ره آورد نور

به منظور آشنایی بیشتر با ویژگی ها و خدمات این سامانه، با آقای مهندس علیرضا ساطع، مدیر پروژه سامانه سداد نور گفت وگو نموده ایم که تقدیم علاقه مندان و کاربران محترم می شود.

• با سلام و تشکر از جنابعالی، بفرمایید که پایگاه سداد به چه هدفی راه اندازی شده است؟

» بنده هم خدمت شما و همکارانتان سلام عرض می کنم. در پاسخ به سؤال شما باید عرض کنم که هدف از راه اندازی پایگاه سداد نور، فراهم سازی دسترسی به برنامه های مرکز، مستقل از سکو (Platform Independent) است. «مستقل از سکو»، بدین معناست که مهم نیست رایانه ای که محصولات مرکز روی آن اجرا می شود، دارای چه سخت افزاری است و چه سیستم عاملی روی آن نصب می باشد.

برای توضیح بیشتر، اجازه بدهید که مقدمه ای را مطرح کنم. از بدو فعالیت مرکز، سیستم های عامل شرکت مایکروسافت، سکوی تولید محصولات مرکز بوده اند؛ از اولین محصولات که برای سیستم عامل MS-DOS عرضه شد، تا آخرین آنها که قابل اجرا روی نسخه های اخیر Windows هستند. این سازوکار، منطقی به نظر می رسید؛ زیرا تقریباً 90% رایانه های شخصی (PC)در دنیا، یعنی رایانه های رومیزی(Desktop) و رایانه های قابل حمل (Laptop)، از سیستم عامل های مایکروسافت استفاده می کنند.

با وجود دگرگونی بسیار فناوری، هنوز سیستم عامل ویندوز، حاکم مطلق رایانه های شخصی است؛ اما تلفن های هوشمند و تبلت ها، در حال به حاشیه راندن رایانه های شخصی هستند. رایانه های شخصی جدید، بهره گیری از نرم افزارها و اینترنت را از انحصار رایانه های شخصی رومیزی خارج کردند. توجه داشته باشید که در اینجا رایانه را به معنای عام آن به کار می بریم؛ یعنی هر دستگاهی که دارای پردازنده، حافظه و انباره باشد و یک سیستم عامل همه منظوره روی آن قابل نصب باشد؛ مانند رایانه های شخصی، تبلت یا تلفن هوشمند. رهایی نرم افزار و اینترنت از حکومت رایانه های شخصی، موجب بروز چالش هایی گردید؛ از جمله:

1. رایانه های جدید، از سخت افزار و سیستم عامل های متفاوت از رایانه های شخصی استفاده می کنند. گوناگونی سخت افزاری و نرم افزاری موجب شده است که پشتیبانی از سکوهای زیاد، به یکی از دغدغه های تولیدکنندگان محصولات نرم افزاری تبدیل شود.
2. رایانه های جدید، دارای محدودیت منابع هستند؛ یعنی فضای ذخیره سازی کمی دارند و اغلب، سخت افزار ضعیف تری نسبت به رایانه های شخصی دارند.

بروز این چالش ها به همراه بهبود ارتباطات اینترنتی، موجب شکل گیری مفهوم فضای ابری (Clouding) شد. در مدل فضای ابری، نیاز به نصب نرم افزار و ذخیره داده روی رایانه های شخصی نیست. این نگرش، به عنوان یک راه حل، به کمک تولیدکنندگان نرم افزار آمد تا بر مشکل تنوع سکو و ضعف منابع تلفن های همراه، فایق آیند.

برای پیاده سازی مفاهیم فضای ابری، از شیوه های مختلفی استفاده می شود. یکی از این فناوری ها، «مجازی سازی» (Virtualization) است. این فناوری، ابعاد مختلفی دارد. به طور مشخص، مدل های vDesktop و vApplication در ایجاد فضای ابری کاربرد دارند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیز به عنوان تولیدکننده محصولات نرم افزاری، با این چالش ها دست به گریبان است. برنامه های مرکز، چسبندگی بسیاری با یک سیستم عامل خاص دارد. همچنین، حجم بسیار بالایی برای نصب نیاز دارند. تصور کنید اگر یک فرد بخواهد تمام محصولات تولیدی مرکز را نصب کند، به فضایی بیش از یکصد گیگابایت نیاز دارد.

تغییر سکوها از رایانه های رومیزی به سمت تلفن های همراه و تبلت ها، موجب ایجاد تقاضا در میان کاربران محصولات مرکز شده است و مرکز خود را موظف به پاسخگویی به چنین نیازی می داند.

