کلیدواژگان: آنالیز سایت، تجزیه و تحلیل پایگاه، ابزارهای تجزیه و تحلیل پايگاه، آنالیز پایگاه بدون ابزار
مقدمه
یکی از مشکلاتی که همواره پایگاه های اسلامی با آن گریبانگیر بوده و هستند، عدم اطلاع از موقعیت و جایگاهی که در فضای وب در آن قرار دارند، می باشد. متأسفانه، عده ای از مدیران پایگاه های اسلامی نیز که از سطح معلومات بالاتری برخوردار بوده‌اند، همواره به استفاده از ابزارهای آمارگیری میزان بازدید بدون انجام تحلیل بر روی این آمار اکتفا کرده اند.
به عنوان مثال، چند سالی است با توجه به این‌که پایگاه الکسا تنها منبع منتشرکننده رتبه پایگاه ها در جهان می باشد، مدیران پایگاه ها برای سنجش میزان رشد و افت پایگاه خویش، به اطلاعات ارائه‌شده از سوی این پایگاه که گاهي دارای نواقص بسیار زیاد است، اکتفا نموده اند؛ در صورتی که رشد یک پایگاه در گرو بهینه‌سازی مستمر آن می باشد و اکتفا نمودن به ابزارهای تک‌جنبه ای پاسخگوی این نیاز نخواهد بود.
البته این مشکل منحصر در پایگاه های اسلامی نیست و کم و بیش مدیران انواع پایگاه ها گرفتار آن می باشند. در سال های اخیر، پیشرفت های به دست آمده در تجزیه و تحلیل شرایط پایگاه ها، مسیر پایگاه ها را به سویی هدایت کرده که می تواند این نقیصه را در این پایگاه ها برطرف نموده و شرایط را برای رشد و توسعه این پایگاه ها فراهم آورد.
با توجه به این‌که جنبه های مختلفی در پایگاه ها وجود دارند که برای بهینه‌سازی یک پایگاه باید مورد توجه قرار گیرند، آنالیز یک پایگاه نیز دارای شاخه های بسیار مختلف و متفاوتی خواهد بود و در برخی از موارد دارای مشترکاتی هستند و گاهي نيز کاملاً از هم جدا هستند. برخی از این جنبه ها عبارت‌اند از: کاربردپذیری (1)، بهینه‌سازی برای موتورهای جستجو (سئو (2))، سنجش ترافیک، سنجش محتوای سایت و... .
در واقع، آنالیز یک پایگاه عبارت است از اندازه‌گیری، جمع‌آوری، تحلیل و گزارش داده ها در اینترنت به منظور شناخت بهتر و بهینه‌سازی استفاده از یک پایگاه (3) آنالیز یک پایگاه، یک ابزار جمع‌آوری آمار نیست؛ بلکه روشی است که به کمک آن می‌توان در بهبود اثر یک پایگاه در اینترنت و حتی در استفاده های تجاری در فضای وب از آن کمک گرفت.
اطلاعاتی که از پایگاه جمع می شوند، می تواند اطلاعات آماری جمع‌شده از لاگ های سرور یا سرویس دهنده های آماری، اطلاعات مربوط به ارتباط با کاربران نظیر ایمیل های ارسالی، یا کاربران عضوشده یا سفارشات مشتریان، اطلاعات جمع‌شده از موتورهای جستجو، یا اطلاعاتی که از طریق فرم های استاندارد جمع‌آوری اطلاعات از پایگاه باشد.
پرداختن به همه جوانب این مسأله، در توان یک مقاله نیست. از اين رو، در این مقاله صرفاً به‌اشاره، اهمیت تجزیه و تحلیل در پایگاه در جنبه های مختلف یک پایگاه اکتفا می گردد. در ادامه نیز جهت آشنایی مدیران پایگاه ها روش سنجش کاربردپذیری پایگاه بدون استفاده از ابزار معرفی می گردد.
اهميت آنالیز در كاربردپذيري
تجزيه و تحليلِ (4) كاربردپذيري براي صاحبان پايگاه‌ها به جهت به دست آوردن اطلاعاتي از كاربران نظير واكنش هاي آنان نسبت به پايگاه و همچنين به دست آوردن نيازهای كاربران و التفات به اصلاحاتي كه بايد انجام پذيرد تا كاربران بهتر بتوانند از پايگاه استفاده كنند، بسيار پراهميت است.
