ره آورد نور

شماری از قابلیت‌های مشترک و عمومی این نرم‌افزارهای پژوهشی، به شرح ذیل است:

دسته‌بندی کتاب‌های برنامه بر اساس: موضوع، پدیدآورنده، قرن و زبان؛ بهره‌مندی از موتور جست‌وجوی پیشرفته نور با قابلیت‌های متنوّع؛ قابلیت مشابه‌یابی متن انتخابی با امکان تعیین درصد تشابه؛ امکان ایجاد میز پژوهشی جهت انجام و ثبت پژوهش‌های کاربر؛ متن قرآن کریم با قابلیت جست‌وجو در آیات، به همراه ترجمه فارسی؛ ارتباط واژگان متن با چند دوره لغت‌نامه به همراه قابلیت جست‌وجو و دسته‌بندی مبتنی بر ریشه؛ کتاب‌شناسی و گزارش اجمالی درباره محتوای منابع و شرح‌حال نویسندگان کتب؛ دسترسی به ابزار پژوه‌نگار جهت یادداشت‌برداری از کتب برنامه و ساماندهی آنها؛ قابلیت‌های پژوهشی مانند: نمایه‌زنی، حاشیه‌نویسی، رنگی کردن و علامت‌گذاری در متن؛ امکان به‌روزرسانی برنامه از طریق اینترنت و ارسال نظر توسط کاربر.

دروس حوزوی - نسخه 2

در نسخه دوم این برنامه، متن کامل 655 عنوان کتاب در 1833 جلد از دروس حوزوی به زبان عربی و فارسی، شامل موضوعات: ادبیات عرب (76 عنوان)، قرآن (122)، فقه (58)، اصول فقه (138)، کلام (44)، حدیث (66)، نهج البلاغه (26)، منطق (27)، حکمت (67)، اخلاق و عرفان (46 عنوان)، قابل دستیابی است.

بعضی از کتاب‌های این برنامه عبارت‌اند از: اثبات الوصیة، المقنعة، الفروق فی اللغة، فرهنگ اصطلاحات منطقی، شرائع الاسلام، قواعد فقه، نهایة الوصول إلی علم الأصول، التبیان فی تفسیر القرآن، مجاز القرآن، نهج البلاغه و شروح آن، الکافی، الطبقات الکبری، لسان المیزان، فرق الشیعة، الإعتقادات، دانشنامه کلام اسلامی، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، اللمعة الدمشقیة، مغنی اللبیب و جامع المقدّمات.

قواعد ادبیات عربی - نسخه 2

نرم‌افزار «قواعد ادبیات عربی2»، کتابخانه‌ای است مشتمل بر متن کامل 536 عنوان کتاب در 849 جلد از قواعد ادبیات عربی به زبان عربی و فارسی، شامل موضوعات: صرف، نحو، معانی، بیان، بدیع، املاء و کتابت، عروض و قافیه، تاریخ ادبیات و لغت. برخی از کتب این برنامه، عبارت‌اند از: مختصر المعانی، المطول، مغنی الأدیب، شرح ألفیه، شرح الجمل فی النحو، البلاغة، العروض، قواعد الإملاء، تاریخ ادبیات عرب، المفردات و الخصائص.

ارتباط ترجمه، شرح و حاشیه با متن و پیوند متن کتاب انتخابی با تصویر آن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، از ویژگی‌های نسخه دوم این کتابخانه دیجیتال به شمار می‌رود.

قاموس نور - نسخه 3

نسخه جدید فرهنگ‌نامه «قاموس النور»، دربردارنده متن 141 عنوان کتاب در 382 جلد از منابع مهم لغوی عربی و فارسی است. برخی از منابع موجود در این برنامه، عبارت‌اند از: معجم مقاییس اللغة، لغت‌نامه دهخدا، الکامل فی اللغة والأدب، اللغات فی القرآن، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، فقه اللغة، المعجم المفصل و الأضداد.

از جمله ویژگی‌های این محصول، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

فهرست مداخل عربی و فارسی؛ استخراج مداخل و لغات توصیف‌شده از کتب مهم لغوی و دسته‌بندی بر اساس سرمدخل (مداخل نماینده)؛ ارائه اطّلاعات هر مدخل با محتواهایی همچون: معنا، اصطلاح، مترادفات، متضادات و مرتبطات؛ امکان محدودسازی و مقایسه توضیحاتِ ذیل هر مدخل در کتب مورد نظر کاربر.

جامع اصول الفقه - نسخه 3

در این برنامه، متن 888 عنوان کتاب و 217 عنوان رساله در 1754 جلد از آثار مرتبط با دانش «اصول فقه» ارائه شده است. تحلیل و دستهبندی محتوای 15 عنوان کتاب بر اساس نمودار درختواره اصول فقه، شامل: شاخه (2583 شاخه)، مکمل یا نمایه (155469نمایه) و کلیدواژه (11274 کلیدواژه)، از ویژگی‌های تحقیقاتی «جامع اصول فقه ـ نسخه3» می‌باشد.

از دیگر امکانات ارزشمند این نرم‌افزار، قابلیت برقراری ارتباط بین متون و شرح و ترجمه آنهاست. همچنین، محقّق می‌تواند از امکان دستهبندی همه کتب برنامه بر اساس مؤلّفه‌های ذیل نیز بهره‌مند شود:

مذهب، موضوع (اصول فقه، اصول مقارن، فرهنگ اصطلاحات و دائرة المعارفها، کلّیات و تاریخ علم اصول، شرح و تعلیقه، ترجمه، قواعد و...)، کتب مرتبط، پدیدآورنده و زبان.

جامع الأحادیث - نسخه 3.5

این نرم‌افزار، دربردارنده متن کامل 431 عنوان کتاب در 1153 جلد، شامل منابع روایی شیعه به همراه ترجمه و شرح، طیّ موضوعاتی مانند: اخلاق، ادعیه و زیارات، تاریخ، تاریخ اهل بیت(علیهم السلام)، تفسیر، جوامع روایی، رجال، طب، فقه، کتب اربعه، کلام، لغتنامه و مناقب می‌باشد.

برخی از قابلیت‌های علمی و پژوهشی این برنامه حدیث‌محور، عبارت‌اند از:

• * قابلیت استفاده از دسته‌بندی کتب برنامه، مشتمل بر: کتابهای فارسی، کتاب‌های عربی، کتاب‌های ترجمه‌دار، کتب اربعه و شروح، کتاب‌های قبل و بعد از زمان شیخ طوسی (سال 500 قمری)؛
• * امکان مشاهده ترجمه‌ها و شروح به همراه متن کتاب اصلی؛
• * قابلیت دسترسی به روایات مشابه و مقایسه بین آنها؛
• * بازسازی سند احادیثِ متضمن: تحویل، تعلیق، عطف، اشاره، ضمیر و تردید در کتب اربعه و وسائل الشیعه؛
• * دسترسی به تفسیر آیات در دامنه احادیثِ عرضه‌شده؛
• * کاوش در متن از طریق ریشه کلمات به همراه ساده‌سازی محیط جست‌وجو (ارائه جست‌وجوی هم‌زمان ترکیبی، الگو و ریشه)؛
• * به همراه فیلم آموزشی قابلیت‌های پژوهشی و محتوای علمی نرمافزار جامع الأحادیث 3/5.

جامع تفاسیر نور - نسخه 4

نسخه چهارم جامع تفاسیر نور، مشتمل است بر متن 903 عنوان کتاب و رساله در 3564 جلد از منابع مهم قرآنی، همچون: تفاسیر ترتیبی (462 عنوان)، تفاسیر موضوعی (72 عنوان)، ترجمه‌های قرآن (57 عنوان + 23 ترجمه برگرفته + 60 ترجمه خارجی در قسمت دانشنامه)، منابع تفسیر و علوم قرآنی (319 عنوان)، فرهنگنامه‌ها (52 عنوان)، پرسمان‌های قرآنی (32 عنوان). از جمله قابلیت‌های کاربردی برنامه در بخش کتابخانه، دسته‌بندی منابع بر اساس: موضوع، زبان، قرن و مذهب است.

یکی دیگر از بخش‌های مهم این محصول فاخر، دانشنامه است. این دانشنامه جامع قرآنی، دربردارنده امکانات راهگشای ذیل است:

امکانات نمایش متن قرآن با قابلیت‌های متنوّع؛ 137 ترجمه به 33 زبان دنیا به همراه مقایسه و ترازبندی بین ترجمه‌ها و آیات؛ اتّصال آیات به بیش از 404 تفسیر مهم شیعه و سنّی؛ نمایش احادیث ذیل هر آیه از تفاسیر مهم روایی؛ نمایش آیات مرتبط لفظی، همنشین و موضوعی؛ نمایش توصیف واژگان و اعراب نحوی، صرفی و بلاغی آیات قرآن به صورت آیه‌محور.

برخی از مهمّ‌ترین ویژگی‌های جامع تفاسیر نور4، عبارت است از:

• * قرائت قرآن با متن عثمان طه و صوت قاریان مشهور به صورت: تحدیر، ترتیل و تحقیق، به همراه ترجمه گویا؛
• * معجم صرفی قرآن با امکان انجام جستوجوهای متنوّع بر اساس ویژگی‌های صرفی واژگان قرآنی؛
• * فهرست واژگان قرآن به همراه آیات و توصیفات آن، از لغتنامه‌ها و قاموس‌های قرآنی مهم عربی و فارسی.

جامع فقه - نسخه 3

نرم‌افزار تخصّصی جامع فقه3، فضای بسیار خوبی را برای انجام تحقیقات فقهی مهیا ساخته است. در این کتابخانه فقهی، متن 1639 عنوان کتاب و رساله در 2863 جلد از منابع مهم در زمینه فقه، به زبان عربی و فارسی قابل دسترسی است؛ محتوای کلّی این کتابخانه، در این محورها سامان یافته است: فقه استدلالی، منابع روایی فقهی، ادعیه و زیارات، استفتائات و رساله‌های عملیه، مناسک حجّ و مسائل مستحدثه، فقه مقارن، آیات الأحکام، قواعد فقهی، فرهنگ اصطلاحات و دائرة المعارف فقهی، کلّیات و تاریخ علم فقه و کتابهای متن و شرح.

در ذیل با اساسی‌ترین امکانات این برنامه کاربردی و تخصّصی فقه، آشنا می‌شوید:

• * قابلیت دسته‌بندی کتابها بر اساس: موضوعات، ادوار فقهی (قرن)، پدیدآوران، زبان و ابواب فقهی؛
• * ارتباط متن 48 عنوان در 305 جلد به شرح و حاشیه و ترجمه؛
• * استخراج قواعد فقهی از کتاب‌های فقهی به همراه تعریف هر یک از قواعد فقهی در کتب منتخب با امکان دسته‌بندی نمایش تطبیقات قواعد بر مبنای: موضوعات، کتاب، ادوار فقهی، قرون، ابواب و زبان؛
• * استخراج آیات الأحکام از منابع فقهی و تبیین فقهی آنها با امکان دسته‌بندی نمایش تطبیقات آیات الأحکام بر اساس: موضوعات، کتاب، ادوار فقهی، قرون، ابواب و زبان.

دانشنامه اخلاق اسلامی - نسخه 2

نسخه دوم دانشنامه اخلاق اسلامی، مشتمل است بر متن 445 عنوان کتاب در 765 جلد از منابع مهم در زمینه اخلاق، به زبان عربی و فارسی، در محورهایی همچون: اخلاق نقلی، فلسفی، عرفانی و تلفیقی، فضایل و رذایل، آداب، حقوق، فلسفه اخلاق، انسانشناسی، پند و اندرز، ادعیه و تربیتی.

در بخش دانشنامه، تمامی سرفصل‌های اخلاقی با تعابیر گوناگون شناسایی شده و برای آنها یک عنوان معیار به زبان فارسی و عربی انتخاب گردیده و سایر سرفصل‌ها با عنوان «مترادفات» جداسازی شده و به عنوانِ اصلی اتّصال یافته است؛ تا کاربر، عنوان اصلی یا مترادف را جست‌وجو کند و به آسانی به سرفصل اصلی دسترسی پیدا نماید. سرشاخه‌های این دانشنامه، عبارت‌اند از: آداب، حقوق، فضایل، رذایل، مبادی، اعمال سال و الگوهای اخلاقی (معصومان(ع)).

قابلیت نمایش کتب بر اساس: موضوعات، پدیدآور، زبان، قرن و مذهب نویسنده، به محقّق امکان می‌دهد تا روند پژوهش‌های اخلاقی خویش را در حوزه‌های مختلف سامان بخشد و به استخراج مطالب و نکاتی جدید دست یابد.

دانشنامه علوم قرآن

نسخه دوم مشکاة الأنوار، تحت عنوان «دانشنامه علوم قرآن»، شامل متن 681 عنوان کتاب در 903 جلد از منابع مهم در زمینه علوم قرآن، به زبان: عربی، فارسی و انگلیسی است. در این دانشنامه علوم قرآنی، درختواره 22 مبحث از مباحث مهم علوم قرآنی با بیش از 3000 موضوع و اتّصال آن به 303 عنوان کتاب، ارائه شده است.

در این برنامه، همچنین قابلیت اتّصال متن اصلی تعدادی کتب عربی با ترجمه فارسی آنها، برای کاربر فراهم آمده است.

در بخش «طبقات مفسران» شرححال علمی و قرآنی حدود 2000 قرآنپژوه از قرن اوّل تا پانزدهم با 35 نمایه و 30000 چکیده و اتّصال آن به بیش از 30 عنوان کتاب قابل دستیابی است.

بعضی از قابلیت‌های مشکاة الأنوار2 عبارت‌اند از:

امکان محدودکردن کتب برنامه بر اساس موضوعات: «جامع علوم قرآن، تاریخ قرآن، اعجاز، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، پاسخ به سؤالات و شبهات قرآنی، قرائات، معارف قرآن، ترجمه‌پژوهی، تحریف‌ناپذیری، سوگندهای قرآنی، مثال‌های قرآنی، نسخ، قرآن‌شناسی، تأویل، تجوید، وحی، قصص، رسم‌الخطّ، محکم و متشابه، تاریخ تفسیر و مفسّران، وجوه و نظائر، نزول، قرآن و علوم، واژه‌شناسی قرآن»، زبان، پدیدآورنده و مذهب.

درایه النور - نسخه 3

نسخه سوم درایة النور، نرم‌افزار تخصّصی و پیشرفته دانش رجال است که مشتمل است بر بازسازی و ارزیابی 183707 سند، شامل اسناد: کتب اربعه (الکافی، تهذیب، استبصار و من لایحضره الفقیه)، وسائل الشیعه و کتب شیخ صدوق (التوحید، الخصال، علل الشرائع، عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، أمالی، ثواب الأعمال، فضائل الأشهر الثلاثة، کمالالدین، معانی الأخبار).

در این برنامه، متن 58 عنوان در 295 جلد کتاب رجالی و حدیثی، به همراه قابلیت‌های متنوّع گنجانده شده است.

شماری از مهمّ‌ترین امکانات تحقیقاتی این نرم‌افزار، به شرح ذیل است:

• * بازسازی اسناد، شامل: اسناد تعلیقی، تحویلی و ذیلی، حلّ مشکل إضمار و اشاره، و الحاق طریق و مشیخه به 98255 سند؛
• * ارزیابی اسناد، شامل: صحیح، موثّق، ضعیف (عدم اتّصال، مجهول، مهمل، مصرح)، معتبر، صحیح علی التحقیق؛
• * امکان جستوجو در اسنادِ بازسازی‌شده؛
• * تهیه فهارس تخصّصی از پژوهش‌های اسناد و راویان؛
• * شناسنامه جامع راویان احادیث؛
• * بازشناسی عناوین اصلی راویانِ اسنادِ بازسازی‌شده، حدود 1538000 راوی (16457 غیرتکراری) و تعریف 5311 معیار برای آنها؛
• * تمییز مشترکات و فرآیند توحید عناوین مختلف یک راوی؛
• * اعتبارسنجی 1748 راوی، استظهار اعتبار و مذهب از 128 عبارت جرح و تعدیل؛
• * پیاده‌سازی بخشی از قواعد توثیقات عامّ در 283 عنوان معیار با تعبیر «علی التحقیق».

عرفان - نسخه 3

متن کامل 805 عنوان کتاب و رساله عرفانی در 1258 جلد به زبان عربی و فارسی، در نسخه سوم نرم‌افزار عرفان تعبیه شده است. این کتب، در موضوعات زیر سامان یافته است:

طبقات و شرح حال عارفان، اصطلاحنامه، تفسیر عرفانی، عرفان نظری، عرفان عملی، ادبیات عرفانی، عرفان ادبی، حکمت، علوم غریبه، فقه عرفانی، اخلاق، دعا و کتابشناسی.

گفتنی است که کتابهای برنامه در محورهای: عرفان عملی، عرفان نظری، ادبیات عرفانی، تفسیر عرفانی، طبقات و شرح احوال، اصطلاحنامه، اشعار و شروح، کتب عربی و کتب فارسی، دسته‌بندی شده و در معرض استفاده کاربران قرار گرفته است.

از جمله ویژگی‌های ارزنده عرفان3، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• * ارائه 7 عنوان فرهنگنامه جهت دسترسی به معانی: لغات، اصطلاحات و تعبیرات عرفانی؛
• * دسترسی به شرح حال بیش از 2200 نفر از عارفان اسلامی در بخش «طبقات عرفاً»؛
• * ارائه بیش از 200 عنوان کتاب از متون کهن ادبی ـ عرفانی؛
• * جست‌وجو در بیش از 197800 عنوان باب و سرفصل کتب به وسیله فهرست گزینشی؛
• * امکان محدودکردن دامنه جست‌وجو به: آیات، احادیث، و اشعار موجود در متون برنامه.

کلام اسلامی - نسخه 2

این برنامه، دربردارنده متن 847 عنوان کتاب در 1600 جلد، مشتمل بر 298 رساله از آثار کلام اسلامی است. تحلیل و دسته‌بندی محتوای 111 عنوان کتاب بر اساس نمودار درختی علم کلام اسلامی، شامل: درخت (7602 شاخه)، مکمل یا نمایه (40040 نمایه) و کلیدواژه (5419 کلیدواژه)، از ویژگی‌های کاربردی نرم‌افزار «کلام اسلامی2» به شمار می‌رود.

برخی از امکانات نرم‌افزار «کتابخانه و درختواره کلام اسلامی2» عبارت است از:

• * دسته‌بندی کتب برنامه بر مبنای موضوعاتی همچون: کلام تطبیقی، فرق و مذاهب (مانند: امامیه، اشاعره، معتزله، اسماعیلیه و زیدیه)، تفاسیر کلامی، کلام اهل سنّت، کلام شیعه، کلّیات علم کلام، ابواب کلامی (همچون: توحید، عدل، نبوّت، امامت و معاد)، پدیدآورنده، کتب فارسی و کتب عربی؛
• * برقراری ارتباط بین متون و شرح و ترجمه آنها؛
• * جستوجوی ساده و پیشرفته در: نمودار درختی نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها و متن کتابها.

دانشنامه فرق و مذاهب

یکی از محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دانشنامه فرق و مذاهب است. این نرم‌افزار، مشتمل است بر تحلیل و دستهبندی محتوای 70 عنوان کتاب بر اساس درختواره جامع فرق و مذاهب اسلامی، شامل: درخت (4665 شاخه)، نمایه‌سازی (83617 نمایه) و کلیدواژه (10600 کلیدواژه).

گفتنی است که این برنامه، متن 182 عنوان کتاب در 233 جلد از آثار فرقه‌نویسانِ قرون اوّلیه اسلام تا زمان حاضر، به زبان عربی و فارسی را در اختیار محقّقان علوم و معارف اسلامی قرار داده است. این نرم‌افزار نیز همچون سایر محصولات نور، از امکانات و قابلیت‌های تحقیقاتی خوبی جهت سامان‌دهی امر پژوهش در حوزه فِرق و مذاهب اسلامی برخوردار است.

سخن آخر

آنچه گفته شد، شماری از برجسته‌ترین محصولات نور بودند که برای اساتید، طلّاب و پژوهشگران علوم و معارف اسلامی، بسیار مفید و قابل استفاده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تولیدات ارزنده و کاربردی دیگری نیز در این خصوص دارد که در پایان این نوشتار، به نام برخی از مهمّ‌ترین آنها بسنده می‌کنیم.

الف. مجموعه آثار بزرگان متقدّم و متأخّر، مانند:

شیخ طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طبرسی، شیخ بهایی، سید بن طاووس، شهیدین، شیخ انصاری، فاضلین نراقی، علّامه طباطبایی - نسخه2، امام خمینی - نسخه3، حدیث ولایت، آثار استاد شهید مطهری - نسخه3، ابوحامد غزالی، ابوعلی سینا، ملاصدرا و... .

ب. کتابخانه‌ها، درختواره‌ها و دانشنامه‌های دیجیتال در موضوعات مختلف اسلامی، از قبیل:

کتابخانه علوم حدیث، نورالسیرة - نسخه3، دانشنامه نبوی، دانشنامه علوی - نسخه2، عروة النور، معجم موضوعی کتب اربعه، معجم موضوعی وسائل الشیعه، نورالشریعة، حکمت اسلامی - نسخه2، معجم موضوعی منطق، حکمت مشاء، حکمت اشراق، کتابخانه رجال شیعه و اهل‌سنّت - نسخه2، کتابخانه حدیث شیعه و اهل‌سنّت - نسخه2، تاریخ تشیّع، دانشنامه فضائل اهل‌بیت(ع)، سیره معصومان(ع)، فرهنگ اصطلاحات علوم و... .