فرآیند گزینش کتاب سال در بخش نشر الکترونیک
الف) تدوین آیین نامه
جهت انجام بهینه مراحل گزینش، در ابتدا آیین نامه انتخاب کتاب الکترونیکی سال با مشورت صاحب نظران و کارشناسان زبده این حوزه تدوین شد. بر اساس این آیین نامه مقرّر شد که کتاب های الکترونیکی منتشر شده در طی 15 سال گذشته به موضوعات مختلف تقسیم شوند و توسط داوران خبره در هر حوزه مورد بررسی قرار گیرند.
ب) نحوه گردآوری آثار
بنا بر آیین نامه، آثار الکترونیکی تنها در صورتی مورد بررسی و داوری قرار خواهند گرفت که مطابق مواد 8 تا 11 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مراحل ثبت را در شورای عالی انفورماتیک گذرانده و «شابک» مربوط را از «خانه کتاب» دریافت کرده باشند. همچنین نمونه ای از آنها در مهلت مقرر به دبیرخانه کتاب سال ارسال شده باشد.
اما از آنجا که در نخستین دوره گزینش، اجرای این ماده از آیین نامه سبب تضییع حقّ بسیاری از صاحبان آثار الکترونیکی که اقدام به ثبت اثر خود در شورای عالی انفورماتیک نکرده اند می شد، تصمیم گرفته شد که این بند از آیین نامه از سال آینده به اجرا گذاشته شود و در سال جاری داوری میان تمامی آثاری که از طریق زیر توسط دبیرخانه کتاب سال قابل شناسایی و جمع آوری بود، انجام پذیرد:
- کلیه آثار الکترونیکی ثبت شده در شورای عالی انفووماتیک کشور؛
- کلیه آثار الکترونیکی ثبت شده در واحد شابک مؤسسه خانه کتاب؛
- کلیه آثار الکترونیکی که در چهار دوره گذشته در سالن نشر الکترونیک نمایشگاه بین المللی کتاب تهران شرکت داشته اند؛
- تمامی آثاری که توسط مجمع ناشران الکترونیک و دیگر دست اندرکاران این حوزه به دبیرخانه معرفی شدند.
ج) ضوابط ارزیابی آثار
«کتاب الکترونیکی عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات، تولیدات و آثار فرهنگی، علمی، فنی و آموزشی که به صورت دیجیتالی و در قالب یک نرم افزار اجرا و عرضه شده باشد».
با توجه به این تعریف، بعضی از نرم افزارها با موضوعات زیر از حیطه داوری خارج شدند:
- - نرم افزارهای صرفاً صوتی و تصویری؛
- - نرم افزارهای سیستم عامل و کامپایلرها؛
- - نرم افزارهای Utility ، مدیریت پایگاه اطلاعات و نظایر آنها؛
- - نرم افزارهای بازی که جنبه آموزشی و فرهنگی نداشته باشند؛
- - نرم افزارهای اتوماسیون اداری؛
- - و نرم افزارهای خارجی.
د) معیارهای داوری
با توجه به موارد یادشده و نظرهای کارشناسی، معیارهای زیر برای داوری انتخاب شد:
1. اهمیت موضوع و نوآوری
اهمیت و ضرورت موضوع در حوزه تخصصی مربوط و نوآوری در محتوای مطالب و یا شیوه ارائه آنها.
2. تولید و فرآوری اطلاعات
در این مورد توجه عمده به محتوای کتاب الکترونیکی و معیارهایی نظیر: نوع اطلاعات (تألیف، ترجمه، گردآوری و تصحیح)، تنوع شکل عرضه اطلاعات (متن ساده یا چند رسانه ای) و همچنین صحّت و دقّت این اطلاعات می باشد.
از دیگر موارد مورد توجه در این زمینه، تلاش های پدیدآورنده در فرآوری اطلاعات ارائه شده از قبیل مدیریت محتوا و به کارگیری شیوه های متنوع در بازیابی اطلاعات است.
همچنین رعایت قواعد دستوری و نگارشی و پرهیز از به کارگیری واژه های بیگانه از یک طرف و برخورداری از حجم اطلاعات متناسب به منظور پوشش تمامی مرزهای مورد بررسی، از دیگر معیارهایی است که مورد توجه قرار گرفته است.
3. وجوه نرم افزاری
در این زمینه مواردی نظیر: سهولت استفاده از بخش های مختلف کتاب، سازگاری با سخت افزارها و سیستم های عامل مختلف و نیز طراحی فنّی دقیق و مناسب از قبیل: ساختار پایگاه داده ها، معماری اطلاعات و طراحی زیبا و مناسب مورد توجه بوده است.
قابلیت های فنّی کتاب الکترونیکی، مانند: فشرده سازی، سرعت، موتور جستجوی توانا، امکان اضافه شدن اطلاعات، امکان تولید خروجی های مختلف و چاپ گزارش ها از دیگر معیارهایی است که مورد توجه بوده است.
هـ) مراحل گزینش
از مجموعه بیش از 1500 نرم افزار شناسایی شده توسط دبیرخانه، در مرحله اوّل، کلیه آثاری که مطابق آیین نامه از مصادیق کتاب الکترونیکی محسوب نمی شدند، حذف گردیدند. در مرحله دوم گزینش، از میان 700 اثر محصول باقیمانده، توسط هفت تن از داوران خبره و آشنا با حوزه نشر الکترونیکی آثاری که فاقد معیارهای لازم برای شرکت در داوری نهایی بودند، حذف شدند و سرانجام، تعداد 98 کتاب الکترونیکی به مرحله نهایی گزینش راه یافتند که آمار تفکیکی آنها در هر حوزه به قرار ذیل است:
در هر حوزه تخصصی، حداقل سه داور از میان استادان حوزه و دانشگاه و صاحب نظران فرهنگ و هنر کشور انتخاب شدند و نسبت به تکمیل برگه های داوری و صدور رأی بر اساس ملاک های تخصصی تدوین شده، اقدام کردند.
رأی هیئت داوران
هیئت داوران نخستین دوره گزینش کتاب الکترونیکی سال، بنا بر آیین نامه مربوط و معیارهای گزینش، نسبت به بررسی آثار اقدام کرد. در ذیل، به معرفی برگزیدگان هر بخش می پردازیم:
اول: کتاب های الکترونیکی زیر رتبه ممتاز را کسب کردند:
- گروه تاریخ و جغرافیا: ایرانیا - تنوع زیستی ایران، تولید مؤسسه فرهنگی ویستا آرا؛
- گروه دین: دانش نامه علوی، تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛
- گروه ادبیات: لسان الغیب، تولید نیستان جم؛
- گروه کودک و نوجوان: گل های بهشت، تولید بنیاد علوم و معارف اسلامی؛
دوم: همچنین هیئت داوران، آثار زیر را در خور تشویق دانستند:
- گروه کودک و نوجوان: صبا، تولید دفتر تحقیقات یاسین رایانه؛
- گروه ادبیات لغت نامه دهخدا، تولید مؤسسه تحقیقاتی ویستا آرا؛
- گروه زبان: فرهنگ جامع 6 جلدی پیشرو آریانپور تولید شرکت نشر الکترونیکی و اطلاع رسانی جهان رایانه؛
- گروه کلیات: پارسیکا، تولید شرکت مهندسی پژوهشی نوین.
