و به عنوان وسیله‌ای در ارتکاب جرایمی چون هتک حرمت مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما با این حال، هیچ کس بومی فضای سایبر نیست. همه ما مهاجری هستیم، شبکه را اشغال می‌کنیم و ظاهر اینترنت را تغییر می‌دهیم. (زمانی و بهراملو، 1386، ص 313)
انواع جرایم سایبری
- جرائمی که مستقیماً یک دستگاه رایانه یا سیستم‌های آن را هدف قرار می‌دهند، مانند: نفوذ و رمزشکنی.
- جرائمی که در آن‌ها از رایانه به عنوان یک رسانه استفاده می‌شود، مانند: قمار از طریق اینترنت.
- جرائمی که رایانه صرفاً محل حادث شدن جرم بوده است، مانند: نمایش یک آگهی غیر مجاز به منظور جذب مشتری به محل فروش. (شیرزاد، 1388، ص 114)
ویژگی‌های جرم در فضای سایبر
گستره جرایم رایانه‌ای، بسیار وسیع است. در حقیقت، فضای سایبر همانند فضای واقعی جهان خارجی شاهد بروز انواع جرایم و جنایات می‌باشد؛ به گونه‌ای که آنچه در جهان واقعی رخ می‌دهد، در جهان مجازی اینترنت و شبکه‌های اطلاعرسانی نیز امکان وقوع دارد. با این تفاوت که به مدد فناوری‌های پیشرفته جهان مجازی، ارتکاب جرم و بزهکاری تسهیل شده و همگان امکان ارتکاب آن را خواهند داشت. مضافاً این‌که به علت تعداد زیاد کاربرها امکان رد‌گیری و دستگیری مجرمان خیلی کمتر از تعقیب مجرمان در جهان واقعی می‌باشد. بر این اساس، می‌توان ویژگی‌های خاص جرایم رایانه‌ای را به این ترتیب برشمرد: گستردگی، فراوانی، فرامرزی بودن، وقوع سهل و آسان، تنوع، جذابیت، زاید الوصف، ابهام حقوقی. (شیرزاد، 1388، ص 45)
توهین رایانه‌ای
توهین رایانه‌ای، نوع جدیدی از جرم توهین سنتی است که در آن وسیله ارتکاب رایانه می‌باشد. جرم توهین رایانه‌ای، به معنای نسبت دادن هر امر وهن‌آور اعم از دروغ یا راست به وسیله رایانه یا انجام فعلی که در نظر عرف و عادت موجب کسر شأن و یا باعث تخفیف و پست شدن فرد گردد. می‌توان هتک حرمت را نتیجه حاصل از توهین رایانه‌ای دانست.
بررسی حقوقی
توهین رایانه‌ای نیز مانند تمامی جرائم دیگر، از سه رکن تشکیل شده است تا عنوان جرم بر آن صدق نماید. این ارکان عبارت‌اند از: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی جرم. اگرچه در قانون جرایم رایانه‌ای، خصوصاً در فصل پنجم، سخنی از توهین به میان نیامده است، اما از آن‌جا که توهین از مصادیق بارز هتک حیثیت است، از مواد مربوط به هتک حیثیت برای بررسی توهین رایانه‌ای استفاده می‌کنیم.
عنصر قانونی توهین رایانه‌ای
ماده «608» قانون مجازات اسلامی در این باره می‌گوید: «توهین به افراد، از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.» قانونگذار علاوه بر این ماده، با توجه به شخصیت و مقام طرف اهانت، مواد دیگری را تصویب کرده است؛ از جمله: مواد «513»، «514» و «609» قانون مجازات اسلامی، ماده «42» قانون وکالت، ماده بیستم لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری و ماده سی‌ام قانون مطبوعات.
