نشست‌های علمی
یکی از ویژگی‌های غرفه مرکز نور در نمایشگاه امسال، حضور اساتید برجسته قرآنی در غرفه و برگزاری نشست‌های علمی و ارائه مباحث علمی و قرآنی و گفت‌وگوهای چهره‌به‌چهره با علاقه‌مندان به مباحث قرآنی و بازدیدکنندگان، از فعّالیت‌های این مرکز بود.
در ادامه، فهرست نشست‌های علمی برگزارشده در غرفه قرآن‌پژوهی هوشمند نور از نظر می‌گذرد:
تاریخ استاد رشته علمی موضوع نشست
2/1/1403 حجّت‌الاسلام والمسلمین سید رضا مؤدب استاد و مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم قرائت قرآن و تشابه کلمات
3/1/1403 حجّت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی از اساتید برجسته جامعة المصطفی العالمیه در رشته علوم قرآن و حدیث و از قرآن‌پژوهان معاصر قرآن و هوش مصنوعی
4/1/1403 حجّت‌الاسلام والمسلمین فاکر میبدی استاد و عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث جامعة المصطفی العالمیة رابطه قرآن و فنّاوری نوین
5/1/1403 حجّت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور رئیس مؤسّسه مطالعات قرآنی تمهید و مفسر قرآن کریم به سبک ترتیب نزول تحوّلات علمی حوزه علمیه و نرم‌افزارها
6/1/1403 مهندس احمد ربیعی‌زاده معاون فنّی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی کاربست هوش مصنوعی در پژوهش‌های قرآنی
7/1/1403 حجّت‌الاسلام والمسلمین تقی آسمانی مدیر گروه علمی قرآن و لغت مرکز نور معرّفی محصولات جدید قرآنی مرکز نور
8/1/1403 دکتر مجید معارف استاد و عضو هیأت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران مراتب فهم قرآن و توسعه آن در پرتو روش‌ها و فنّاوری‌های جدید
9/1/1403 حجّت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد معاون آموزش حوزه‌های علمیه، استاد و محقّق در رشته تفسیر اثری قرآن کریم کاربست فنّاوری در پیشبرد تفسیر اثری قرآن کریم
11/1/1403 دکتر قاسم رضیعی قاری ممتاز و بین‌المللی قرآن کریم و متخصّص پزشکی هسته‌ای محفل اُنس با قرآن کریم
12/1/1403 دکتر غلامعلی حداد عادل مترجم قرآن، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی ترجمه‌های قرآن کریم
14/1/1403 دکتر علی رجبی دوانی مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام، رئیس بنیاد ایران‌شناسی، عضو هیئت علمی و دانشیار تاریخ اسلام دانشگاه جامع امام حسین(ع) ضرورت بهره‌گیری از فنّاوری‌های نوین درپژوهش‌های دینی
مرکز نور و فعّالیت‌های فنّاورانه در بیان کارشناسان نشست‌ها
طرح مباحث هریک از نشست‌ها، از دامنه این نوشتار خارج است؛ امّا برای اطّلاع خوانندگان، به مهمّترین مطالب هریک از ارائه‌دهندگان درباره نقش فنّاوری و نرم‌افزارها و خدمات مرکز نور در تحقیقات قرآنی و پژوهش‌های اسلامی، اشاره می‌شود:
* حجّت‌الاسلام مؤدب
«فنّاوری کمک می‌کند تا بتوانیم متن قرآن را بهتر مورد دقّت و بررسی قرار دهیم؛ به‌عنوان نمونه، در موضوع «بسآمد کلمات در قرآن» که بسیار اهمّیّت دارد، می‌توان فهمید که یک واژه با چه خانواده‌هایی در قرآن کریم آمده و با چه عباراتی آمده و در کدام سوره‌ها و چندبار تکرار شده است؛ مثلاً با کمک نرم‌افزار مشخّص می‌شود که داستان حضرت موسی(علیه‌السلام) بیش از 35 مرتبه در قرآن کریم با جملاتی بسیار شبیه به هم تکرار شده است. وقتی با کمک نرم‌افزار، آیات مشابه در کنار هم قرار می‌گیرد، انسان متوجّه ظرافت‌‌های انتخاب کلمات در قرآن می‌شود و به منظور و مراد آیات بهتر پی می‌برد.
اگر این ابزارها نبود، معمولاً محقّق باید به حافظه خود متکی می‌شد؛ درحالی‌که قدرت حافظه انسان، آن‌قدر هم زیاد نیست؛ مثلاً در همین داستان حضرت موسی(علیه‌السلام)، چگونه ذهن انسانی می‌تواند تمام بسآمدهای این داستان را در متن قرآن کشف کند؟ چند بار آمده، با چه ساختاری آمده، ساختارها امر هستند یا نهی، اخلاقی هستند یا تاریخی یا فقهی و... ؟ درحالی‌که ابزار فنّاورانه در این خصوص، بسیار کارگشاست.
همین‌طور در پیدا کردن روایات تفسیری که با کمک فنّاوری و نرم‌افزار به‌راحتی می‌توان روایاتی را درباره هرآیه پیدا کرد و از این رهگذر، می‌توان از نکات معصوم(ع) در فهم آیات کمک گرفت. معصومان در ذیل هرآیه، به‌خصوص در دوره زندگانی پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین و امام باقر و امام صادق و امام رضا(علیهم‌صلوات‌الله) که روایات بیشتری داریم، به بیان نکات تفسیری پرداخته‌اند. اگر متن آیات را در روایات جست‌وجو کنیم، با کمک فنّاوری می‌توانیم به همه روایات مرتبط دسترسی داشته باشیم و بعد از آنکه روایات هر معصوم را جدا کردیم، می‌توانیم بفهمیم که در آن دوره، این آیه از قرآن در جامعه چه سؤالاتی را به وجود آورده است؟ و چه پرسش‌هایی راجع به آن مطرح بوده است؟ اینها نکاتی است که در فهم و تفسیر آیات، بسیار مؤثّر است.»
* حجّت‌الاسلام رضایی
«به‌عنوان کسی که سال‌هاست از نزدیک با مقوله قرآن‌پژوهی در ارتباط هستم، با قطع و یقین عرض می‌کنم که امروزه تحقیق و مطالعات قرآنی، بدون محصولات نور، ادعایی گزاف است. تمام تحقیقات قرآنی، اگر بخواهد عمیق، به‌روز و با کیفیت انجام شود، ناچار از مراجعه به نرم‌افزارها و محصولات نور است. خوشبختانه، این محصولات و زحمات مرکز نور، جای خود را در میان محقّقان و علاقه‌مندان باز کرده است.
تأسیس مرکز نور توسط مقام معظم رهبری، چقدر کار هوشمندانه‌ای بود. چقدر بزرگ است خدمتی که مرکز نور و زحمتکشان این مجموعه به اسلام و علوم اسلامی انجام دادند و ما ارزش آن را می‌دانیم و دعاگوی همه این عزیزان هستیم. البته پیشنهادی هم دارم که اگر از طرف برخی نهادهای حاکمیتی، حمایت‌هایی از مرکز نور انجام بگیرد تا محصولات نور ارزان‌تر، آسان‌تر و با پیچیدگی کمتر به دست مخاطب برسد، بسیار خوب و مفید است.»
* حجّت‌الاسلام فاکر
«قرآن کریم، نه تنها در مواجهه با فنّاوری‌های نوین، رویکرد مخالفت ندارد و موضعی مثبت می‌گیرد که حتّی استفاده و توسعه آن را ضروری و واجب کرده است و ما به دستور قرآن، موظفیم پابه‌پای زمانه حرکت کنیم و تأثیرگذار باشیم و در تمامی شئون فردی و اجتماعی، از این فنّاوری‌ها استفاده کنیم. مرکز نور فاصله‌های کیلومتری در تحقیق و پژوهش را به میلی‌متری تبدیل کرده است.»
* حجّت‌الاسلام بهجت‌پور
«کاری که مرکز نور با پژوهشگران کرد، این بود که تحقیق بدون نرم‌افزار را برایشان تبدیل به امری ناممکن کرد؛ مانند کسی که در دنیای امروز بخواهد ارتباطات خودش را بدون موبایل هوشمند انجام دهد یا مسافرت از شهری به شهری دیگر را بخواهد پیاده برود. کاری که این مرکز با محقّقان کرد، این است که ابزاری به آنها داد که در کارهای علمی خود، ناگزیرند از آن استفاده کنند.
از فواید کار مرکز نور این بود که تلاش برای گردآوری‌ها، تلاش برای تنظیم‌سازی‌ها و دسته‌بندی‌ها، تولید کتاب‌های موسوعه، باب‌بندی روایات، موضوع زدن به آیات، ارائه فهرست الفاظ قرآن کریم و کارهایی از نوع مقدّمات تحقیقی را کاملاً بر عهده گرفت و دیگر محقّقی به سمت تولید و انتشار چنین آثاری نمی‌رود. دیگر نگارش و تدوین‌های ساده و حتّی متوسط را هم برچید؛ چراکه هر کسی این نرم‌افزارها را داشته باشد، به‌راحتی می‌تواند این کار را انجام دهد. تصوّرم این است که اگر هوش مصنوعی هم به کمک بیاید، گام بسیار بلندی برای هرچه دقیق‌تر شدن و مستند شدن تحقیقات خواهد بود و مدیریت زمان و صرفه‌جویی در وقت، اتّفاق خواهد افتاد.»
* دکتر مجید معارف
«این محصولات نرم‌افزاری چه در رشته قرآن و چه در روایات، تحوّلی به وجود آورد و به محقّقان کمک بسیاری کرده است. بنده به چند فایده و ویژگی نرم‌افزارهای تولیدی نور اشاره می‌کنم:
- موجبات آشنایی محقّق با منابع گسترده را فراهم ساخته است. وقتی با کتابخانه‌ای دیجیتالی مواجه می‌شویم که مثلاً 500 دوره تفسیر از قدیم تا جدید را در اختیار قرار می‌دهد، این امری است خارج از عهده هر کتابخانه فیزیکی! قطعاً دسترسی محقّق به دامنه فراوانی از کتب فراهم می‌شود و دیگر کتابی مغفول نمی‌ماند.
- در جست‌وجوی محتوا تحوّل ایجاد کرده و در کمترین زمان ممکن، به متن مورد نظر می‌رسیم.
- یادداشت‌برداری و ایجاد فیش تحقیقی و ساماندهی مقاله یا پایان‌نامه را راحت کرده است.
بنده در گذشته کتابخانه‌های فراوانی را مراجعه می‌کردم تا کتابی را مطالعه کنم و فیش‌های کاغذی از آن تهیه کنم و بعد فیش‌ها را ساماندهی کنم؛ امّا اکنون همه این مراحل را نرم‌افزار به‌خوبی و به‌سرعت انجام می‌دهد. یقیناً تولید نرم‌افزارها، جهشی در علم و تولید علم ایجاد کرده و خوشبختانه، در حال گسترش و توسعه است. امیدوارم توفیقات عزیزان در مرکز نور، هرچه بیشتر باشد و در آینده شاهد محصولات بیشتری باشیم.»
* حجّت‌الاسلام رستم‌نژاد
«خدمتی که این نرم‌افزارها ارائه کرده و می‌کنند، مانند این است که گویی هزاران محقّق، از اوّل تاریخ تاکنون دارند به ما خدمت می‌دهند و همه با ما حرف می‌زنند. گویی شیخ طوسی و علّامه طباطبایی و تمام عالمان بزرگ، در کنارمان نشسته‌اند و به ما اطّلاعات علمی می‌دهند. همه این نسل‌ها و میزان رشد و سیر بحث‌ها، و اینکه شروع بحث از کجا بود و به کجا ختم شد و مواردی دیگر، اصلاً قابل شناسایی نبود؛ ولی ما همه را یکجا با نرم‌افزار به دست می‌آوریم.
اتّفاق بزرگی رقم خورده؛ خیلی بزرگ. بعضی مواقع به ذهنم می‌آید که کسانی که این نرم‌افزارها را تولید کردند، آیا می‌دانند چه کار بزرگی کردند؟ واقعاً می‌دانند چه کار عظیمی انجام داده‌اند؟ به هر شکلی بخواهیم کار کنیم، نرم‌افزار امکانش را فراهم می‌کند؛ مثلاً کشف سیر تطور یک موضوع، قبلاً بدون نرم‌افزار امکان نداشت؛ امّا امروزه همه را نرم‌افزار انجام می‌دهد. بدون این ابزارها و نرم‌افزارهای فنّاورانه، نمی‌توان ادعا کرد که کار علمی و تحقیق کارآمدی انجام داده‌ایم. منظورم کارهای سطحی و نازل نیست؛ بلکه محتوای عالمانه و جدید، وکاری که قبلاً انجام نشده باشد. واقعاً بار بزرگی را نرم‌افزار برمی‌دارد.»
* دکتر قاسم رضیعی
«به نظر بنده، فضای مجازی سراسر فرصت است و اگر تهدیدی هم هست، به دلیل کم‌کاری ماست؛ نه اینکه اشکال در فضای مجازی باشد؛ بلکه باید مدیریت شود. در قرآن کریم می‌خوانیم: «وَأَنزَلنَا ٱلحَدِیدَ فِیهِ بَأس شَدِید وَمَنافِعُ لِلنَّاسِ.» (حدید، آیه25) هر چیزی ممکن است خوبی و بدی‌هایی داشته باشد؛ ولی ما باید سعی کنیم تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم و حدّاکثر استفاده را بگیریم.»
* دکتر غلامعلی حداد عادل
«فنّاوری‌های دیجیتال، دنیا را عوض کرده و همه چیز را تحت تأثیر قرار داده است. امثال بنده که بیش از نیمی از عمرشان را قبل از این فنّاوری‌ها زندگی کرده‌اند و نسل پیشا دیجیتال هستیم، به‌خوبی حسّ می‌کنیم که چقدر کارها آسان شده است. اتّفاق بزرگی رخ داده است.»
* دکتر محمدحسین رجبی دوانی
«به نظر بنده، تأثیرگذاری نرم‌افزارها در دو بُعد خیلی مشهود است:
اوّل، در صرفه‌جویی زمان و هزینه؛ چراکه دستیابی محقّق را به منابع بسیار آسان کرده و برای یافتن منابع، نیازی به هزینه کردن، سفر نمودن و جست‌وجوی فیزیکی نیست. بنابراین، فنّاوری در افزایش سرعت کار تحقیق، مؤثّر بوده است. دوم، این نرم‌افزارها برای ذهن یک محقّق فعّال که به دنبال کشف مجهولات است، بسیار راه‌گشاست؛ به این معنا که وقتی برای جست‌وجوی یک مطلبی به نرم‌افزار مراجعه می‌کند و در پاسخ‌های جست‌وجو با چندین منبع و مطلب دیگر هم مواجه می‌شود، در ذهن او موضوعات جدید ایجاد می‌کند و به او ایده می‌دهد. این نکته، با مراجعه منابع مکتوب، به دست نخواهد آمد. از همین جهت است که نرم‌افزارها می‌تواند به گسترش دامنه علم و ایجاد موضوعات جدید، کمک کند.»
بازدیدکنندگان ویژه
مرکز نور در نمایشگاه امسال، مانند گذشته میزبان جمع زیادی از محقّقان حوزه قرآن و حدیث و علاقه‌مندان به مباحث و معارف قرآنی بود. اندیشمندان و محقّقان، بازدیدکنندگان اصلی از غرفه‌های نور بودند. در این مدّت، افرادی مانند: دکتر علی بهادر جهرمی، سخنگوی دولت و مهندس سعید مقیسه، رئیس سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا)، از بازدیدکنندگان غرفه نور بودند.
در یازدهمین روز از نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، شهید جمهور، حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید ابراهیم رئیسی، ضمن حضور در نمایشگاه، از غرفه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) بازدید کرد و با فعّالیت‌ها و تازه‌ترین محصولات فنّاورانه نور آشنا شد. نرم‌افزار جامع تفاسیر نور نسخه 4، طرح‌های هوش مصنوعی نور و همچنین پایگاه مجلّات تخصّصی نور (نورمگز)، از جمله محصولاتی بود که مورد توجّه ایشان قرار گرفت. خداوند ایشان را سررو شهیدان، محشور گرداند.
افزون بر این، در حاشیه نمایشگاه، رییس محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، جناب حجّت‌الاسلام بهرامی، ضمن بازدید از غرفه حوزه علمیه قم، با حضور در خبرگزاری حوزه‌نیوز، به تشریح فعّالیت‌های قرآنی مرکز نور پرداخت.