تجزيه و تحليل كاربردپذيري به برخي از جنبه‌هاي اصلي پايگاه می پردازد كه عبارت‌اند از:
- - ساختار ناوبري (5) پايگاه: يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي يك پايگاه كه بسيار مورد نياز كاربران است، ناوبري پايگاه است. از طريق ناوبري است كه كاربر به‌راحتي مي تواند بين صفحات مختلف پايگاه حركت نمايد. اگر ناوبري يك پايگاه كيفيت لازم را نداشته باشد، خيلي زود بازديدكنندگان خويش را از دست خواهد داد و در نهايت، ترافيك آن پايگاه كاهش خواهد يافت.
- - محتواي مناسب: كاربران از طريق موتورهاي جستجو وارد يك پايگاه نمي‌شوند تا از گرافيك بسيار زيباي آن لذت ببرند؛ بلكه كاربران به اطلاعات با كيفيت و صحيح نياز دارند. مهم‌ترين نكته اين است كه كاربري که می تواند اطلاعات خوبي را از يك پايگاه به دست آورد، تبديل به يك مشتري دائمي برای آن پايگاه خواهد شد.
- - قابل فهم بودن: اين خيلي مهم است كه استفاده از پایگاه براي بازديدكنندگان بسيار ساده باشد. بايد دقت داشت كه وجود پيچيدگي در صفحات كاربر را اذيت مي نمايد و اين امر منجر به خروج وي از پايگاه مي شود.
تجزيه و تحليل كاربردپذيري، شامل بررسی تمامي اين موارد مي شود و اگر جدي گرفته شود، مي تواند كمك شاياني به رفع مشكلات پايگاه نموده و در نهايت، به افزايش بازديد و استفاده كاربران از پايگاه كمك نمايد. (6)
اهمیت آنالیز در سئو
امروزه با توجه به این‌که عادت کاربران بر این قرار گرفته است که هر گاه دنبال مطلبی می گردند، ابتدا وارد موتورهای جستجو شده و از آن جا مطلب مورد نظرشان را بیابند. حجم بسیار بالای توزیع بازدید در میان پايگاه های اینترنتی، توسط موتورهای جستجو صورت می پذیرد. بنابراین، قرار گرفتن در رتبه بالا در نتایج جستجو در موتورهای جستجو، به معنای بازدید بیشتر از پایگاه می باشد.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر مشخص می شود که این را بدانیم که متأسفانه بسیاری از مطالب مفید در فضای اینترنت به علت عدم بهینه‌سازی با موتورهای جستجو از دید آن ها دور مانده و مطالب دست چندم به علت بهینه‌سازی با موتورهای جستجو در ردیف نتایج پربازدید قرار گرفته اند.
روند بهینه‌سازی ارتباط یک پایگاه با موتورهای جستجو، یک روند مداوم است و به وسیله تجزیه و تحلیل مناسب می توان سهم پایگاه را از میزان دیده شدن مطالب توسط کاربران افزایش داد.
گزارش ها نشان می دهد که میزان کلیک کاربران بر نتایج قرار گرفته در 10 نتیجه اول یک جستجو، به ترتیب زیر می باشد:
نتیجه اول (42.13%)، نتیجه دوم (11.90%)، نتیجه سوم (8.50%)، نتیجه چهارم (6.06%)، نتیجه پنجم (4.92%)، نتیجه ششم (4.05%)، نتیجه هفتم (3.41%)، نتیجه هشتم (3.01%)، نتیجه نهم (2.85%) و نتیجه دهم (2.09%).
برای بهینه‌سازی موتورهای جستجو، اصولی کلی توسط موتورهای جستجوی مختلف، از جمله گوگل اعلام شده است که رعایت این اصول تأثیر به سزایی در پیشرفت پایگاه خواهد داشت. علاوه بر این، برای تحلیل سئو روش های مختلفی وجود دارد؛ اما بهترین آن ها تجزیه و تحلیل پایگاه در مقایسه با رقبا است. برای این منظور، با انجام مراحل زیر ابتدا فهرستی از رقبای پایگاه تهیه می شود. در این روش هر پایگاهی که در نتایج جستجو بالاتر از پایگاه مورد نظر قرار بگیرد، رقیب پایگاه محسوب می شود:
- پنج کلمه کلیدی مهم مرتبط با موضوع فعالیت پایگاه را جستجو کرده و پایگاه هایی که در 2 یا چند نتیجه جزو نتایج بالای باشند، جزو فهرست رقبا یادداشت می‌شود.
- می توان از کاربران خواست که با پر کردن یک فرم، رقبایی را که برای این پایگاه می شناسند، معرفی کنند.
- همچنین می توان پایگاه های بزرگی را که بخشی از خدماتشان با موضوع پایگاه مرتبط است، به عنوان رقبای پایگاه ثبت نمود.
پس از شناسایی رقبا، باید موارد زیر را در مورد آن ها و پایگاه مورد نظر، بررسي كرد:
- - این پایگاه ها چه کلمات کلیدی را در عنوان پایگاه (7) مورد نظر قرار داده اند؟ رتبه هر کدام از آن ها با این کلمات مشخص شود.
- این پایگاه ها چه کلمات کلیدی را در بین تگ های خود به عنوان کلمات کلیدی اصلی خود معرفی کرده اند؟ آیا آن ها این کلمات را در بین متاتگ های کلمات کلیدی (8) خویش قرار داده اند؟ رتبه هر کدام از این کلمات در موتور جستجو باید مشخص شود و همچنین رتبه پایگاه مورد نظر در این کلمات باید ثبت گردد.
- پایگاه های رقیب در سرفصل (9) محتوای خویش بر روی چه کلمات کلیدی تمرکز کرده‌اند؟
- آن ها برای لینک های داخلی از چه عناوینی استفاده می کنند؟
- مطالب پایگاه های آنان هر چند وقت به روز می شود؟
- آن ها چه نوع محتوایی ایجاد می کنند؟
- رقبای پایگاه برای معرفی پایگاه خود به موتورهای جستجو از نظر فنی چه کارهایی کرده اند؟
- آیا آن ها ناوبری پایگاه خود را برای موتورهای جستجو بهینه‌سازی کرده اند؟
- آیا همه صفحات پایگاه های رقیب در موتورهای جستجو فهرست شده است؟
- آیا کدهای HTML پایگاه های رقیب کاملاً بهینه‌سازی‌شده و استاندارد است؟
- هر کدام از پایگاه های رقیب دارای چه مقدار سایت لینک دهنده (10) هستند؟
- چه تعداد دامنه منحصر به فرد به آن ها لینک داده اند؟
- چه صفحاتی از پایگاه های آنان لینک دریافت نموده اند؟
- چند درصد از لینک ها به تصویر و سایر چیزهایی که قابل ادامه ناوبری هستند، می باشد؟
- پایگاه های رقیب به چه پایگاه هایی لینک داده اند؟
- آیا سایر پایگاه ها را به لینک کردن دعوت نموده اند؟
- چه اقداماتی برای مشارکت کاربران انجام داده اند؟
- رتبه آن ها در دوره های اخیر افزایش یافته یا کاهش داشته است؟(11)
با پاسخگویی به موارد بالا می توان موقعیت پایگاه خود را در مقایسه با رقبا سنجید و برای بالارفتن رتبه پایگاه در موتورهای جستجو تلاش نمود.
نقش بررسی ترافیک در پایگاه
گرچه از ابتدای شکل‌گیری ابزارهای گزارش‌دهنده ترافیک در سال 1990م استفاده از این ابزار مرسوم بوده است، اما متأسفانه مدیران پایگاه ها به‌خوبی جهت استفاده از این ابزارها آموزش ندیده اند. به همین دلیل، ممکن است گاهی آمارهای ارائه‌شده توسط این ابزارها مدیران را در تصمیم‌گیری یا ارائه گزارش به اشتباه بیندازند. برخی از اصطلاحات متداول در بررسی ترافیک پایگاه عبارت‌اند از:
- - Page: عبارت است از یک واحد مستقل تعریف‌پذیر از محتوا. تعداد زیادی از ابزارهای آنالیز ترافیک به کاربران خود اجازه می دهند که مشخص کنند که چه نوعی از فایل های یا درخواست ها به عنوان صفحه محسوب شوند. برخی از فناوری ها مانند فلش، آژاکس که بدون تغییر در صفحات محتوایی تازه را نمایش می دهند و نيز برخی از فایل های مورد استفاده در اینترنت مثل: مدیاها، فایل های دانلودی، اسناد و پی‌دی‌اف ها، به طور معمول صفحه محسوب نمی‌شوند و ممکن است در برخی از ابزارها صفحه به شمار آيند.
- - Page views: تعداد دفعاتی که یک صفحه مشاهده شده است.
- - Visits: عبارت است از یک تعامل بین فرد و پایگاه؛ بدین صورت که یک فرد درخواستی برای مشاهده یک یا چند صفحه را به پایگاه می فرستد. در صورتی که فرد در داخل یک پایگاه فعالیت خاصی را صورت ندهد، این تعامل پایان یافته است. ابزارهای مختلف مدت زمان متفاوتی را برای خاتمه بازدید از یک پایگاه در نظر گرفته اند؛ اما معمولا این زمان 30 دقیقه می باشد.
- - Unique Visitors: به تعدادی از افراد بازدیدکننده – غير از روبات ها - در پايگاه گفته می‌شود که در طول یک دوره زمانی خاص یک یا چند بازدید از پایگاه داشته اند و در مجموع، این فرد یک بازدیدکننده محسوب می شود.
- - New Visitor: به بازدیدکننده ای گفته می شود که در طول دوره گزارش برای بار اول از پایگاه بازدید نموده است.
- - Repeat Visitor: به بازدیدکننده ای گفته می شود که در طول دوره گزارش دو یا چند بازدید از پایگاه داشته است.
- - Return Visitor: به بازدیدکننده ای گفته می شود که در قبل از دوره گزارش از پایگاه بازدید نموده است. (12)
آنچه ذکر شد، تنها مختصری از مفاهیم مربوط به آنالیز ترافیک پایگاه بود، و نشان‌دهنده این است که به علت تفاوت در معیارهای شمارش و یا اختلاف در تعاریف در ابزارهای آمارگیری، گزارش های متفاوتی توسط این ابزارها ارائه می شود که مدیران ناآشنا را دچار ابهام در گزارش‌گیری و ناتوانی در تحلیل این گزارش ها می نماید. از این رو، نیاز است که مدیران پایگاه ها با آشنایی بیشتر با این مفاهیم در درک بهتر گزارش ها خود را توانمندتر سازند.
انواع ابزارهای آمارگیری
به طور کلی، دو روش برای جمع‌آوری آمارهای ترافیک یک پایگاه وجود دارد:
1. استفاده از لاگ های ترافیک موجود روی سرور پایگاه: این ابزارها که معمولاً توسط شرکت های ارائه‌دهنده‌ها است ارائه می‌گردد، بر مبنای ثبت ترافیک درخواست‌شده از کاربران توسط سرور اطلاعات حجیم و یکجای ذخیره‌شده را بازیابی و تفسیر می کند.
از مزایای استفاده از این روش این است که چون اطلاعات مربوط به لاگ ها روی سرور خود پایگاه است، امکان از بین رفتن آن بسیار کم می باشد و به همین دلیل، برای جمع‌آوری اطلاعات تاریخی بسیار مفید خواهد بود. همچنین با آمدن نسخه های جدید از نرم‌افزارها که قابلیت های بیشتری دارند، این اطلاعات قابل استفاده در نرم‌افزارهای جدید خواهند بود.
افزون بر اين، در این روش اطلاعات مربوط به مرور صفحات توسط خزنده های موتورهای جستجو نیز ذخیره می شود که این مرورها در روش دوم قابل استفاده نیست. باید دقت داشت که این اطلاعات جزو بازدیدهای انسانی محاسبه نشود؛ اما این اطلاعات در بهینه‌سازی پایگاه با موتورهای جستجو بسیار مفید خواهد بود.
مزیت دیگر این روش آن است که ثبت لاگ از فعالیت کاربران، مستلزم اضافه شدن بار اضافه هنگام بالا آمدن صفحات نخواهد بود.
در نهایت این‌که در این روش اطلاعات مربوط به همه نوع فایل مانند: پی‌دی‌اف، فایل های تصویری و... ثبت می شود؛ ولی در روش دوم فقط اطلاعات مربوط به صفحاتی که تگ های جاوا اسکریپت در میان آن قرار داده شده، ثبت می گردد.
2. استفاده از تگ های جاوا اسکریپت (13) در میان صفحات: در این روش، یک سرویس اینترنتی (14) که به صورت تخصصی به ارائه آمار و تفسیر آن می پردازد، چند خط کد جاوا اسکریپت را در اختیار مدیران پایگاه قرار می دهد تا با گذاشتن این کدها در میان کدهای صفحات، هر بار که کاربران پایگاه صفحه مورد نظر از پایگاه را فراخوانی می کنند، آن کدها نیز فراخوانی شده و اطلاعات مربوط به کاربر برای سرویس‌دهنده فرستاده شود.
این روش، از روش اول خیلی بهتر است؛ زیرا ترافیک های غیر انسانی را به حساب نمی آورد، گزارش-های ارائه‌شده در آن راحت‌تر قابل دسترس است، کار کردن با آن آسان تر است، مدیران را سریع تر به اطلاعات گزارش ها می رساند، اطلاعات صفحات کَش (15) نمی شوند و در نتیجه، اطلاعات دقیق تر است. همچنین فعل و انفعالاتی که داخل فایل هایی مثل فلش انجام می‌پذیرد، قابل ثبت است.
از مزایای دیگر، قابل دسترس بودن آن برای کسانی است که به سرور پایگاه خود دسترسی ندارند، مانند وبلاگ نویسان. از همه مهم‌تر این‌که سرویس های ارائه‌دهنده آن در فضای وب فراوان‌اند. (16)
تجزیه و تحلیل کاربردپذیر پایگاه بدون استفاده از ابزار
یکی از ویژگی های تجزیه و تحلیل یک پایگاه بدون استفاده از ابزارهای متدوال، این است که این نوع از آنالیز به علت آن‌که محدودیت های دسترسی به اطلاعات مربوط به پایگاه های رقیب در آن وجود ندارد، می-توان با بهره گیری از یک روش خاص یک پایگاه را به همراه رقبایش مورد بررسی قرار داد.
تجزيه و تحليل رقابتي (17)، بخش مهمي از كار طراحان كاربردپذيري يا معماران اطلاعات يك پايگاه است. يك تجزيه و تحليل رقابتي خوب، نه تنها معيارهاي كاربردپذيري يك پايگاه را به‌خوبي مشخص مي كند، بلكه به مديران اصلي پايگاه در هدف‌گذاري راهبردي و مشخص نمودن مسير توسعه پايگاه كمك مي‌نمايد.
از جمله ساده‌ترين راه‌ها براي انجام تجزيه و تحليل رقابتي پايگاه‌ها اين است كه ابتدا فهرستي از پايگاه‌هايي كه رقباي پايگاه مورد نظر در فضاي وب هستند، تهيه گردد و سپس مواردي را كه قرار است مورد تجزيه و تحليل قرار بگيرند و نيز سؤالات هر مورد، مشخص شود؛ به عنوان مثال:
- - صفحه اصلي: صفحه اصلي چه اندازه شامل اطلاعات مفيد است؟ آيا دربردارنده اطلاعات مناسب براي كاربران است؟ سرعت بالا آمدن (18) صفحه چگونه است؟ آيا صفحه از نظم خوبي برخوردار است يا دچار به هم ريختگي است؟
- - ناوبري: آیا ناوبری سراسری پایگاه بر مبنای لینک‌دهی صفحه به صفحه استوار شده است؟ آیا بخش‌های داخلی پایگاه ناوبری محلی (19) دارند؟
- - ساختار پايگاه: آیا ساختار پايگاه به‌آساني قابل درک و فهم است؟
- - لينك‌ها و برچسب‌ها: آیا عناوین به کار رفته در سرصفحه (20) و گروه‌بندی های محتوا مانند عناوین بلوک ها، گویایی لازم را دارند؟ آیا لینک ها به‌آسانی از هم قابل تمییزند؟ آیا در لینک‌دهی از عناوین بی‌ارزش مانند: «اینجا را کلیک کنید» استفاده شده است؟ آیا لینک ها جهت راحتی کاربران در ستون کناری یا در جاهای دیگر صفحه گروه‌بندی شده اند؟
- - جستجو و نتايج جستجو: آیا پایگاه از یک موتور جستجو بهره‌مند است؟ آیا عملگرهای جستجوی پایه در جستجو وجود دارند؟ آیا پایگاه بخش جستجوی پیشرفته دارد؟ آیا نتایج ارائه‌شده در جستجو به‌خوبی سازماندهی شده و قابل درک‌اند؟ آیا در وزن‌دهی به نتایج جستجو ارتباط آن با سیاق متن مورد توجه قرار گرفته است؟ آیا نتایج جستجو کاربران را به آنچه نیاز دارند، هدایت می‌کند؟
- - خوانايي: آیا فونت خطوط قابل خواندن است؟ آیا طول خطوط مناسب است؟ آیا اسکن کردن متون در پایگاه آسان است، یا این‌که به صورت یک بلوک غیر قابل تغییر است؟
- - توانايي: آیا صفحات پایگاه به‌سرعت بالا می‌آیند یا به کندی؟ آیا گرافیک و سایر اطلاعات سنگین مانند: مولتی مدیا، پاورپوینت و سایر اطلاعاتی که سنگین هستند، برای نمایش با سرعت پایین بهینه‌سازی شده‌اند؟
- - محتوا: آیا محتوا از عمق کافی و شمول بر موضوع برخوردار است؟ آیا در ارائه محتوا به نیازهای کاربران توجه شده است؟ پایگاه در حال افزودن به محتوای خاص خود است یا در حال جمع کردن همه نوع اطلاعات از منابع دیگر است؟ آیا محتوای پایگاه شامل محتواهای عمیق مانند: مقالات، مطالعات موردی و نوشته‌های علمی است یا در مقابل شامل محتواهای سطحی همچون مطالب منتشر شده در مطبوعات یا مطالب کپی با اهداف بازاریابی است؟
پس از اين، فهرست سؤالات (21) تهیه‌شده را با مدل زیر امتیازبندی نموده و آن را با پایگاه‌های رقیب خود مقایسه کنید:
- بد؛
- ضعیف؛
- متوسط؛
- خوب؛
- عالی.
باید دقت شود که هر چه امتیازاتی که به پایگاه خود و پایگاه های رقیب داده می شود عادلانه و سنجیده تر باشد، در نشان دادن واقعیت و موقعیتی که پایگاه در آن قرار دارد، کمک بیشتری می نماید.
برای بهتر انجام شدن این تجزیه و تحلیل، بايد موارد زیر را رعایت نمود:
- انجام هر آنالیز باید در یک زمان در پایگاه مورد نظر و پایگاه های رقیب و با یک فهرست سؤال صورت پذیرد.
- برای هر کدام از معیارهایی که مورد سنجش قرار می گیرد، برداشت های بسیار زیاد و متفاوتی وجود دارد. حتماً باید تفسیر مورد نظر از آن معیار یادداشت شود و قبل از انجام سنجش، مجدداً مطالعه گردد.
- همه معیارهای فهرست‌شده باید نمره داده شوند تا طبق آن بتوان به دسته‌بندی اصلی آن ها نیز نمره داد.
- حتماً ابتدا پایگاه های رقبا مورد بررسی قرار گیرند و سپس پایگاه مورد نظر بررسی شود. این کار کمک می کند که بررسی معیارها به دور از جانبداری صورت گیرد و در نتیجه، گزارش این تجزیه و تحلیل مقایسه ای دقیق تر و قابل استفاده تر خواهد بود.(22)
باید دقت داشت که پس از به دست آوردن نمره هر معیار و محاسبه نمره دسته‌بندی ها و در نهایت، به دست آوردن نمره نهایی یک پایگاه، در تهیه گزارش مربوط به تجزیه و تحلیل باید موارد ذيل را مد نظر قرار داد:
بخش های خلاصه اجرایی (هدف از اجرای این آنالیز و خلاصه نمره ای که هر یک از پایگاه ها به دست آورده اند)، روش کار (توضیحاتی در مورد روش انتخاب و رتبه‌بندی پایگاه ها، و خلاصه ای از معیارهای مورد سنجش)، یافته ها (که بخش اعظم گزارش را به خود اختصاص می دهد و به تفصیل نکات به دست آمده در تجزیه و تحلیل را به صورت تفکیک‌شده برای هر پایگاه ارائه می نماید) و توصیه های عملی (که با ذکر ایرادها و كاستي‌هاي به دست آمده از پایگاه و توصیه هایی در جهت بهینه‌سازی پایگاه مسیر آینده آن را پیشنهاد می دهد).
همچنین می توان در بخش ضمایم گزارش، فهرست های سؤال مربوط به همه پایگاه های بررسی‌شده را نیز ضمیمه گزارش نمود. (23)
پی نوشت ها:
