پنج شنبه, 27 شهریور 1399 ساعت 12:36

مروری بر نرم‌افزارهای علوم عقلی نور

مقدمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ارائه‌کننده نرم‌افزارهای علوم اسلامی است که در موضوعات متنوّعی به تولید و عرضه محصولات ویندوزی و وبی اقدام کرده است. یکی از این موضوعات، مباحث مربوط به علوم عقلی، مشتمل بر دانش: فلسفه، کلام و عرفان است که نیازهای علمی و پژوهشی بسیاری از محقّقان و علاقه‌مندان این حوزه را پاسخگوست. این نرم‌افزارها که در وهله نخست در قالب نسخه‌های دسکتاپ یا آفلاین تولید شده، به همّت محقّقان و متخصّصان نور، به‌ویژه پژوهشگران و دست‌اندکاران معاونت پژوهشی و معاونت تولید مرکز سامان یافته‌اند.

گفتنی است که معاونت پژوهشی مرکز نور، از گروه‌های مختلفی تشکیل شده که از آن جمله، گروه علمی عقلی است که در موضوعات: فلسفی، کلامی و عرفانی به انجام تحقیقات لازم و بسترساز برای تولید نرم‌افزارهای مرتبط با این علوم فعّالیّت می‌کند.

مجموعه تولیدات نرم‌افزاری مباحث علوم عقلی در مرکز نور، در سه قالب کلّی: کتابخانه‌ای، معجم موضوعی و درختواره‌ای سامان یافته است. معمولاً در نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای، بیشتر سعی در گردآوری و ارائه منابع و فراهم نمودن امکانات تحقیقاتی و کاربردی برای جست‌وجوی لفظی در متن است؛ ولی در نرم‌افزار‌های معجم موضوعی و درختواره‌ای، سعی و هدف کلیدی تولیدکنندگان برنامه، بسترسازی برای جست‌وجوی مفهومی و تحلیل موضوعیِ محتوای متون مرجع و اصلی است.

آنچه در ادامه خواهید خواند، محتوا و قابلیت‌های محصولاتِ تولیدشده یا در دست تولید است که از ابتداء کار مرکز تاکنون در زمینه علوم عقلی عرضه شده‌اند یا خواهند شد. امید است که این نوشتار، مورد توجّه خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

جست‌وجو در متون فلسفی موجود در نرم‌افزارهای دیجیتالی می‌تواند به دو صورت «لفظی» و «مفهومی» انجام پذیرد؛ امّا جست‌وجوی لفظی به‌تنهایی نمی‌تواند نیاز و خواسته محقّقان این حوزه را برآورده کند. ازاین‌رو، حتماً نیازمند آن هستیم که امکاناتی برای جست‌وجوی مفهومی در متون نیز فراهم شود. بر این اساس، یکی از ابزارهای دستیابی به این مهمّ، ابزار معاجم موضوعی است تا بتواند ما را تا حدّ مطلوبی به نتایج جست‌وجوی مورد نظر پژوهشگران نزدیک سازد و مسیر پژوهش‌های معنایی در منابع فلسفی را به دست دهد.

در این نوشتار، سعی می‌شود که چگونگی تحلیل محتوای متون فلسفی به صورت: موضوع، نمایه، کلیدواژه و سیستم‌های جانبی (مشترکات، مترادفات و یا مرتبطات) در معاجم موضوعی مورد بررسی قرار گیرد و همچنین، اهمّیّت فوق‌العاده‌ آنها در راستای آسان‌سازی و دقّت هرچه تمام‌تر در تحقیق در قالب جست‌وجوی مفهومی برای پژوهشگران علوم فلسفی و حکمت و تولید علم از این طریق، بحث شود.

چکیده

تولید نرم‌افزارهای فرهنگ‌ موضوعی «تبیان» و «المیزان» و همسان‌سازی ساختاری و محتوایی آن دو در «فرهنگ موضوعی تبیان و المیزان»، گامی در جهت احیاء گنج معارف قرآنی از کُنج موسوعه‌های تفسیری است. ضرورت استفاده از روش موضوعی، در دسته‌بندی مطالب نهفته است. امیدافزایی در رسیدن به مطلوب، افزایش ضریب یادسپاری ذهنی، کامل‌ترشدن دایره اطّلاعات و فرایند پژوهش با ارائه نظام جانبی، از مزایای آن است. جامعیت تفسیر تبیان و اهمیت تفسیر المیزان، دلیل عمده رویکرد به این دو تفسیر برای انجام کار موضوعی است. با اتّصال تفاسیری چون مجمع البیان به این مجموعه، نیاز کاربران، تأمین و از اثرگذاری جنبه تقریبی نیز استفاده خواهد شد.

چکیده

در این نوشتار، فعّالیت های گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اعم از چگونگی تحلیل محتوا در معاجم موضوعی فلسفی و درختواره‌های کلام اسلامی و نیز کتابخانه‌های حکمت اسلامی، کلام اسلامی و عرفان، همراه با معرّفی نرم‌افزارهای تولیدشده و نرم افزارهای در حال تولید، معرّفی می‌گردد.

چهارشنبه, 30 خرداد 1397 ساعت 16:37

گزارش مراسم رونمایی پایگاه جامع الأحادیث

آیین رونمایی از پایگاه جامع الأحادیث با حضور علماء، اساتید، طلاب و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، برگزار شد. در این مراسم که با حضور آیت الله سید احمد خاتمی، آیت الله سعیدی و همچنین نمایندگان بیوت مراجع معظم تقلید برگزار شد، علاوه بر رونمایی از پایگاه ارزشمند جامع الأحادیث، از دو نرم افزار حدیثی معجم موضوعی بحار الأنوار 2 و معجم موضوعی کتب اربعه نیز رونمایی شد.

در ابتدای این مراسم، حجت الاسلام و المسلمین محمدحسین بهرامی، مدیر گروه علوم حدیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در معرفی پایگاه جامع الأحادیث اظهار داشت: از ویژگی های مهم پایگاه جامع الأحادیث، این است که فهرست غیرتکراری از میان احادیث، قابل دسترسی است و به راحتی گروه بندی شده است. در این باره بیش از 230 هزار حدیث غیرتکراری داریم.

پنج شنبه, 30 شهریور 1396 ساعت 12:43

نقش معاجم موضوعی در بازیابی اطلاعات

اشاره

در برنامه های نرم افزاری مرتبط با علوم عقلی و به ویژه منابع فلسفی، جستجوی لفظی، یکی از شیوه های کارآمد برای بازیابی اطلاعات است که در این شیوه، شناسایی اطلاعات، صرفاً از طریق جست و جوی الفاظ صورت می گیرد. علاوه بر این، جست و جوی مفهومی و کمک از معاجم موضوعی نیز می تواند بسیار راهگشا باشد. در معاجم موضوعی با استخراج موضوع و نمایه و کلیدواژه از متون، محقق به دقیق ترین پاسخ ها رهنمون می شود. در این نوشته، سعی بر آن است تا حدی فرآیند عملیاتی، روش فرآوری و کارایی معاجم موضوعی برای پژوهشگران تبیین گردد.

برای آن که بدانیم چرا «کتابخانه نور» (Noor Library)، به این نام خوانده شد، باید به سال 1375 باز گردیم. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که از سال 1368 آغاز به کار کرده بود، مجموعه ای عظیم از اطلاعات کتاب های ارزشمند را در طیف های مختلف علوم اسلامی اعم از حدیث، تفسیر، کتاب شناسی، رجال، تاریخ، فلسفه و غیره گردآوری نمود.

مقصود از گردآوری، ورود اطلاعات این کتاب ها در رایانه و تهیه فایل های متنِ رایانه ای از این کتاب ها بود. مقدار زیادی از این کتب در مجموعه معجم های الفاظ نور، یا معجم های موضوعی و رجالی در قالب لوح های فشرده متعدد عرضه شده بود. امّا برخی از عناوین و کتاب ها مانند «الذریعة» اثر شیخ آقا بزرگ تهرانی، مجموعه ای از کتب اصول، و یا «اعیان الشیعة» سید محسن امین عاملی، و یا «فتوحات مکیة» تألیف ابن عربی، تا آن زمان در شمار نرم افزارهای مرکز گنجانده نشده بود. از طرف دیگر، برای آن که کار موضوعی عمیق در مورد آنها انجام شود و پروژه ها به ثمر بنشیند، به مدت زمان طولانی و صرف هزینه سنگین و نیروی انسانی متخصص نیاز داشتیم. با این همه، حتی یک معجم لفظی ساده رایانه ای از این کتاب های مرجع برای بسیاری از اهل فن بسیار مفید بود.

پنج شنبه, 30 بهمن 1382 ساعت 14:27

معجم فقه الجواهر

اشاره

مشهورترین و با ارزش ترین اثر فقهی قرن سیزدهم، کتاب «جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام» می باشد. این کتاب که توسط امام المحقّقین، محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبدالرحیم نجفی (1196 - 1266 ق) به رشته تحریر در آمده است، از نظر وسعت تتبع و جمع آوری و احاطه بر اقوال و دلایل نظریات فقهی علماء، بر تمامی کتب فقهی برتری دارد. همچنین از نظر توجه و روی آوردن اهل علم و بزرگان از فقهاء شیعه، کمتر کتابی مانند جواهر الکلام توفیق داشته است.

مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی که با هدف تدوین و نشر دائرة المعارف فقه اهل بیت علیهم السلام تأسیس شده است، در پی گزینش یک عنوانِ پایه و فراگیر فقهی برای تهیه فهرست الفبایی مباحث فقهی، کتاب ارزشمند «جواهر الکلام» را برگزید و با تهیه فهرست جامعی از مباحث آن، کتاب گرانسنگ «معجم فقه الجواهر» را پدید آورد. از آنجا که استفاده کنندگان از این کتاب، بی نیاز از مراجعه مکرّر به متن جواهر الکلام نبودند، مؤسسه یاد شده به منظور برآوردن برخی از نیازهای تحقیقی فقه پژوهان و سهولت بهره مندی از این مجموعه ارزشمند، به تهیه نسخه نرم افزاری آن اقدام نمود.

سه شنبه, 26 اسفند 1382 ساعت 14:32

موسوعه های حدیثی و چالش های جوامع معاصر

اشاره

زنده نگه داشتن میراث فرهنگ اسلامی و بازآفرینی آن و هم تراز قراردادنش با دانش های دیگر، کار ساده و کوچکی نیست و به ثمر نشاندن آن تنها با تشکیل همایش و گردهمایی های علمی و کارهای سریع و زود ممکن نمی شود؛ بلکه نیازمند کار سترگ تاریخی است که تلاش پیوسته و خستگی ناپذیر به دنبال داشته باشد تا از این راه بتوان غبار کهنگی سده های گذشته را زدود.

از مهم ترین طرح های بزرگ و تاریخی، تدوین و نگارش دانش نامه ها و دائرة المعارف هاست که امروزه بسیار مورد توجه و عنایت قرار گرفته است. شیوه دائرة المعارف نویسی یکی از شیوه های ارزنده ای است که در نشر فرهنگ و دانش در قطع گسترده مورد توجه است؛ زیرا به علت فراوانی و گسترش و تحول سریع علوم، آگاهی از آنها برای هر کسی آسان نیست.

با نگرشی بر موسوعه ها و دانش نامه های تخصصی که در طول زمان های گذشته نگارش شده، به نکته هایی می رسیم که به ظاهر، در نگارش و تدوین دانش نامه های امروزی مورد غفلت قرار گرفته و یا کم توجهی می شود. در هر دوره، دانش نامه ها براساس نیازهای زمان و مقتضیات عصر تهیه و تدوین می گشت. در حقیقت، با توجه به موضوعات و مفاهیم و نیز زبان و نیازهای زمان در راستای پاسخگویی به آنها این دانش نامه ها تهیه و تدوین می شد.

یکشنبه, 31 خرداد 1383 ساعت 14:41

طرح اطلاع رسانی قرآن و حدیث

مؤسسه نشر حدیث اهل بیت(ع) به هدف ایجاد مرکز بزرگ اطلاع رسانی قرآن و حدیث از ده سال پیش حرکتی را در زمینه تحقیقات قرآن و حدیث آغاز کرد. به علاوه، تحقیقات در زمینه نسخه های خطی و احیای آثار چاپ نشده بزرگان شیعه و نیز تهیه فهرستگان مشترک جهانی از دستنویس های اسلامی را در دستور کار خود قرار داده است. بخشی از فعالیت های این مؤسسه را در اینجا معرفی می کنیم. امید است که این کار زمینه ای باشد تا بر پایه آن، پژوهش های مفیدی در ساخت تولید علم انجام پذیرد و جامعه جهانی از دستاوردهای آن همچون گذشته بهره مند گردد.

صفحه1 از3
شما اينجا هستيد:خانه آرشیو فصلنامه نمایش موارد بر اساس برچسب: معجم موضوعی