البته گفتنی است که مرکز حرکت به سوی تولید محصولات برای رایانه های جدید و مدل های ابری را آغاز نموده است؛ از جمله می توان به: نرم افزار تلفن همراه «کتابخوان نور» و یا پایگاه هایی نظیر: نورمگز (www.noormags.ir)، کتابخانه دیجیتال (www.noorlib.ir) و جامع الأحادیث(www.noorhadith.ir) اشاره کرد. مرکز تلاش کرده است تا تمام محصولات و وبگاه ها را در قالب ساختاری به نام inoor به عنوان مدلی منسجم از فضای ابری یکپارچه نگه دارد.

اما بسیاری از محصولات مرکز، به صورت لوح های فشرده CD و DVD تولید شده اند و تغییر سکو، آسان نیست و در کوتاه مدت به نتیجه نمی رسد. مرکز به دنبال روشی بود تا به نیاز کاربران به سرعت پاسخ دهد. بهترین راه حل، استفاده از فناوری مجازی سازی نرم افزار (vApplication) بود. این فناوری، قادر است به عنوان پلی میان نرم افزارهای مرکز و سکوهای جدید عمل کند.

• چه امکاناتی در پایگاه سداد ارائه شده است؟

» هنگام هدف گذاری برای سداد نور، دو نگاه وجود داشت: فراهم آوری بستری مستقل از سکو یا فراهم آوری یک فضای ابری. دغدغه اصلی این پروژه، فراهم سازی بستری مستقل بود تا اجرای نرم افزارهای مرکز روی هر نوع دستگاه با هر نوع سیستم عامل، ممکن گردد. منظور از فضای ابری، آن بود که تمام پژوهش های کاربر در کنار برنامه ذخیره شود تا وی بتواند از هر مکانی به داده های خود دسترسی پیدا کند؛ اما به دلیل نیاز به منابع سخت افزاری زیاد و ساختار محصولات مرکز، هدف گذاری برای ارائه فضای ابری شکل نگرفت و برنامه ریزی پروژه با هدف ایجاد بستر مناسب برای اجرای نرم افزارها مستقل از سکو انجام شد.

خدمت سداد نور، از دو قسمت تشکیل شده است: «وبگاه سداد نور» و «سامانه سداد نور». وبگاه به عنوان درگاهی برای ثبت نام، ورود، خرید خدمت و ارائه راهنمایی های لازم عمل می کند. سامانه سداد نور، بستر اصلی استفاده از خدمات است. کاربر برای استفاده از نرم افزارها، باید به سامانه وارد شود. ورود به سامانه، هم از طریق وب و هم از طریق کارخواه (Client)، یعنی نرم افزار مخصوص ارتباط با کارساز (Server) و سازگار با سیستم عامل که باید روی رایانه کاربر نصب شود، امکان پذیر است. کاربر با نصب نسخه ای از کارخواه روی رایانه خود و انجام تنظیمات لازم، می تواند به سامانه وارد شود.

• آیا کاربر برای استفاده از خدمات این پایگاه، نیاز به عضویت دارد؟

» بله؛ کاربر نیاز دارد که در inoor عضو شده باشد. سداد نور، به سامانه یکپارچه inoor متصل است. امکان عضویت در inoor، از طریق وبگاه سداد نور فراهم است. ثبت نام در inoor، رایگان است.

گفتنی است که عضویت در سامانه یکپارچه inoor برای بهره بردن از تمام پایگاه های وب و فضای ابری مرکز، الزامی است. هدف مرکز آن بوده است که برای استفاده از مجموعه خدمات نور، کاربر تنها نیاز به یک حساب کاربری داشته باشد؛ از لحاظ فنی، به این مفهوم، SSO یا Single Sign On می گویند.

• چه نرم افزارهایی از طریق پایگاه سداد قابل اجراست؟

» هم اکنون مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تمام محصولاتِ در حال عرضه خود را در قالب یک بسته نرم افزاری به نام «مجموعه نرم افزارهای نور» ارائه می کند. این مجموعه، فعلا شامل 61 عنوان از محصولات مرکز می باشد. تمام نرم افزارهای مجموعه نور، به جز یک مورد، در سامانه سداد عرضه شده است. تنها محصول عرضه نشده «پژوهیار» می باشد که از لحاظ فنی، قابل ارائه نبود. قرار است، محصولات جدید به صورت خودکار به سامانه اضافه شوند و در دسترس کاربران قرار گیرند.

