نظر به اهمیت موضوع و آشنایی بیشتر خوانندگان و علاقه مندان به این نوع مباحث، گفت و گویی را با حجت الاسلام والمسلمین ابوالقاسم احمدی نژاد، مسئول گروه فرهنگ دینی و تبلیغ معاونت پژوهشی مرکز نور انجام داده ایم که از نظر شما می گذرد. راه اندازی و مدیریت وبگاه های متعدد و سامان دهی پروژه های ارزشمند دینی و فرهنگی در فضای مجازی، از فعالیت های ارزنده این گروه به شمار می رود.
» با تشکر از جنابعالی، لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی کنید.
◊ به نام خداوند بخشاینده مهربان. بنده هم از شما به جهت فرصتی که در اختیارم قرار دادید تا در خصوص فرهنگ دینی گفت وگویی داشته باشیم، تشکر می کنم. اینجانب از سال 1375ش وارد مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شدم و از همان موقع، به کارهای اینترنتی و فعالیت در فضای مجازی مشغول شدم. اولین کارم در این خصوص، به شبکه جهانی نور مربوط می شود که هنوز مثل امروز پیشرفته نشده بود. کارمان انتقال داده ها بود. به خاطر دارم که از مخابرات منطقه باجک قم، به وسیله یک رشته سیم، اولین ارتباط اینترنتی را در قم برقرار کردیم و توانستیم نخستین بانک اطلاعات اینترنتی را راه اندازی کنیم که بحمد الله در آن زمان مورد استقبال خوب طلاب و پژوهشگران قرار گرفت. بعد از این، اولین دانلودها و پیاده سازی هایی را که در فضای وب بود، به اسم پایگاه های قرآنی در اینترنت انجام دادیم و سپس آنها را به صورت لوح فشرده عرضه کردیم. همچنین، پایگاه های فلسفی را به همین ترتیب گردآوری و عرضه نمودیم.
در واقع، به منظور آشنایی حوزه علمیه و طلاب با فضای موجود در جهان، به مسائل پژوهشی و دینی ورود پیدا کردیم و بعد از آن نیز کم کم پایگاه حوزه نت را راه اندازی نمودیم. سپس، از درون محتوای پایگاه حوزه نت، پایگاه هایی مثل: نورمگز، نورلایب و اندیشوران به وجود آمد. چند سال مسئولیت پایگاه حوزه نت بر عهده بنده بود که کارهای علمی، پژوهشی و مدیریتی آن را انجام می دادیم. مدتی هم در سازمان آموزش نور به کار آموزشی پرداختم و چندین سال نیز به عنوان مدیر سازمان آموزش کامپیوتر نور، ایفای نقش کردم. آنگاه، به معاونت پژوهش آمدم و به کارهای پژوهشی مشغول شدم.
در حال حاضر، حدود چهار سال است که عضو شورای پژوهش معاونت هستم و در این مدت سعی کرده ام کارهایی را که به عرصه فرهنگی و دینی مربوط است، بیشتر پی گیری کنم. الحمدلله، به کمک دوستان، فکر می کنم توانسته ایم راه درستی را پیش بگیریم و نقشه راهی را که از طرف مرکز ترسیم شده، به خوبی اجرا کنیم.
» گروه فرهنگ دینی و تبلیغ، از چه زمان و به چه هدفی تشکیل شده است؟
◊ گروه فرهنگ دینی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پیشینه مدیدی دارد. مرکز نور از همان ابتدای شروع کارش، بنا داشته که محصولات تخصصی اسلامی را عرضه کند. ازاین رو، به انجام کارهای تخصصی روی متن قرآن و احادیث، مثل نمایه زدن همت گماشت که همگی در راستای کار پژوهشگران است. به همین دلیل، در عرصه عمومی فعالیتی نداشت و خود را متکفل این حوزه نمی دانست؛ اما با گذشت زمان، اندک اندک این احساس نیاز ایجاد شد که با توجه به توانایی های گسترده ای که مرکز نور در اختیار دارد، می تواند در حوزه عمومی نیز کار کند؛ توانایی هایی که از تایپ متون متنوع اسلامی که بسیاری از مطالبش به عموم مردم ارتباط داشت، به دست آمده بود؛ یعنی ما بعد از مدتی با گنجینه ای از معارف دینی مواجه شدیم که برای عموم مردم مفید بود. از طرف دیگر، جامعه نیز به معارف دینی و فعالیت های دینی نیاز شدید دارد. وقتی فضای دینی جامعه را به طور مستمر رصد می کردیم، می دیدیم که مردم حتی از کارهایی دینی که خیلی هم متقن و موثق نبودند، استقبال می کردند. این دو مسئله، باعث شد تا ریاست محترم مرکز به این فکر بیفتند که کارهای عمومی را هم وارد اساس نامه مرکز نور کنند. ازاین رو، موضوع را در هیئت مدیره مطرح کردند و وقتی آنجا مصوب شد، بندهایی نیز که جزء اهداف مرکز هستند، در خصوص فرهنگ دینی و تعالیم اسلام و شیعه در نظر گرفته شد. این نکته موجب شد تا کم کم در معاونت پژوهش، سازوکاری به عنوان گروه تبلیغ و فرهنگ عمومی نام گذاری شود. آن طور که به خاطر دارم، از همان سال، یعنی 1388ش، این گروه به شکل نوپا تشکیل شد؛ البته مدتی طول کشید تا به عنوان یک گروه پویا با اساس نامه ای مشخص شروع به کار کند؛ تا اینکه با تغییر و تحولاتی که دو سال قبل در معاونت پژوهش انجام شد، این گروه مستقل شد و به عنوان یک گروه علمی در کنار گروه های دیگر مثل: تاریخ، قرآن و حدیث مورد توجه قرار گرفت.
