از اين رو، گفتگويي را با حجت الاسلام والمسلمين علیرضا رحيمي ثابت ترتيب داديم تا كاربران گرامي، خاصه فقه‌پژوهان محترم، بيشتر با امكانات گسترده و ويژگي‌هاي اين نسخه پژوهشي آشنا شوند.
◊ لطفاً در مورد هدف از تولید نرم‌افزار جامع فقه اهل البیت(ع) توضیح دهید.
♦ علم فقه در ميان علوم اسلامى، از جايگاه و مقام والايى برخوردار است. اين علم آسمانى، تداوم و رشد و بالندگى خود را مديون فكر، انديشه و تأليفات ارزنده عالمان فرزانه است. فقيهان و شاگردان مكتب اهل بيت ـ عليهم السلام ـ با تمام وجود در طول تاريخ با آموزه‌هاى دينى به پاسدارى و صيانت از مكتب حيات‌بخش اسلام همت گماردند و با كج‌روى‌ها و انحرافات مقابله نمودند و گوشه‌اى از كوشش‌هاى فكرى و علمى آنان، در كتابها و آثارشان تجلى يافته است.
مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى با رسالتى كه بر دوش دارد، اقدام به جمع‌آورى و احياى آثار فقيهان نامدار كرده است تا راه را براى پويندگان اجتهاد آسان سازد و بتوانند خوشه‌چين فقه اهل بيت ـ عليهم السلام ـ باشند. از این رو، این مرکز با توجه به گستردگى آثار انديشمندان در فقه، آنچه را براى يك محقق و فقيه از منابع و مصادر و كتب فقهى در استنباط احكام نورانى اسلام مورد نياز است، به همراه ويژگى‌هاى نوين و با ابزار و فنّاوری‌های جديد در نرم‌افزار «جامع فقه اهل البيت عليهم السلام ـ كتابخانه تخصصى فقه» گردآورى كرده و به جامعه پژوهشى تقديم مى‌كند.
◊ اجرای این پروژه، چه مدت طول کشیده است؟
♦ در سال 1382 مدير محترم مركز، طى حكمى بنده را به عنوان مدير پروژه كتابخانه تخصصى فقه منصوب كردند. براى به دست آوردن كتابهاى فقهى، از همه كتابخانه‌هاى تخصصى فقهى قم و بيوت بعضى از مراجع تقليد بهره بردم و از نمايشگاه‌هاى بين المللى كتاب تا كتابخانه‌هاى شخصى برخى از فضلا و از كتاب‌هايى كه خاص معرفى كتب فقهى نگاشته شده بودند، استفاده نمودم و از مشورت با ده‌ها نفر از اساتيد و بزرگان و انديشمندان حوزه علميه قم و محققان مركز در ارائه هر چه بهتر اين برنامه، بهره بردم. در سال 1385 نرم‌افزار «جامع فقه اهل البيت عليهم السلام» در حد كتابخانه عمومى با 720 عنوان كتاب در 1783 جلد از 283 مؤلف توليد و توزيع گرديد. پس از چندى، با كمى ارتقاى فنی به عنوان نسخه 2/1 این نرم‌افزار به جوامع تحقيقاتى عرضه شد.
اكنون نرم‌افزار «جامع فقه اهل البيت عليهم السلام ـ كتابخانه تخصصى فقه» به عنوان نسخه 2، شامل 1251 عنوان كتاب در 3019 جلد از 413 مؤلف، با قابليت‌هاى فراوان علمى، پژوهشى و فنى به مراكز علمى، فقهى و دانشمندان و فقيهان تقديم مى‌گردد. در مدت 8 سال، پژوهشگران بسیارى از بخش‌هاى مختلف اين مركز و مهندسانى از بخش نرم‌افزار، در به ثمر رسيدن اين پروژه عظيم، به طور مستقيم و غير مستقيم سهيم بودند.◊
◊ در طول اجرای این پروژه، با چه مشکلاتی روبه‌رو شدید؟
♦ برای به دست آوردن کتاب‌ها، با مشکلات فراوانی روبه‌رو بودیم و حتی برای تهیه این کتب، از تمام کتابخانه‌های تخصصی فقهی و حقوقی استفاده کردیم و سعی نمودیم تا کتاب‌هایشان را در برنامه بیاوریم. علاوه بر این، به کتابخانه‌های شخصی مراجع، علما و اساتید مراجعه داشتیم و فهرست‌هایی را ارائه کرده و به آنان دادیم و خواستیم که اگر کتابی در زمینه فقه در نظر دارند و در فهرست ما نیامده است، به آن اضافه کنند. حتی اگر کتابی نایاب را در اختیار دارند، به مدت زمان معینی به صورت امانی به ما تحویل دهند تا از آنها برای ورود اطلاعات به برنامه استفاده کنیم. گاهی نیز یک کتاب را کپی می‌کردیم و کپی آن را به قسمت ورود اطلاعات می‌دادیم تا آن را تایپ کنند.
تعداد بسیاری از کتاب‌ها را نیز به صورت فایل از کشورهای دیگر مثل عراق تهیه کردیم. برخی کتاب‌ها هنوز به بازار نشر عرضه نشده است، ولی ما اطلاعات آن کتاب را در این برنامه آورده‌ایم. به نمایشگاه‌های کتاب نیز مراجعه کردیم تا از جدیدترین کتب فقهی شیعی در سایر کشورها استفاده کنیم و یا به پایگاه‌های اینترنتی نیز مراجعه نمودیم. در مجموع، برای تهیه متن کتاب‌ها، مشکلات فراوانی داشتیم.
برای به دست آوردن قابلیت‌ها، تحلیل طراحی این برنامه بیشترین زمان را به خود اختصاص داد؛ چون سعی کردیم تمام قابلیت‌هایی را که در سایر نرم‌افزارهای مرکز به‌صورت پراکنده وجود داشته است، در این نرم‌افزار جمع کنیم. همچنین کوشیده‌ایم تا به پیشنهادات پژوهشگران نیز در تهیه این برنامه توجه نماییم. به همین جهت، تحلیل طراحی اولیه این برنامه بیش از 30 جلسه را به خود اختصاص داده است.
◊امتیاز و برتری این نرم‌افزار، از نظر شما در چیست؟
♦ در خصوص امتیازات این برنامه به صورت خلاصه به مهم‌ترین این امتیازات اشاراتی می‌کنم که عبارت‌اند از:
وجود 1251 عنوان كتاب فقهی قدیم و جدید در 3019 جلد اثر 413 مؤلف (187 عنوان کتاب فارسی و 1064 عربی)، استخراج 1191 آيات الأحكام از 10 عنوان کتاب، شناسایی این آیات در کتب فقهی و اتصال آنها به یکدیگر با 230070پیوند، درج143 قاعده فقهی و حقوقی و اتصال آنها به 31471 سرفصل¬ مربوطه¬ از کتب فقهی، تقسیم کتب فقهی به 59 باب اصلی فقه و سه باب مسائل مستحدثه در طب و پزشکی، معاملات و تجارت و مسائل متفرقه دیگر و اتصال آنها به ابواب مربوطه از کتب فقهی با مجموعه 16400 ارتباط، اتصال دو سویه 1926 جلد کتاب فقهی با یکدیگر (متون با شروح و حواشی) با 970643 مورد ارتباط که با پیوند دوسویه مجموعاً 1941286 مورد، ارتباط متنها با قرآن، آيات الأحكام، شروح، حواشى، ترجمهها و لغت‌نامه‌ها، انتقال متن دلخواه به محیط يادداشت نور و یا MS-Word جهت ویرایش و چاپ متن، بهره بردن از آموزش چندرسانه¬ای هنگام استفاده از نرم¬افزار، در دسترس بودن كتابهاى مورد نياز كاربر با استفاده از ميز پژوهشى، حفظ و ذخیره‌سازی ميزهاى پژوهشى و نتايج جستجو به صورت پويا.
هوشمند بودن راست‌كليك روى متنهاى نمايشى، از دیگر ویژگی‌های برنامه است؛ به طورى كه روى هر قسمتى از متن با فرمت خاص كليك كنيم، گزينه مربوط به آن در منوى راست‌كليك نمايش داده مى‌شود؛ مثلاً اگر روى آيه‌اى راست‌كليك كنيد، گزينههاى: «نمايش كامل قرآن» و «آيات در كتابها» نيز علاوه بر سایر گزینه‌ها نمايش داده مى‌شود تا با كليك روى آنها به قسمتهاى مورد نظر منتقل شويد.
از دیگر امکانات نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت، گنجاندن مستندات تحقیقاتی برنامه در درون خود این نرم‌افزار است مثل: مستندات آیات الاحکام، ابواب فقهی، قواعد فقهی و ارتباط کتب؛ مثلاً اگر روی قواعد فقهی و حقوقی کار شده، معلوم باشد که این قواعد از چه کتاب‌هایی استخراج شده است. ذکر منابع و قواعد به دست آمده از این منابع و اینکه این قاعده، قاعده فقهی است، همه مستنداتش در دل برنامه آمده است.
از دیگر قابلیت‌های برنامه می‌توان به: 14 دوره لغت‌نامه مورد استفاده فقها، اتصال واژه‌های تمام متون به ریشه آن واژه و نیز وجود مصطلحات فقهی که از چند کتاب استخراج شده، اشاره کرد.
◊به نظر شما آیا این پروژه نیاز به ارتقا دارد؟
♦ ما یک نسخه از این نرم‌افزار را در اردیبهشت امسال در نمایشگاه کتاب عرضه کردیم و بازخوردش را به دست آوردیم. محققانی بودند که از این برنامه استفاده کردند و پیشنهاداتی را برای بهبود آن مطرح کردند. سپس نسخه ارتقا یافته برنامه را تحت عنوان «جامع فقه اهل بیت 2» در اوایل پاییز امسال با مقداری اصلاحات و تکمیل لینک‌های شرح و متون، عرضه کردیم. از ماه مهر تاکنون نیز در خصوص افزایش شروح و اتصال آنها به متون، ارتقای خوبی صورت گرفت، و در پایان بهمن 1389 به عنوان نسخه تکمیل شده و نهایی تکثیر شد و همه کاربران این نرم‌افزار، برای تعویض رایگان با نسخه نهایی فراخوانده شدند.
البته این برنامه، تک‌زبانه است که امیدواریم به‌زودی برنامه به صورت سه‌زبانه تهیه شود، با امکانات کامل‌تری عرضه گردد و پیشنهادات و انتقادات در نسخه آتی مورد توجه قرار گرفته باشد؛ هرچند همیشه جا برای کار در نرم‌افزارها وجود دارد؛ زیرا همواره فقها و محققان کتاب‌هایی را به رشته تحریر درمی‌آورند. همچنین در نظر داریم تا در برنامه آینده، کنار کتب فقهای شیعه، کتب اصلی فقهی فقهای عامه (اهل سنت) را هم بگنجانیم و علاوه بر منابع روایی فقهی شیعه که در این برنامه هست، منابع دست اول حدیثی فقهی عامه را نیز به این کتابخانه تخصصی فقه بیفزاییم.
◊ از توضیحاتی که بیان فرمودید، متشکریم.