• چه مزایایی برای استفاده از پایگاه سداد جهت استفاده از نرم افزارهای نور وجود دارد؟

» چنانچه بیان شد، مهم ترین مزیت، اجرای محصولات مرکز مستقل از سکو می باشد. با بسط این تعریف، می توان ویژگی های زیر را برای سامانه برشمرد:

• - دسترسی به محصولات نور بدون نیاز به نصب؛
• - امکان استفاده از محصولات نور در هر سیستم عامل؛
• - عدم نیاز به سخت افزار قدرتمند؛
• - برطرف شدن محدودیت های زمانی و مکانی.

البته مزایای دیگری هم برای این سامانه قابل ذکر است؛ از جمله:

1. مزیت مالی: کاربر با پرداخت هزینه اشتراک یک ساله که حدوداً معادلِ تقریبی یک چهارمِ قیمت خریدِ مجموعه نرم افزارهای نور می باشد، به تمام محصولات مرکز دسترسی می یابد. این ویژگی، برای کاربرانی که از طیف گسترده ای از محصولات نور استفاده می کنند، قابل توجه است.

2. روزآمدسازی خودکار نرم افزارهای نور: در صورتی که نرم افزارهای موجود در سامانه سداد نیاز به روزآمدسازی و ارتقا پیدا کنند، این عملیات به صورت خودکار و بدون واسطه کاربر انجام می شود. کاربر می تواند اطمینان داشته باشد که همیشه در حال استفاده از آخرین نسخه می باشد.

3. استفاده رایگان از محصولات جدید مرکز: محصولات جدید به صورت خودکار به سامانه سداد افزوده می شود. کاربر در طول دوره اشتراک، قادر به استفاده از آخرین محصولات مرکز بدون پرداخت هزینه اضافی می گردد؛ در حالی که پس از خرید مجموعه نور به صورت دسکتاپی، برای استفاده از محصولات جدید، فرد باید شخصاً اقدام کند و هزینه بپردازد.

نه تنها کاربران انفرادی، بلکه سازمان ها نیز می توانند از خدمات سداد نور بهره ببرند. مرکز هم اکنون نسخه شبکه ای نرم افزارهای نور را به سازمان ها عرضه می کند؛ اما سامانه سداد سازمان ها را از تهیه زیرساخت مورد نیاز نرم افزارهای نور آزاد می کند. به همین دلیل، می تواند یکی از انتخاب های سازمان ها باشد.
بزرگ ترین ملاحظه برای استفاده از سامانه سداد نور، الزام دسترسی به اینترنت می باشد. البته به دلیل بهره گیری از مجازی سازی نرم افزار، پهنای باند بالایی نیاز ندارد؛ اما وجود دسترسی، ضروری است.

• چه برنامه هایی برای ارتقا و روزآمدسازی این سامانه دارید؟

» به دلیل تقاضای کاربران، تلاش شد پروژه به سرعت به بهره برداری برسد و از آنجا که کمبودهایی در پروژه به چشم می آمد، به همین دلیل، فوراً فاز دوم پروژه کلید خورد. ماهیت پروژه های وبی، توسعه مداوم آنهاست؛ حتی وبگاه هایی که در مرحله بلوغ به سر می برند، از تغییرات مداوم مستثنا نیستند. برخی اهداف فاز دوم که به تدریج در وبگاه عرضه خواهد شد، به شرح زیر می باشد:

• - توسعه کلاینت های اختصاصی مرکز برای محیط های دسکتاپی و موبایلی؛
• - بهبود رابط کاربری پایگاه؛
• - ارائه در قالب HTML5 و حذف نیاز به نصب نرم افزار کلاینت و پلاگین برای کار با برنامه در محیط وب؛
• - بهینه سازی برنامه های مرکز با محیط موبایل؛
• - بهبود عملکردی لاگین، اجرای گرافیک و افزایش امنیت.

• اگر نکته خاصی باقی مانده، بیان بفرمایید.

» باید عرض کنم که این پروژه، خالی از اشکال نیست؛ اما سعی کردیم که امکانات بهره برداری آسان از محصولات نور را برای کاربران فراهم نماییم. منتظر شنیدن نظرات پژوهشگران و کاربران محترم هستیم و امید داریم به مرور زمان، به رفع اشکالات و تکمیل وبگاه بپردازیم. در پایان، لازم است که از تمام دست اندرکاران و همراهان پروژه سداد نور، تقدیر و تشکر نمایم.