» به طور کلی، این گروه عهده دار انجام چه وظایفی در مرکز است؟
◊ در این گروه، وظیفه اصلی ما این است که مطالب قابل استفاده را برای عامه فهیم و افرادی که نمی خواهند کار تخصصی انجام دهند، تهیه و ارائه کنیم؛ یعنی به دنبال توسعه و ترویج فرهنگ دینی در جامعه هستیم. بدیهی است که این اشاعه باید به زبان غیرتخصصی بیان شود؛ البته زبان غیرتخصصی، به معنای غیرعلمی بودن نیست. بنابراین، هدف ما از راه اندازی این گروه، این است که آنچه را در منابع اصلی و ادبیات دینی، مثل قرآن و روایات و سیره معصومان(ع) موجود است، شناسایی کنیم و روی آنها کار تحقیقاتی انجام دهیم و به زبان و ادبیات روز در اختیار تمام کسانی قرار دهیم که می خواهند در حوزه فرهنگ دینی کار کنند و یا به این مطالب علاقه مند هستند؛ البته کسانی که می خواهند در زمینه دین و فرهنگ، پژوهش کنند نیز می توانند در این عرصه به محصولات این گروه مراجعه کنند و از کارهای انجام شده بهره مند شوند.
» مخاطبان شما بیشتر چه کسانی هستند؟
◊ دایره مخاطبان هدف ما، خیلی بیشتر از مخاطبان خاص هستند. وقتی صحبت از فرهنگ دینی می کنیم، شما چه از لحاظ سنّی یا علمی، اقشار مختلف را در نظر می گیرید و می بینید که دایره اش خیلی وسیع است. مطلبی را که در گروه فرهنگ دینی تولید می کنیم، مثلاً به عنوان مثال، مناسبت های تقویمی که می تواند تولد یا وفات بزرگان دین و فرهنگ باشد، برای فردی که در مقطع دبیرستان است، قابل استفاده است تا کسی که در دانشگاه تحصیل می کند؛ حتی مبلغان دینی ما نیز می توانند از این مواد خام در راستای بهبود تبلیغ یا سخنرانی خود استفاده وافری ببرند. همچنین، پدرها و مادرها نیز می توانند این محتواهای دینی را به فرزندان خود منتقل کنند و یا حتی یک دانش آموز می تواند از مطالب ما برای نگارش یک مقاله در مدرسه یا فضای مجازی کمک بگیرد. بنابراین، مخاطبان ما طیف وسیعی را شامل می شوند و هرکس بسته به فراخور فهم و بینش خود و یا گرایشی که دارد، می تواند از محصولات ما استفاده کند.
شاهد بر این قضیه، این است که ما پایگاهی در حوزه فرهنگ دینی و تبلیغ داریم به نام «حوزه نت» که در حال حاضر، ماهانه 50 میلیون بازدید دارد که بحمدالله بازدیدهای مستمری هستند. به همین جهت، از نظر رتبه پایگاهی، بین 100 تا 150 پایگاه مطرح هستیم؛ که رتبه خیلی خوبی برای یک پایگاه اینترنتی دینی به شمار می رود. این در حالی است که حوزه نت کارهای تبلیغاتی و مولتی مدیایی خاصی هم انجام نمی دهد؛ بلکه با هدف خاص و راه مشخصی ادامه مسیر می دهد و این استقبال کاربران از حوزه نت، نشان می دهد که مخاطبان زیاد و گسترده ای داریم.
» مهم ترین کارها و فعالیت هایی که در گروه به آن می پردازید، چیست؟
◊ وقتی این گروه به طور مشخص متکفل امور فرهنگی شد، بعضی از پروژه ها از قبل در حال پیگیری بود که به ما منتقل شد و باید آنها را به انجام می رساندیم. از جمله، «وصیت نامه حضرت امام خمینی(ره)» بود. بحمد الله، بحث نمایه زنی و کارهای لازم پژوهشی روی وصیت نامه امام(ره) صورت گرفت و در نهایت، به صورت الکترونیکی منتشر شد و در اختیار دانش پژوهان و علاقه مندان به اندیشه های امام راحل(ره) قرار گرفت. این، یکی از کارهایی بود که در عرصه فرهنگی متولی انجام آن بودیم.
کاری دیگری که ما متکفل آن هستیم، بحث «مقتل» است. ابتدا مقاتل مختلف را جمع آوری نمودیم، تایپ کردیم، ارزش گذاری و دسته بندی نمودیم و کار پژوهشی خوبی روی آنها انجام دادیم؛ البته این کار تحقیقاتی، هنوز باید مراحل تصویب خودش را در شورای علمی بگذراند؛ یعنی باید فهرست منابع و کتاب های پیشنهادی مان را در آنجا به تأیید برسانیم و اینکه به صورت کتابخانه ای ارائه شود یا دانش نامه ای، این نیز باید توسط شورای پژوهشی مرکز بررسی و تأیید شود.
از کارهای دیگری که ما در گروه متکفل آن هستیم، بحث «دفاع مقدس» است که از گذشته در گروه مطرح بوده است؛ این کار نیز از اهمیت خاص خودش برخوردار است و باید به شایستگی به اتمام برسد. بالاخره، کسانی که برای این مملکت خون داده اند و شهید شده اند، لازم است کار ماندگار و خوبی برایشان تولید شود تا در دانشگاه ها و مراکز علمی کشور مورد استناد واقع شود. در حال حاضر، دیتاهای بسیاری را وارد کرده ایم و کار نمایه سازی و سایر مراحل را نیز انجام داده ایم.