شایان ذکر است آنچه در این‌جا مد نظر است، شیوه تحقق اصل جرم توهین می‌باشد؛ یعنی امکان تحقق توهین ساده با توجه به شرایط آن در اینترنت یا رایانه وجود دارد یا خیر؟ اگرچه همان‌گونه که ذکر شد، قانون جرایم رایانه‌ای که توسط شورای عالی توسعه فضایی تدوین شده، به جرم توهین اشاره نکرده است، اما توهین از مصادیق بارز هتک حرمت است؛ زیرا با توهین، حرمت کسی از بین می‌رود. بنابراین، می‌توان با توجه به ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای، توهین در فضای مجازی را مجازات نمود. ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای می‌گوید: «هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
تبصره: چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
گفتنی است که اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، علاوه بر این‌که به فرد بزه‌دیده آسیب جدی می‌رسد، نوعی اشاعه فحشا نیز می‌باشد که جرم سنگین‌تری می‌باشد. مبرهن است که مخاطبان اینترنت بی‌شمارند و دیدن صور قبیحه و مستهجن، علاوه بر هتک حیثیت فرد یا افراد، می‌تواند باعث ترغیب دیگران به سوی فساد باشد. دیگر این‌که این جرم از زمره جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی نیز می‌باشد و نمایش آن، طبق بند 3 ماده «640» قانون مجازات اسلامی، عفت و اخلاق عمومی را جریحه‌دار می‌کند. (قدسی، 1390، ص 50 ـ 49)
عنصر مادی توهین رایانه‌ای
توهین رایانه‌ای از طریق رفتار، گفتار، اشارات و کلیه اظهارات شفاهی و کتبی توهین‌آمیز به وسیله رایانه صورت می‌گیرد. در توهین، خلاف واقع بودن اظهارات ضروری نیست؛ زیرا ممکن است اظهار توهین‌آمیز، اظهار واقعیت نیز باشد. در تشخیص رفتار و گفتار و اشارات موهن باید به عرف زمان و مکان وقوع جرم رجوع کرد. (میر محمد صادقی، 1386، ص 163) شخصیت طرفی که مورد اهانت واقع شده نیز در قضاوت عرف مؤثر است. در این جرم باید مخاطب معین باشد؛ توهین به یک مخاطب کلی، جرم نیست. همچنین مخاطب توهین رایانه‌ای باید شخص حقیقی باشد. این امر از لفظ «افراد» مذکور در ماده «608» قانون مجازات اسلامی استفاده می‌گردد و همچنین از کلماتی مثل صوت، تصویر و فیلم که در ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای آمده است؛ زیرا شخص حقوقی فاقد صوت و تصویر و فیلم است و شخصیتی اعتباری داشته، شخصیت و وجود مادی ندارد. زنده بودن مخاطب نیز شرط دیگری است که از ماده «608» قانون مجازات اسلامی مستفاد می‌شود؛ زیرا فرد مرده، زنده تلقی نمی‌شود. حضوری یا علنی بودن، جز در موارد تصریح‌شده در قانون شرط تحقق جرم توهین نیست و از سوی دیگر، طبق قانون استفساریه (4/10/1379) نسبت به کلمه اهانت، توهین و یا هتک حرمت مندرج در مقررات جرائی مواد: «513»، «514»، «608» و «609» قانون مجازات اسلامی و بندهای 7 و 8 ماده «6» و مواد «26» و «27» قانون مطبوعات توهین باید صریح باشد. ارتجالی بودن توهین رایانه‌ای نیز ضرورتی ندارد. توهین رایانه‌ای، هم شامل توهین بدوی و هم توهینی که در جواب دیگری است، می‌شود. (شیرین بیگ‌پور، 1390، ص 46)
توهین رایانه‌ای، مقید به نتیجه نیست. بنابراین، از جرایم مطلق می‌باشد؛ اما در توهین رایانه‌ای وسیله ارتکاب حتماً باید رایانه باشد.
عنصر معنوی توهین رایانه‌ای
جرم توهین نیاز به عنصر روانی، یعنی عمد در توهین کردن دارد، که مستلزم معرفت داشتن فاعل نسبت به موهن بودن رفتار خود می‌باشد. البته سوء نیست خاص، مثل قصد اذیت و متألم کردن طرف، شرط نمی‌باشد. (میر محمد صادقی، 1386، ص 158) به عبارت دیگر، اولاً، مرتکب باید در فعل خود عامد باشد؛ نه این‌که در حالت خواب، بیهوشی، هیپنوتیزم و یا مستی و... باشد و در هر حال، باید با اراده و اختیار مرتکب رفتار موهن گردد. ثانیاً، از موهن بودن رفتار خود آگاه باشد. پس اگر به دلایلی مثل تفاوت فرهنگی و یا زبانی نسبت به امر جاهل باشد، توهین کیفری محقق نگشته است.
مجازات جرم توهین رایانه‌ای
از آن‌جا که جرم توهین رایانه‌ای صراحتاً در هیچ ماده‌ای از قوانین ذکر نشده و بدون مجازات ماندن مرتکبان این جرم نیز بر ارتکاب روزافزون آن خواهد افزود، به نظر می‌رسد باید طبق ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای مرتکبان این جرم را به عنوان یکی از مصادیق هتک حرمت، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم کرد. اما آنچه مد نظر است، ماده «608» ق.م. .ا در خصوص توهین ساده و ماده «609» ق. م. .ا در مورد توهین مشدد می‌باشد. مجازات توهین ساده بر اساس ماده «608» ق. م. .ا شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی است و مجازات توهین مشدد، حبس از 3 تا 6 ماه و یا تا 74 ضربه شلاق و یا پنجاه هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی می‌باشد.
سؤالی که مطرح می‌شود، این است که با توجه به عدم تصریح قانونی به توهین رایانه‌ای و عام و مقدم بودن قانون مجازات اسلامی (مصوب 1375) و خاص و مؤخر بودن قانون جرایم رایانه‌ای (مصوب 1388) طبق کدام قانون باید مرتکبان این جرم را مجازات کنیم؟ از سویی، مجازات مقرر در قانون جرایم رایانه‌ای شدیدتر از مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی است. پس چگونه می‌توان با روح قانون مخالفت کرد و مجازات مشدد را اعمال نمود (با عنایت به ماده 11 ق. م. .ا)؟ در پاسخ باید گفت طبق اصول فقهی در صورتی که قانون عام بر قانون خاص مقدم باشد و تاریخ ورود هر دو (عام و خاص) معلوم باشد و زمان عمل به عام پیش از ورود خاص رسیده باشد، در این مورد خاص، مؤخر را ناسخ عام مقدم (نسخ جزئی) می‌دانیم. (محمدی، 1380، ص 120) پس توهین رایانه‌ای را از شمول مواد «608» و «609» ق. م. .ا خارج دانسته و در خصوص مجازات این جرم، به ماده «16» قانون جرایم رایانه‌ای رجوع می‌نماییم. تشدید مجازات را نیز می‌توان با توجه به آثار و عواقب جبران‌ناپذیر این جرم توجیه کرد.
محل وقوع جرم و دادگاه صالح جهت رسیدگی
با توجه به گسترده بودن فضای اینترنت، این سؤال پیش می‌آید که محل وقوع توهین رایانه‌ای کجا است؟ و کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی دارد؟ در پاسخ باید گفت در توهین سایبری، اینترنت صرفاً یک وسیله برای ارتکاب جرم است (مثل مزاحمت تلفنی) و نباید آن را با مکان ارتکاب جرم اشتباه گرفت؛ زیرا در این صورت در تشخیص دادگاه صالح نیز با مشکل مواجه خواهیم شد. در واقع، محل وقوع جرم، همان مکانی است که بزهکار رایانه‌ای به نتیجه مورد نظر خود دست می‌یابد. این امر از رأی وحدت و رویه شماره 721 ـ 21/4/1390 هیأت عمومی دیوان عالی کشور به شرح زیر مستفاد می‌گردد: «وقوع بزه مزاحمت برای اشخاص به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر ـ موضوع ماده 641 قانون مجازات اسلامی ـ منوط به آن است که نتیجه آن که مقصود مرتکب است، محقق گردد. بنابراین، در مواردی که اجرای مزاحمت از یک حوزه قضایی شروع و نتیجه آن در حوزه قضایی دیگر حاصل شود، محل حدوث نتیجه مزبور، محل وقوع جرم محسوب و مناط صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده نیز همین امر خواهد بود.» با توجه به وحدت ملاک توهین رایانه‌ای و مزاحمت تلفنی، می‌توان چنین بیان کرد که محل وقوع بزه توهین رایانه‌ای، محل حدوث نتیجه می‌باشد. پس در جرایم رایانه‌ای، تعیین محل وقوع بزه در اختیار بزه‌دیده می‌باشد. بزه‌دیده در هر مکانی از توهین رایانه‌ای اطلاع یابد، می‌تواند اقدام به شکایت کیفری نماید. از این رو، محل حدوث نتیجه، محل وقوع جرم بوده و دادگاهی که این محل در حوزه آن قرار دارد، طبق ماده «54» قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری صالح برای رسیدگی است.
نتیجه‌گیری
توسعه سریع فناوری‌های رایانه‌ای و ارتباطی، تغییرات قابل توجهی را وارد فعالیت‌های اطلاعاتی انسان نموده است. در نتیجه، جامعه ما در حال حرکت به سوی جامعه مجازی است. وجود جرایم نیز در جامعه اجتناب‌ناپذیر بوده و همیشه نقطه مقابل پیشرفت است. یکی از جرایم مدرن، جرایم سایبری است که توصیف فعالیت‌های تبهکارانه‌ای است که در آن‌ها رایانه‌ها و شبکه‌های ارتباطی، بخش لازمی برای جرم و جنایت است. فصل پنجم قانون جرایم رایانه‌ای، اختصاص به هتک حیثیت و اشاعه اکاذیب دارد. حمایت از شخصیت معنوی اشخاص که امری ضروری است، علاوه بر قانون جرایم رایانه‌ای، در قوانین دیگر مثل: اصل 22 قانون اساسی، ماده 608 و 609 ق. م. .ا، مواد 513 و 514 ق. م. .ا، نیز مورد تأکید قرار گرفته است. توهین رایانه‌ای طبق مواد قانونی جرم بوده و از مصادیق بارز حتک حرمت می‌باشد. بنابراین، در نظام حقوقی ایران قابل مجازات است.
حرمت دشنام و توهین در روایات و احادیث نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛ چنان‌که امام سجاد(ع) در مورد مصادیق سوء استفاده از زبان، فحش و بدگویی به مؤمن و سخنی که آبروی مؤمن را ببرد، ذکر می‌کند؛ (یثربی، 1387، ص 100) به گونه‌ای که پاسخ به دشنام را نیز حرام اعلام نموده‌اند.
از آن‌جا که خشونت در گفتار و حضوری و علنی بودن در توهین شرط نیست و توهین در فضای مجازی نتایج وخیم‌تری نسبت به توهین سنتی دارد و شبکه اینترنت می‌تواند در دسته جراید قرار گیرد، پس توهین در فضای اینترنت را جرم و قابل مجازات می‌دانیم.
---------------------
منابع:
