ره آورد نور

اشاره

به منظور توسعه کاربری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، چندی پیش طرح جامعی با عنوان «تکفا» به تصویب هیئت وزیران رسید از آن پس نهادهای مختلف اجرائی و تحقیقاتی کشور عزم خود را جهت ارائه برنامه های کاربردی و جذب بودجه بیشتری از این طرح آغاز کردند. مراکز اطلاع رسانی و پژوهشی علوم اسلامی قم نیز برای بهره مندی از تسهیلات طرح تکفا طرح های ارزشمند و نوینی را ارائه نمودند. اما از آنجا که بیشتر مؤسسات علوم اسلامی مربوط به بخش خصوصی است در تعامل برقراری ارتباط با این طرح با مشکلات خاصی مواجه شدند. به مناسبت برگزاری نمایشگاه اطلاع رسانی علوم اسلامی در میزگردی با حضور مسئولان طرح تفکا نمایندگان مراکز پژوهشی و اطلاع رسانی اسلامی برگزار شد، راهکارهای همکاری و تعامل بهینه این مؤسسات با طرح ملی تکفا بررسی گردید. به دلیل اهمیت این میزگرد و نکات ارزشمندی که در آن مطرح شده بود، متن کامل آن را به حضور خوانندگان تقدیم می کنیم.

امروزه با گسترش روزافزون علم و به وجود آمدن نشر الکترونیکی و افزایش بی رویه شبکه های اطلاعاتی، کتابخانه ها نیز مفهوم جدیدی می یابند و به زودی کتابخانه های دیجیتالی (Digital library) و به دنبال آن، کتابخانه های مجازی Virtual) library)جای کتابخانه های سنتی را خواهند گرفت.

در ضمن شرایطی، به گفته پژوهشگران: «مهم ترین وظیفه کتابدار، ایجاد تعادل بین اطلاعات چاپی و دیجیتالی خواهد بود»(1).

کتابخانه های اسلامی به عنوان ابزاری در خدمت علم و فنّاوری و معارف اسلامی، باید پابه پای چنین پیشرفت هایی حرکت کنند.

مقدمه

از جمله مباحث قابل توجه در جوامع روبه رشد، توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است. نیل به اهداف از پیش تعیین شده در این عرصه، نیازمند سیاست گذاری مناسب و بسترسازی بهینه جهت فعالیت کارآمد و گسترده است تا از اتلاف هزینه و انجام کارهای مشابه جلوگیری شود.

در این میان، حوزه های علمیه نیز به منظور بهره گیری مطلوب از فنّاوری ارتباطات و اطلاعات، ناگزیر از برنامه ریزی علمی و کارشناسی شده با اهدافی معین است. نیل به نتایج کاربردی ICT و حرکت رو به رشد در مسیر توسعه، در گرو استفاده از نخبگان و نیروهای انسانی متخصص در حوزه های مختلف دین می باشد تا با قدرت اجرایی کافی از این ابزار مفید و راهگشا بهترین بهره ها را برده، ساختاری همگون و مسیری هموار را در نظام خویش پدید آورد و پژوهشگران دینی را به گونه ای شایسته مدد رساند.

«دهکده جهانی» نامی است که حتماً بارها شنیده و شاید به آن فکر کرده اید. آیا می توان جهان به این بزرگی را به یک دهکده مثال زد و با مجموعه ای این چنینی مقایسه کرد؟

آری در دنیایی که زمان و بازده زمانی به وسیله ابزارهای ارتباطی و ICT به حدّاقل ممکن رسیده و ارتباطات به سهولت انجام می گیرد و فاصله ها از بین رفته است، می توان آن را به نام دهکده جهانی نامید. در حال حاضر، تمامی ساختارهای اداری، اقتصادی، صنعتی و حتی هنری به ICT گرایش پیدا کرده اند فنّاوری اطلاعات و نقش بسیاری در عرصه های گوناگون خاصه، در نظام اداری سازمان ها دارد. در نگاهی گذرا و سریع به نقش ICT در نظام های اداری می توان گفت که ICT در مواردی همچون: بالا رفتن ضریب بهره وری، پایین آمدن هزینه ها، کنترل اطلاعات درون سازمانی، هدایت اطلاعات برون سازمانی، تقلیل نیاز به نیروی انسانی، افزایش سرعت عملکرد سازمانی، نقش حیاتی و اساسی دارد. علاوه بر اینکه توسط ICT می توان برای هر کارشناسی وظیفه مشخصی را تعریف نمود و از گردش نابجای اطلاعات جلوگیری کرد. در اطلاع رسانی باید به افراد صلاحیت دار بدون واسطه با ضریب بالای امنیتی ارائه شود و با جایگزینی ICT به جای رایانه ها می توان از نتایج مدیریت اطلاعاتی و منابع آن بهره مند شد.

اشاره

بحث کاستن تکرار در احادیث، از جمله مباحثی است که از دیرباز مورد توجه عالمان بزرگی چون مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار بوده و سعی نموده اند از انبوهی روایات مشابه بکاهند و پژوهشگر را از مشکل پراکندگی در امر تحقیق نجات دهند. از این رو، علماء فرهیخته پیشین به این مسئله اهتمام داشتند که تا حدّ امکان در مقوله احادیث به متن واحدی دست پیدا کنند و تکرارها را به حدّاقل برسانند. با این حال، هنوز در آثاری نظیر بحار الانوار و کتب اربعه شاهد روایت های تکراری هستیم. این موضوع نشان می دهد که بحث مقارنة الاحادیث از حساسیت خاصی برخوردار است و به راحتی نمی توان یک روایت را کنار گذاشت و فقط به شبیه آن بسنده کرد.

نظر به اهمیت و جایگاه احادیث مشابه در متون روایی و تأثیر آن در نوع برداشت های محقق، سلسله مباحثی در طی چند شماره از نشریه ره آورد نور به حضور خوانندگان محترم تقدیم می گردد که بخش نخست آن را در شماره قبل با عنوان «راهکارهای شناسایی احادیث مشابه» ملاحظه نمودید. در این شماره به حضور حجة الاسلام حسین سیف اللهی، مدیر اطلاع رسانی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان و همچنین مدیر پروژه موسوعه حدیثی زن و خانواده رسیدیم و در زمینه بحث مقارنة الاحادیث گفتگویی را با ایشان ترتیب دادیم که در ذیل می خوانیم.

در طول تاریخ شیعه، محدثان و عالمان بزرگی در نقل حدیث و جمع آوری آن به ابتکاراتی دست زده اند که هم پاسخگوی نیاز جامعه خود بودند و هم حفظ و انتقال حدیث به آیندگان را نتیجه بخشیدند. این اقدام سترگ، از روزگار حضور ائمه(ع) آغاز شد و در زمان غیبت با تدوین نخستین جوامع حدیثی همچون: اصول کافی، من لایحضره الفقیه، الاستبصار و تهذیب الأحکام ادامه یافت. اما پراکنده بودن روایات در بیش از هفتصد جلد کتاب و عدم تبویب دقیق آنها موجب شد تا محدثان دیگری همچون علامه مجلسی جوامع ثانویه حدیثی مانند بحارالانوار را به وجود آورند که این حرکت با تهیه کتاب حدیثی «الوافی» که مشتمل بر روایات کتاب های چهارگانه حدیثی شیعه است، ادامه یافت و سرانجام در زمان معاصر به «جامع الاحادیث الشیعة» اثر گران قدر آیة الله العظمی بروجردی خاتمه یافت.

این موسوعه ها و معجم های حدیثی اگر چه با توجه به نیازهای روز دستآوردهای بسی ارزشمند را ارائه کرده اند، اما هر کدام علاوه بر ویژگی های کارآمد، کاستی هایی نیز دارند که باید در تهیه و تدوین مجموعه های کامل تر مورد توجه قرار گیرد.

اشاره

مهدویت یا اعتقاد به منجی بشریت، مبتنی بر پایه های محکمی است که برخاسته از براهین عقلی و نقلی می باشد و یکی از مهم ترین اعتقادات اساسی مشترک میان ادیان سه گانه اسلام، یهودیت و مسیحیت به شمار می آید. از این رو، تبیین عقاید حقه اسلامی و شناساندن جایگاه و منزلت امام منتظر(عج) و پژوهش های نوین و کاربردی در این زمینه، بسیار حائز اهمیت می باشد و در فضای بحران خیز جهان کنونی به کارگیری زبان و دانش روز در این مسیر نقش بسزایی دارد.

با توجه به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، برماست که همگام با عصر حاضر به دفاع از کیان دینی خویش قیام نماییم و با استفاده از این ابزارهای کارآمد به احیای فرهنگ مهدویت و انتظار برآییم.

در این خصوص، کارهای شایسته و درخور توجهی به انجام رسیده که از آن جمله می توان به تولید نرم افزارهایی خاص در این باره اشاره کرد. کتابخانه امام مهدی(عج)، المهدی، انتظار، امام مهدی(عج)، مهدویت، نوید انتظار، صاحب الأمر، یوسف و جمکرانیه از مهم ترین برنامه هایی است که به عرضه مطالبی ارزشمند درباره امام عصر(عج) و ارائه پاسخ های مناسب به شبهات و پرسش های موجود پرداخته و طریق تشنگان کوی انتظار را هموار ساخته اند.

در این نوشتار با مهم ترین نرم افزارهای مهدویت و قابلیت های اصلی آنها آشنا می شوید.

اشاره

نرم افزار «پرسمان»(1) از سوی اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگی مقام معظّم رهبری در دانشگاه ها فراهم آمده، تا با بهره مندی از مکتب غنی اسلام و معارف بلند آن، دل های عطشناک و جوینده دانش را سیراب کند و نهال سبز بصیرت را در گلدشت سینه ها بارور سازد. پرسمان، محفل انسی است که جوانان اندیشمند و پرسشگر را پذیراست و در آن فضایی فراهم آمده تا جوانان این مرز و بوم پرسش های خود را درباره موضوعات مختلف بیابند و پاسخ مناسب دریافت کنند. پرسمان، برگزیده ای از 50 هزار پرسش و پاسخ دانشجویی است که همراه با ویژگی ها و امکانات مفید با همکاری صمیمانه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تهیه و تولید شده و در اختیار علاقه مندان و مراکز علمی قرار گرفته است. در این نوشتار، با ویژگی ها و بایسته های این نرم افزار آشنا خواهید شد.

اشاره

در عالم گسترده اینترنت، انسان ها با اهداف گوناگون به ارائه افکار و اندیشه های خود می پردازند. در این میان، عرضه مطالبی چون: مهدویت، امید به ظهور مصلح و رهبری الهی، مسیح گرایی، هزاره گرایی، آینده گرایی و یا منجی گرایی از مهم ترین و پرجنجال ترین مباحث به شمار می آیند. یک جستجوی ساده در اینترنت، انسان را با انبوهی از اطلاعات در این مقوله روبه رو می کند؛ به گونه ای که با هدف اثبات مدعا و اندیشه خود، به طرح و ارائه مباحثی از این قبیل پرداخته اند.

در این بین، تلاش طالبان عدالت و امامت در معرفی و شناسایی ناجی بشریت حضرت مهدی(عج) قابل ستایش است.

از این رو، به معرفی و بررسی برخی از پایگاه های شیعی اینترنت در موضوع مهدویت می پردازیم که به زبان فارسی ارائه شده اند.

اشاره

سلام بر رمضان، سلام بر بزرگ ترین ماه خدا و عید عاشقانِ حق، سلام بر آن ماه گرامی که با برکت همراه است و به برکت آن بسیاری از بلاها از ما برداشته می شود.

رمضان می آید و با سرعت می رود و چه کم سعادت اند آنان که از این سفره گسترده الهی بهره نگیرند و خود را از برکات و فضایل آن محروم نمایند. مهم این است که از کنار این روزها و شب ها بی توجه نگذریم و نسبت به وظایف خود غفلت نورزیم. پس علم و آگاهی نسبت به وظایف و تکالیف خود در این ماه، از اولین قدم های پیش روی هر مکلف است.

اگر چه هم اینک در فضای آکنده از معنویت ماه مبارک رمضان قرار نداریم، اما به وسیله برخی از پایگاه های اینترنتی می توان هنوز هم از برکات و آثار این سفره گسترده الهی برخوردار شد و این گونه از فنّاوری نوین در مسیر تعمیق و بهره مندی هرچه بیشتر از احکام متعالی اسلام استفاده برد. این نوشتار شما را با پایگاه هایی که تمام و یا قسمتی از فضای خود را به ارائه اطلاعات مرتبط با ماه رمضان اختصاص داده اند، آشنا می سازد و فضای روحانی و لحظات معنوی این ماه انسان ساز را برای شما ترسیم می کند.

اشاره

دفتر تبلیغات اسلامی قم تا کنون اقدامات شایسته ای را در زمینه اطلاع رسانی علوم دینی به انجام رسانده است. از جمله، چندین پایگاه اطلاع رسانی را در شبکه جهانی اینترنت طراحی کرده که مهم ترین آن، شبکه بلاغ (www.balagh.net) می باشد.

در گفتگوئی که با حضور حجة الاسلام نظامی، معاونت اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیر شبکه بلاغ، داشتیم، ویژگی ها و کمبودهای این شبکه مورد بررسی قرار گرفت که تقدیم خوانندگان می شود.

اشاره

شاید آنگاه که فردریش نیچه، فیلسوف نامدار آلمانی، با بیانی جهان گیر، مرگ خدا را به جهانیان اعلام کرد، کمتر کسی فکر می کرد که دیگر خبری از خدا، دین و معنویت باقی بماند. به گمان نیچه و هودارانش انسان با دانش و فنّاوری پیشرفته خود به تدریج باید جای خدا را می گرفت و باورهای مذهبی و غیر مادی رخت بر می بست؛ اما گذشت زمان از خیال های خام ایشان پرده برداشت و بر همگان روشن ساخت که نه تنها خدا و دینش نمرده است، بلکه همگام با پیشرفت فنّاوری روز، به ویژه فنّاوری اطلاعات، بازگشت به دین و احیای شعائر و جنبش های دینی نیز به طور چشمگیری فزاینده بوده است؛ چندان که بسیاری از دانشمندان برجسته معاصر بدان اشاره و حتی تأکید داشته اند. ساموئل هانتینگتون از متفکران طراز اول دنیا و صاحب نظریه «برخورد تمدنها» اظهار کرده است که: «نوعی خلأ هویت در جهان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد شکل گرفت که خودآگاهی تمدنی و تجدید حیات مذهبی به عنوان وسیله ای برای پر کردن آن خلأ شروع به رشد نمود (هانتینگتون، 1372: ص 22)».

افزون بر این، فنّاوری اطلاعات به طور عام و اینترنت به شکل خاص، بستری بی نظیر فراهم کرده که در آن دین پژوهی و معنویت طلبی بسیار آسان تر، بیشتر و مطلوب تر از گذشته شده است. بنا بر گفته جرج بارنا (George Barna) از هر 6 نفر کاربر اینترنت در جهان، حداقل یک نفر به دنبال اطلاعات معنوی و مذهبی بوده است. در این زمینه آمارهایی وجود دارد که میزان دین پژوهی در اینترنت را در حد 25 تا 30 درصد کل کاوش های اینترنتی اعلام کرده اند و این نشانگر بازگشت و اقبال نسل جدید جهان به دین و معنویت، و همچنین بیانگر ضرورت بهره گیری از فنّاوری اطلاعات و اینترنت در این زمینه است. همزیستی قابل توجه دین و فنّاوری اطلاعات تا آنجاست که امروز مذاهب و مکاتب مختلف برای تبلیغ و تسهیل در امور و مناسک مذهبی خویش، امکان عبادت سایبر یا آنلاین (Online Worship) را میسر کرده اند و سخن از ادیان مجازی به میان آمده است ؛ ادیانی که اینترنت در شکل گیری آنها نقش اول را داشته است.