یکسری پروژه های مستمر نیز داریم که همیشه باید انجام دهیم و آن، پایگاه هایی است که کار همیشگی ماست؛ مثل پایگاه حوزه نت که گزینه ها و حجم بسیاری دارد. مدیریت این پایگاه، از جمله کارهای اصلی ماست. حوزه نت، بخش عمده ای از بار فرهنگ دینی را به دوش می کشد.
پایگاه اندیشوران نیز پایگاه دیگر ماست و کسانی که سطح چهارم حوزه را دارند و فرهیختگان حوزه هستند، عضو بانک اطلاعاتی ما هستند. ما در واقع، این عزیزان را به ارگان ها و نهادها معرفی می کنیم و نوعی فضای تعامل و گفت وگویی بین آنها برقرار کرده ایم تا از نظر علمی و فرهنگی با یکدیگر آشنا شوند و تعامل داشته باشند.
پایگاه امام علی(ع) از دیگر کارهای ماست. بحث کانال تلگرام را نیز راه اندازی کرده ایم و خدا را شکر با اینکه هنوز خیلی وارد این عرصه نشده ایم، به موفقیت هایی هم رسیده ایم.
یکسری کارهای مطالعاتی نیز داریم که که به مناسبت ها اختصاص دارد و به صورت ویژه نامه نیز تدارک دیده می شود. گاهی ما ویژه نامه های خودمان را بازبینی و روزآمد می کنیم و گاهی نیز تولید جدید هستند. در زمینه ویژه نامه ها خیلی از کاربران به ما مراجعه می کنند. ازاین رو، در ایام خاص، تعداد آمار مراجعه کننده به پایگاه های ما افزایش چشمگیری می یابد. در خصوص بحث سبک زندگی و شرح حال علمای اسلامی نیز پروژه هایی را در دست اقدام داریم. به طور کلی، می توان گفت که دین و فرهنگ، دو موضوعی است که زیربنای تمام فعالیت های مرکز نور است و محصولات ما نیز بیشتر در این دو محور رخ نشان می دهد.
» یکی از مؤلفه های مهم در حوزه تمدن اسلامی و توسعه فرهنگ دینی، آشنایی با سبک زندگی دینی است. لطفاً در این باره بیشتر توضیح دهید.
◊ با توجه به فرمایش های مقام معظم رهبری درباره سبک زندگی و توصیه ها و راهکارهایی که ایشان در این زمینه بیان داشته اند، مرکز و گروه ما موظف شد که در این عرصه هم وارد شود. در خصوص سبک زندگی اسلامی و دینی، کارهای تحقیقاتی را شروع کرده ایم و در حال تصمیم گیری برای شیوه عرضه آنها هستیم؛ اینکه مثل کارهای سابق، کتابخانه دیجیتالی تهیه کنیم و متون معتبر، مقالات، آیات و روایات را جمع آوری کنیم و کار نمایه زنی را روی آنها انجام دهیم و به صورت نرم افزار کتابخانه ای ارائه دهیم و یا اینکه کار دانشنامه ای روی آنها پیاده سازی کنیم یا اینکه پایگاهی اینترنتی در حوزه سبک زندگی راه اندازی کنیم؛ چون به نظر می رسد که زمان تولید نرم افزار به شکل سابق گذشته است و مطالب برخط بیشتر مورد استفاده است.
یک پیشنهاد این است که از همان ابتدای کار، ما مطالب مربوط به: آداب معاشرت، شیوه صحبت کردن با همکار و خانواده و فرزند، چگونگی تعامل با دیگران و جلوگیری از خشم، وظایف یک مسلمان نسبت به همسایه اش و دیگر مسائل خُرد و کلان دینی و فرهنگی را که در سطح زندگی وجود دارد، به صورت یک پایگاه اینترنتی عرضه کنیم؛ شبیه حوزه نت؛ یعنی کاربران مراجعه کنند و مشکلات و سؤالاتشان را مطرح کنند و ما نیز جواب آنها را از داخل متون خود استخراج کنیم و یا از طریق کارشناسان به آنان جواب بدهیم.
پیشنهاد دیگر این است، اینکه کسی بیاید و در حوزه سبک زندگی پایگاهی راه اندازی کند و یا سمیناری برگزار نماید، هرچند کار خوبی است، ولی این نوع رویه، بیشتر برای رفع تکلیف است و کار اساسی نیست. برای رفع این نقیصه، پیشنهاد ما این است که از منظر سبک زندگی و مباحث مرتبط با آن، به محصولات و دیتاهای موجود در مرکز نگاه کنیم و از زندگی علمای گذشته، مثل زندگی مرحوم طباطبایی و سیدعلی آقای قاضی و شیوه برخوردشان با مشکلات و خانواده و جامعه، مطالبی را استخراج کنیم. آموزه ها و گزاره های سبک زندگی، در نرم افزارهای دسکتاپی و پایگاه های نور به صورت پراکنده وجود دارد. باید اینها را استخراج و سامان دهی کرد. به نظر بنده، به جای اینکه بخواهیم پایگاه جدیدی را راه اندازی کنیم، بهتر است این اطلاعات پراکنده را جمع آوری نماییم و برجسته کنیم.
از جمله کارهایی که می شود در حوزه سبک زندگی به طور عمومی انجام داد، این است که احادیث مربوط به سیره و آداب معاشرت را از کتاب اصول کافی استخراج کنیم و با ترجمه و شرح خوب و نگارش به روز آرام آرام برای جامعه مطرح نماییم. مردم خیلی از احادیث اسلامی استقبال می کنند و برایشان تأثیرگذار است. در حال حاضر، مردم واقعاً تشنه آگاهی و روشنایی هستند؛ خیلی هم لازم نیست از خودمان ابتکار و ایده ای به خرج دهیم و آن را بر حدیث تحمیل کنیم؛ وقتی یک حدیث به خوبی ترجمه شود و از نظر واژگان هم زیبا باشد، به طور شگرفی در دل های مردم نفوذ می کند. همچنین، اگر شما آیه مناسبی را در فضای مناسبی مطرح کنید و بتوانید جامعه و مخاطب هدفتان را بشناسید و آن آیه مورد نظر را ارائه بدهید، واقعاً اثربخش است.
یکی از پیشنهادهای ما این است که محتواهایی را که در خصوص سبک زندگی اسلامی در پایگاه حوزه نت و امام علی(ع) داریم، اینها را برجسته کنیم و آنها را در پایگاه حوزه نت کنار بقیه گزینه هایی که داریم، نمایش دهیم و یا گزینه ای مستقل برای این موضوع در نظر بگیریم. آن وقت خواهیم دید که چقدر اثربخش است. دیگر نیازی به راه اندازی یک پایگاه مستقل نیست. این کار باعث می شود به مرور زمان، محتویات یک پایگاه اینترنتی مهیا شود؛ چنانکه پایگاه نورمگز هم این گونه بود؛ یعنی نخست متن چند مجله را در پایگاه حوزه نت گذاشتیم. وقتی مجلات زیاد شد، آن قدر این گزینه در حوزه نت بزرگ شد که تنه به تنه حوزه نت زد. به همین دلیل، لازم شد که این گزینه به یک پایگاه مستقل به نام «پایگاه مجلات تخصصی نور» تبدیل شود. پایگاه نورلایب نیز این طور بود؛ یعنی ما ابتدا چند کتاب تایپ شده را در پایگاه حوزه نت قرار دادیم. با مرور زمان، آن قدر حجم کتاب ها زیاد شد که داشت حوزه نت را تحت تأثیر قرار می داد. از همین رو، تصمیم گرفته شد که پایگاه جداگانه ای به نام «نورلایب» راه اندازی شود. پایگاه اندیشوران نیز چنین روالی داشت. تجربه ما این است که پایگاه حوزه نت، به عنوان مادر پایگاه های مرکز ایفای نقش کرده است. درباره سبک زندگی هم این نظر را داریم که برای شروع، مطالب و محتویات لازم را از دیتاهای مرکز استخراج کنیم و در قالب یک گزینه در پایگاه حوزه نت معرفی کنیم تا بعدها قابلیت یک پایگاه مستقل را بیابد.
اینها کارهای مطالعاتی است که انجام داده ایم و باید در شورای پژوهش مطرح شود و در آنجا مشخص شود که چه رویه ای را اتخاذ کنیم؛ از جمله این کارهای مطالعاتی، سبک زندگی و انواع نگرش به سبک زندگی است که همگی مطرح شده است و چگونگی اجرای آن، نیاز به تصویب اعضای شورای پژوهشی مرکز دارد. پیش بینی بنده این است که تا ابتدای سال آینده، پروژه سبک زندگی با توجه به غنای مطالبی که در اختیار داریم، سامان می یابد که بعد از آن هم، با مقداری سلیقه و ذوق و هنر در ارائه مطالب به مخاطبان و کاربران، می توانیم به نتایج خوبی برسیم.
» به طور خاص، در عرصه فضای مجازی و پایگاه های اینترنتی چه فعالیتی دارید؟
◊ همان طور که عرض کردم، گذشته از نرم افزارهای دسکتاپی، محصولات و پایگاه های اینترنتی نیز داریم؛ از جمله پایگاه های اصلی ما که مربوط به فرهنگ دینی است، پایگاه «حوزه نت» است که خیلی گسترده و عظیم است و چنانکه اشاره نمودم، مخاطبان چشمگیری هم دارد.
پایگاه دیگر ما که بُعد تبلیغی دارد، پایگاه «اندیشوران» است که نوعی بانک اطلاعاتی است. محققان حوزه های علمیه، بعضی مؤسسات علمی ـ فرهنگی به همراه پژوهشگرانشان در این پایگاه معرفی شده اند. محققان عزیز، در این پایگاه صفحه شخصی دارند که خودشان به آن مراجعه می کنند و مقالات و کتاب های خویش را معرفی و به روز می کنند.
در کنار این پایگاه ها، پایگاهی به نام «امام علی(ع)» داریم که در سالی که به فرمایش رهبر معظم انقلاب، به نام سال امام علی(ع) نام گذاری شد، راه اندازی گردید. مدتی است که نسخه جدید این پایگاه کار می شود. امیدواریم که در پایان سال جاری یا اوایل سال آینده بتوانیم آن را با مطالبی ارزنده و علمی به کاربران و علاقه مندان عرضه کنیم. پایگاه امام علی(ع) تاکنون بسیار مورد استقبال قرار گرفته و فکر می کنم که از جمله پایگاه های بسیار موفق ما خواهد بود.
» در خصوص ارتقای این پایگاه ها هم کاری انجام شده است؟
◊ بحث سئو و بهینه سازی پایگاه های اینترنتی و ارتقای رتبه آنها، همیشه مورد توجه ما بوده است. به همین جهت، به موضوع نمایه زدن و جدیدبودن و قرینه سازی مطالب و اینکه مطالب پایگاه هر روز و هر لحظه توسط جست وجوگران رصد شود، جزء دغدغه های کاری ما در این عرصه بوده است. این استمرار در عرضه اطلاعات، همیشه ما را در جایگاه بالایی نگه می دارد. در همین راستا، پیوسته در پایگاه های معتبری مثل گوگل و الکسا، خودمان را هر ماه رصد می کنیم. بخش کنترل کیفیت و بررسی پایگاه ها نیز همواره گزارش تحلیلی ماهانه به ما ارائه می دهند و ما متوجه می شویم که مثلاً این ماه در چه زمینه هایی موفق تر عمل کرده ایم و اینکه کاربران برای دیدن پایگاه از چه نرم افزار یا از چه مرورگرهایی استفاده کرده اند. بنابراین، سعی می کنیم ضعف هایی را که وجود دارد، برطرف نماییم؛ مثلاً اینکه متون ما با چه مرورگرهایی مشکل دارد یا اینکه چرا فلان مطلب، مخاطب را جذب نکرده است.
افزون بر همه اینها، خودمان نیز در گروه، پایگاه هایی را که در زمینه فرهنگی و تبلیغ دینی فعال هستند، با یگدیگر می سنجیم و در مسیر ارتقای کیفی پایگاه های نور گام برمی داریم؛ البته رتبه جهانی هم برایمان مهم است. به هر حال، ممکن است از نظر داخلی رتبه مان خوب باشد؛ ولی از نظر خارجی، رقابت در این فضا شدیدتر است. بالاخره، همه این موارد را ما رصد می کنیم و چه به صورت ماهانه، هفتگی یا روزانه، بررسی ها، بازخوردها و ارزیابی های دوستان را جمع آوری و تحلیل می کنیم.
» در خصوص معرفی و ترویج فرهنگ دینی و فعالیت های تبلیغی در پایگاه های اینترنتی خود، چه دغدغه هایی دارید؟
◊ معمولاً دغدغه هایی که برای مدیران در عرصه های فرهنگی وجود دارد، برای ما نیز مطرح هست. یکی از این دغدغه ها، بحث جایگاه می باشد. شما وقتی در جایی قرار دارید که کارهای تخصصی انجام می شود، می توانید در همه آنها فرهنگ دینی را ببینید؛ اما زمانی که بحث پیداکردن، جمع آوری و برجسته کردن مؤلفه های فرهنگ دینی می شود، کار ما مقداری مشکل می شود.
الآن در فضای فرهنگی کشور، فرهنگ به عنوان سومین یا چهارمین مقوله ای است که به آن پرداخته می شود. فرهنگ با اینکه در روایات اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است، اما چون پنهان تر است، اهمیتش کمتر دیده می شود. این امر، یکی از مشکلاتی است که ما به طور کلی داریم؛ یعنی اینکه موضوع فرهنگ، یک بحث پنهان و آرام و پراهمیت است. مقام معظم رهبری خیلی تعبیرات قشنگی درباره بحث های فرهنگی، چه در بُعد جنگ نرم و چه در بُعد تبلیغ و آرمان خواهی، بیان فرموده اند. از طرفی، فرهنگ برای اینکه خودش را نشان دهد نیاز به ابزاری دارد؛ از جمله، بودجه مناسب که در حال حاضر در این زمینه مشکل وجود دارد.
بنده فکر می کنم، در عرصه فرهنگی به نگاه دوباره احتیاج داریم. لازم است که از جایی عقب تر شروع کنیم؛ یعنی از کودکان خودمان. بدیهی است که این مهم، برنامه، راهبرد، راهکار و آسیب شناسی می خواهد. البته در مرکز نور هم این نگاه کلی که عرض کردم، جریان دارد؛ اما به جهت مشکلات بودجه ای که فعلاً وجود دارد، کارهای فرهنگی هم از این قضیه آسیب دیده است؛ منتها باید همیشه آماده باشیم و با همین وضعیت موجود کار کنیم و از تهدیدها فرصت بسازیم. به نظر بنده، این قضیه که در چنین شرایطی، کار فرهنگی کنیم، خودش یک کار فرهنگی است.
در گروه فرهنگ دینی و تبلیغ، ما نیاز به افراد متخصص و ماهر در این حوزه داریم. نمی توان به وسیله نیروهایی که در عرصه های دیگری بوده اند، اینجا هم به نتیجه مطلوب رسید. بنابراین، لازم است نخبگانی نیز وارد این عرصه بشوند که متخصص در زمینه فرهنگ باشند، در خصوص جامعه شناسی و بحث فضای مجازی صاحب نظر باشند و بتوانند در گروه ما فعالیت کنند. این کار باعث ارتقا توان علمی گروه می شود؛ البته باید عرض کنم که ما در کارهایمان با متخصصان مشورت می نماییم، از نخبگان نظرخواهی می کنیم و در سمینارهای علمی نیز شرکت می کنیم؛ اما می توان در خصوص حضور فیزیکی و مستمر کسانی که نخبه هستند، هم افزایی بیشتری داشت تا نتیجه مطلوب تری گرفت.
» در حوزه کاری خودتان از چه منابع اطلاعاتی استفاده می کنید؟
◊ در پایگاه ها با توجه به توانایی ها و نرم افزارهایی که داشته ایم، برخی اطلاعات را تایپ کرده ایم و برخی را نیز اسکن کرده ایم. این منابع، بزرگ ترین و بهترین مطالبی هستند که اطلاعات خود را از آنجا می گیریم. درباره قرآن، حدیث و تاریخ اسلام به کارهایی که تاکنون در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انجام شده، متکی هستیم. در واقع، کارهایی که مرکز به عنوان نرم افزار تولید کرده، منابع ارزشمندی برای ماست؛ محصولاتی که در طول سال ها، زحماتی همچون: تایپ، موضوع زنی، فرمت زنی، تحلیل و بررسی محتوا روی آنها انجام شده و به ثمر نشسته، بهترین منابعی هستند که ما در اختیار داریم؛ اما به این بسنده نمی کنیم؛ چون بسیاری از آنها متون عربی هستند و نیاز به کار تخصصی دارند. ازاین رو، در کنار آنها، به مجلات و منابعی که ادبیاتشان نزدیک به زمان ماست و در حوزه فرهنگ منتشر می شوند نیز توجه داریم.
در فضای مجازی هم بسیاری از مطالب انجام شده و بحث ها صورت گرفته است؛ اما پراکنده می باشند. هنر یافتن مطلب ناب در پایگاه های اینترنتی، از هنرهایی است که ما از طریق تجربه به آن رسیده ایم؛ چون در مدت زمان خیلی کوتاه می توانیم منابعی را که متقن و مستند هستند، خیلی سریع بر اساس تمرین و ممارستی که در این زمینه داشته ایم، بیابیم و می توانیم روی آنها نیز کارهای تحقیقاتی انجام بدهیم.
پایگاه های نور نیز به نوعی به یکدیگر کمک و هم افزایی دارند؛ یعنی یکسری مقالات در پایگاه نورمگز است که در حوزه نت قابل استفاده است و یکسری گفت وگوهایی در اندیشوران تولید می شود که در پایگاه هایی دیگر می توان از آنها استفاده نمود. در کنار همه اینها، مراجعه به کتاب و کتاب خوانی با توجه به اینکه یک کار سنّتی و قدیمی است، هنوز برای ما کارایی دارد؛ البته درصد استفاده از هر یک از این منابع اطلاعاتی که عرض کردم، در حال تغییر و تحول است؛ یعنی زمانی مراجعه به کتاب بیشتر بود؛ اما الآن مراجعه های فیزیکی کمتر شده و بیشتر به طرف فضای مجازی و جست وجوکردن های برخط و استفاده از مطالبی می رویم که یکبار غنی سازی شده و فقط نیازمند بازنگری هستند.
» شیوه ارتباط شما با کاربران و مخاطبان خود چگونه است؟
◊ سؤال شما، بسیار مهم است؛ چون در این زمینه، مباحث مختلفی مطرح است. اینکه کاربران به ما پیام بدهند و آنها را رصد کنیم و به پرسش های آنان پاسخ بدهیم، این شیوه مواجهه با مخاطب، مربوط به فضای کاری حدود پنج یا شش سال پیش است؛ اما امروزه به نظر بنده، هرچند مخاطبان ما خاص هستند، اما سلیقه عموم جامعه خودش را در ایمیل ها یا پرسش های مربوط به یک پایگاه نشان نمی دهد.
اگر شما در فضای مجازی باشید، به راحتی می توانید به وسیله مطالبی که گذاشته می شود، در هر جا مخاطب خود را به دست آورید. لازم نیست که مخاطب به پایگاه شما بیاید و اعلام نیاز کند؛ زیرا نیازها اغلب دسته بندی شده است و مخاطبان ما که از نظر سِنّی شناخته شده اند و از طیف های مختلف اقشار جامعه هستند، در فهم نیازهای آنها خیلی دچار مشکل نیستیم و به راحتی می توانیم این نیازها را فهرست کنیم. پیش تر، اینکه جامعه به چه چیزهایی احتیاج دارد، از چه چیزهایی خوشش می آید و چه آسیب هایی در عرصه فرهنگ وجود دارند، اینها موضوعاتی بود که رصدکردن آنها کار سختی بود؛ ولی با توجه به تغییراتی که در فضای مجازی صورت گرفته، از جمله با آمدن تلگرام، وایبر و وات ساپ، شناخت مخاطبان در رده های سنّی مختلف، دیگر کار پیچیده ای نیست؛ عده خاصی هستند که این کار را انجام می دهند و در اختیار همگان می گذارند؛ به طور مثال، دانشجویان رشته جامعه شناسی و کارهای مطالعاتی آنها، به راحتی در اینترنت قابل رصد و دستیابی است.
به هر حال، رصدکردن افراد و شناخت علاقه ها و آسیب شناسی آنها، کاری است که به نظر بنده دچار تحول اساسی شده است. در گذشته، ما به وسیله ایمیل یا تلفن و سؤال کردن از کاربران می فهمیدیم که کدام مطلب را می پسندند؛ ولی در حال حاضر، این شیوه کنار رفته است. شما می بینید که در عرصه فرهنگ، همه بر اساس یک برنامه پیش می روند؛ یعنی عده ای هستند که فقط به شبهات و شایعه پراکنی های دینی پاسخ می دهند، عده ای از پایگاه ها نیز هستند که فقط کارشان جواب دادن به پرسش هاست و عده ای نیز وارد مسائل تربیتی می شوند و عده ای نیز در خصوص پاسخگویی به احکام شرعی فعالیت دارند. شما اگر وارد فضای مجازی شوید، می بینید که هر کدام از این شاخه ها برای خودشان سازوکار خاص دارند و فعالیت نیز می کنند. در حوزه فرهنگ دینی می توان از تمام این امکانات و پتانسیل های موجود بهره برداری کرد.
» با مراکز و نهادهای دینی و فرهنگی دیگر، تا چه اندازه تعامل و ارتباط دارید؟
◊ هر اندازه که مرکز با نهادها ارتباط داشته باشد و در این تعاملات موفق باشد، ما هم از این تعاملات بهره کافی را می بریم؛ ولی ما نیز با تمام نهادهایی که زیر نظر دفتر رهبری کار فرهنگی انجام می دهند، در ارتباط هستیم؛ چه به صورت جلسه یا در قالب کارگاه های آموزشی که از طرف نهاد رهبری برگزار می شود و یا شرکت در سمینارها و همایش های علمی و فرهنگی.
همچنین، با نهادهایی که زیر نظر دفتر رهبری نیستند و در حوزه علمیه وجود دارند نیز همکاری هایی داریم؛ به عنوان نمونه، با حوزه علمیه قم در خصوص اندیشوران و معرفی های محققان آنها هماهنگی نزدیکی داشتیم؛ از جمله به ما گفتند که از اساتید اخلاقِ شناخته شده پرونده خوبی در دست دارند و مرکز نور می تواند ایشان را در پایگاه اندیشوران معرفی کند.
در زمینه مجلاتی که باید از نهادها بگیریم نیز همکاری های خوبی وجود دارد. در خصوص سمینارهایی که در قم یا تهران انجام می شود، همکاری هایی مفید و سازنده ای وجود دارد؛ اما به طور کلی، همکاری به معنای واقعی کلمه، وظیفه مسئولان و متولیان مرکز است که باید زمینه این همکاری ها را فراهم آورند؛ وگرنه دیدوبازدید مراکز و محافل علمی و فرهنگی از مرکز، همیشه انجام می شود و بحمد الله، با این نهادها و مراکز تعامل خوب و شایسته ای داریم.
» مهم ترین ظرفیت ها و بسترهای کار فرهنگی و تبلیغی را چه می دانید؟ در مرکز برای توسعه این کار چه برنامه هایی پیش بینی شده است؟
◊ اگر ما اقیانوسی زلال در اختیار داشته باشیم، ولی سازوکار و لوله کشی خوبی نداشته باشیم، این آب به تشنگان نخواهد رسید. در خصوص مطالب فرهنگی و دینی هم وضع به همین منوال می باشد. ما در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اقیانوسی از مطالب ارزنده و ناب دینی و فرهنگی را در اختیار داریم. فقط باید مسیرهای مناسب را برای این کار پیدا کنیم. در پایگاه حوزه نت سعی کرده ایم که این کار را انجام دهیم. از وقتی که بنده وارد این کار شدم، یکسری تغییر و تحولاتی را انجام داده ام. به این معنا که کوشیده ایم حوزه نت را با مطالب و ادبیات روز سامان دهی کنیم تا جوانان را جذب نماییم. اگر آمار بازدیدکنندگان ما در حوزه نت بالا رفته، به جهت همین رویکرد است.
امروزه، علم و فناوری خیلی سریع رشد می کند. مخاطبان ما بیشتر از آنکه با رایانه شخصی خود کاری انجام دهند، با گوشی همراه یا تبلت، کارهای رایانه ای خود را سامان می بخشند. باید فعالیت های خودمان را با این عرصه نیز هماهنگ کنیم. مطلب دیگر اینکه واردکردن این دیتای عظیم در ساختار حوزه نت کار سختی بود. اگر بخش ها و قسمت های مختلف این پایگاه را ملاحظه کنید، مثل: درختواره، دانش نامه، قرآن، صحیفه، نهج البلاغه، مجله، کتاب، علما، پرسش وپاسخ، اذعان خواهید کرد که دسته بندی این حجم عظیم از اطلاعات، کار بسیار دشواری است.
هم اینک نیز در حال بازنگری مطالب پایگاه هستیم و سعی کرده ایم مطالب زاید را حذف کنیم و بازآفرینی مجددی داشته باشیم تا مورد استقبال بیشتر واقع شود. بحمد الله، این کار شروع شده است و در این راستا، ویژه نامه هایی را منتشر نموده ایم که مورد پسند کاربران نیز واقع شده است. این بازنگری ها به صورت بسته های فرهنگی کوچک درآمده و در عین حال، محتوا ضربه نخورده است. چون برای ما خیلی مهم است که در فرایند بازتولید محتوا، استناد و اتقان کار ضربه نخورد و در عمل، به برداشت نادرست مخاطبان نینجامد.
به هر حال، بخش قابل توجهی از مخاطبان هستد که در فضای مجازی مطالب دینی و فرهنگی را جابه جا می کنند و ما به عنوان یک فرصت به آن نگاه می کنیم. از جمله این فضاها، تلگرام است. با توجه به گستره محتوای خوبی که داریم، آنها را از طریق کانال تلگرام برای مخاطبان ارسال می نماییم. البته هنوز در آغاز کار هستیم؛ چون خودمان هیچ گونه تبلیغی در این زمینه انجام نداده ایم و اگر کسی هم از این کانال بهره مند است، خودش آمده و عضو شده است که همچنان نیز در حال افزایش می باشد تا اینکه ان شاءالله، به یکباره تبلیغات وسیع خود را در این عرصه شروع کنیم و جهش فوق العاده ای در این فضا داشته باشیم. اگر در این حوزه به طور جدی وارد شویم، مطمئن هستم که به راحتی جزء سه یا چهار کانال برتر کشور خواهیم شد.
در بحث تلگرام، تمام مؤلفه هایی را که لازم باشد، در نظر گرفته ایم؛ هر روز یک آیه را طبق روال و موضوع مشخصی انتخاب می کنیم و به صورت پراکنده کار نمی کنیم؛ بلکه سیر منطقی و قانون مندی را پیروی می نماییم تا پس از گذشت مدتی، مخاطب ما به طور نظام مند با مباحث قرآنی، حدیثی یا اخلاقی آشنا می شود؛ یعنی یک سیر منطقی را شروع می کنیم و تا آخر ادامه می دهیم؛ البته ممکن است گاهی از آیه و گاهی نیز از حدیث استفاده کنیم؛ ولی به طور کلی، این دو مقوله، یک موضوع و سیر مشخصی را دنبال خواهند کرد؛ مثلاً وقتی موضوع اخلاق نیک را محور کارمان قرار دهیم، آیات، احادیث و مطالبی را انتخاب می کنیم که همگی حول این موضوع بچرخند. در این صورت، بعد از گذشت سه یا چهار ماه، بدون اینکه مخاطب متوجه شود، بحث منسجمی را به عنوان اخلاق نیک در قرآن و احادیث پی گیری کرده است. بنابراین، در ذهن مخاطب به طور ناخودآگاه منظومه ای مرتبط با آیات و روایات معیّن تشکیل می شود. و یا مطالب مربوط به نهج البلاغه و صحیفه سجادیه که مردم عزیز ما استقبال و علاقه بسیار بالایی در دریافت معارف ناب این دو کتاب بزرگ دارند و می توانیم بهترین استفاده را از این مسئله ببریم.
در خصوص احکام شرعی نیز وضع به همین منوال است. ما مسائلی را از دفتر مقام معظم رهبری استفتا نموده ایم و پاسخ گرفته ایم که مربوط به خود حوزه نت است. وقتی این گونه مباحث را در تلگرام عرضه می کنیم، مردم استقبال می کنند و دوست دارند با اصطلاحات فقهی آشنا شوند.
در حوزه مناسبت ها نیز کارهای خوبی می توان انجام داد. هر کسی دوست دارد فرزند زمان خویش باشد. با توجه به این نیاز مخاطب، در هر روزی که مصادف با مناسبتی خاص باشد مانند تولد معصومان(ع)، تصویر، حدیث یا آیه متناسب با آن روز را در کانال تلگرام منتشر می کنیم. اگر کسی خواست متن های بیشتری را در این باره دریافت کند، از طریق پیوندی که در کانال تلگرام ارائه شده، می تواند به پایگاه حوزه نت مراجعه نماید.
به نظر بنده، موضوع تلگرام باید بیشتر از آنچه فعلاً به آن می پردازیم، مورد توجه قرار بگیرد؛ حتی باید خودمان را برای فضای بعد از تلگرام نیز آماده کنیم؛ یعنی با توجه به زیرساخت های فنی و یا نرم افزارهایی که متخصصان تولید می کنند، باید با دید باز در این مسیر گام برداریم و منتظر نباشیم تا فضایی برای ما فراهم شود؛ بلکه اگر می توانیم باید مطالبمان را در محورها و موضوع های مختلف دسته بندی کنیم و با آمادگی کامل در عرصه های جدید حاضر شویم و آن را به شایستگی حفظ کنیم.
همچنین، در بحث سیر مطالعاتی که در تبلیغات خود مد نظر داریم، می خواهیم کار بنیادی انجام دهیم تا مخاطبان ما، به خصوص جوانان عزیز، بعد از مدتی از نظر فکری توانمند شوند و بتوانند به عنوان یک مدافع خوب، خودشان به شبهات روز پاسخ دهند. این مسئله مهمی است که از طریق کانال های مجازی بتوانیم مخاطبان خود را توانمند سازیم.
هم اکنون، درباره فعالیت در عرصه تلگرام پیشرفت خوبی کرده ایم. در این زمینه ما از اتاق فکر برخورداریم و مطالبی که برای این فضا آماده می شود، نتیجه کار کارشناسی شده و گروهی است؛ یعنی بعد از نیازسنجی لازم و توجه به آن سیر مطالعاتی که عرض کردم، به انتشار مطالب مبادرت می ورزیم. در همین جا، اعلام می کنم که بحمد الله در خصوص پشتیبانی از کانال های تلگرام، از کارشناسان و افراد خبره ای بهره می بریم و آمادگی کاملی برای دریافت پروژه های بیرونی داریم.
» در پایان، اگر نکته ای باقیمانده، بیان بفرمایید.
◊ با تشکر از زحمات همه دست اندرکاران فصلنامه ره آورد نور که این فرصت را به ما دادند تا فعالیت های این گروه را به مخاطبان اطلاع رسانی کنیم، امیدوارم این فصلنامه که مطالب علمی و خوبی را عرضه می کند، جایگاه واقعی خودش را پیدا کند و بیشتر مشمول لطف مسئولان مرکز قرار گیرد. فصلنامه ره آورد نور، به نظر بنده شایستگی ارتقا و توجه بیشتر از اینها را دارد.
در این فرصت، لازم می دانم از همه کارشناسان و همکارانم در مرکز، به خصوص در گروه فرهنگ دینی و تبلیغ که به توسعه دین و فرهنگ در جامعه کمک می کنند، تشکر کنم. بدیهی است، دستاوردها و محصولات خوبی که امروز در این گروه شاهد آن هستیم، به برکت مساعدت و تلاش همکاران خوب بنده در این گروه است. ان شاء الله، تلاش همه ما در این مجموعه، مورد رضایت حق تعالی قرار بگیرد.
