از جمله مزایای مهم سرویس‌گرایی در مؤسسات علوم اسلامی مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: بالا رفتن راندمان پژوهشگران و صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان پژوهش، بهبود همکاری مؤسسات علوم اسلامی در تولید علم، در دسترس بودن اطلاعات و اطمینان خاطر از صحیح بودن آن، حفظ حقوق صاحب اثر و سرمایه‌گذار، متروک و بی‌استفاده نماندن اطلاعات مؤسسات تحقیقاتی و عرضه اطلاعات پژوهشی و در نتیجه، رشد محتوا و رشد سازمان ارائه دهنده محتوا، تولید اسناد هوشمند XML و استاندارد شدن تبادل اسناد بین سازمانی، رقابت سالم بین سازمان‌ها و در بعد فنی قابلیت استفاده مجدد از سرویس‌ها، قرارداد رسمی برای تعامل بین مؤسسات، اتصال سست بین سرویس‌ها، پنهان‌سازی داخلی، ترکیب‌پذیری سرویس‌ها، خودمختاری سرویس‌ها، قابلیت شناسایی و کشف سرویس مورد نظر از بین سرویس‌های مختلف.
نمونه موفق استفاده از معماری سرویس‌گرایی، پايگاه راهنمای پایگاه‌های اسلامی (مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی) است که به سایر پايگاه‌ها و مؤسسات سرویس راهنمای موضوعی و طبقه‌بندی شده پایگاه‌های علوم اسلامی را ارائه می‌دهد.
در کل، پژوهش‌محور بودن معماری سرویس‌ها و اتوماسیون کلیه فعالیت های پژوهشی مؤسسات علوم اسلامی بر پایه سرویس‌گرایی و ارتباط مستحکم این مؤسسات در استفاده از سرویس‌های متنوع یکدیگر، تبیین استاندارد لازم جهت اسناد و ارتباطات سازمانی، ایجاد مخزن اصلی سرویس‌ها و ایجاد موتور جستجوی سرویس‌های اسلامی و طبقه‌بندی سرویس‌ها با توجه به نوع خروجی و مراکز ارائه دهنده سرویس، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند باعث تحول در پژوهش و تولید علم در مؤسسات علوم اسلامی شوند و نرمافزارهای سرویس‌گرا می‌توانند ابزاری اساسی براي اين توسعه باشند.
واژگان کليدي: معماری سرویس‌گرا، وب‌سرویس، نرمافزارهای علوم اسلامی، XML، WSDL، UDDI
1. مقدمه
یکی از آخرین دستاوردهای صنعت مهندسی نرم‌افزار، معماری سرویس‌گرا است. بعد از مطرح شدن معماری‌های نرم‌افزاری گذشته مثل نرم‌افزار به عنوان مجموعه‌ای از توابع و یا نرم‌افزار به عنوان مجموعه‌ای از اشیا، مدل جدید، نرم‌افزار را به عنوان مجموعه‌ای از سرویس‌های مختلف مطرح می‌کند. در این مدل طراحی باید به گونه‌ای باشد که نرم‌افزار قابلیت سرویس دادن به سایر نرمافزارها و سرویس گرفتن از نرمافزارهای دیگر را دارا باشد. با توجه به تعریف جدیدی که از وب سه به عنوان وب هوشمند مطرح است و وب سه را به گونه‌ای تعریف می‌کنند که محیطی را فراهم می‌سازد تا نرمافزارها با هم صحبت کنند و اطلاعات نه تنها برای انسان‌ها بلکه برای نرمافزارها هم قابل فهم و پردازش باشد، اهمیت نوع معماری و دیدگاه سرویس‌گرا روشن می‌شود.
در این دیدگاه نرمافزارها باید طوری طراحی شوند که با هم تبادل پیام کنند و اطلاعات خودشان را مبادله کنند و به دنبال نرم‌افزاری بگردند که جواب مورد نظر آنها را دارد و به‌طور خودکار جواب را از او دریافت کنند. مثل گذشته قرار نیست یک نرم‌افزار همه پردازش‌ها و اطلاعات لازم را خود به‌تنهایی فراهم کند. وب آینده، بستر گفتگوی نرمافزارها خواهد شد.
معماری سرویس‌گرا را می‌توان توسط پروتکل‌ها و روش‌ها و فناوري‌‌های ارتباطی ترسيم نمود؛ اما معمول‌ترین و جدیدترین روش موجود استفاده از سرویس‌های وب است. سرویس‌های وب توابعی هستند که بین نرمافزارها در بستر وب ارتباط برقرار می‌کنند و ساختار معماری سرویس‌گرا را می‌سازند. طیف گسترده کاربران اینترنت و استاندارد بودن آن باعث شده است كه این بستر بهترین گزینه برای ارتباط بین نرمافزارها باشد. با توجه به اهمیت زیاد این معماری جدید در صنعت نرم‌افزار، توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی با استفاده از سرویس‌گرایی می‌تواند باعث بهبود راندمان تحقیق و تولید محتوا در علوم اسلامی شود و با توجه به گستردگی و غنای منابع علوم اسلامی و حجم بالای مطالب در این علوم، عدم مدیریت منسجم روی اطلاعات تولید شده مراکز علوم اسلامی می‌تواند باعث سردرگمی محققان این علم و پایین آمدن راندمان محققان این حوزه علمی شده و باعث صرف هزینه‌های اضافی و انجام پروژه‌های موازی شود.
در این مقاله سعی شده است راهکارهایی جهت استفاده از معماری سرویس‌گرا جهت توسعه مؤسسات تحقیقاتی علوم اسلامی ارائه شود.
2. تاریخچه
معماری سرویس‌گرا مفهومی جدید نیست. این مفهوم از دهه 90 میلادی در صنعت نرم‌افزار مطرح شده است؛ اما اجرایی شدن آن توسط پروتکل‌های موجود امر جدیدی است که این مفهوم با تعریف وب‌سرویس و اجرایی شدن مفهوم سرویس‌گرایی تحت وب باعث ایجاد تحول در صنعت نرم‌افزار شده است و این تحول به قدری وسعت داشته است که متخصصان IT پیش‌بینی می‌کنند که وب‌سرویس‌ها مدل اصلی اینترنت آینده خواهند بود.
فناوريی وب‌سرویس با توجه به استاندارد‌های موجود هنوز نهایی نشده است و اشکالاتی دارد که به‌تدریج برطرف می‌شوند. بعضی از این اشکال‌ها عبارت‌اند از:
- الف- استاندارد تبادل اطلاعات بین سرویس‌های وب و نرمافزارها XML است. این فناوری نسبت به سایر روش‌های انتقال از سربار بالایی برخوردار است و حجم اطلاعات مبادله شده را به شدت بالا می‌برد.
- ب - با توجه به این‌که ارائه سرویس در این فناوری مبتنی بر اینترنت و پروتکل HTTP است و با توجه به ماهیت اینترنت، چگونه می‌توان صحت یک تراکنش را هنگام سرویس گرفتن در این محیط، تضمین کرد.
- ج- عدم پشتیبانی بيشتر محیط‌های تولید نرم‌افزار برای تولید و استفاده از وب‌سرویس و عدم وجود امکانات مناسب برای برنامه‌نویسان برای اشکال‌زدایی.
3. ویژگی‌های نرمافزارهای علوم اسلامی
برای توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی و ارائه راهکارهایی در جهت حرکت به سوي سرویس‌گرایی در تولید این نرمافزارها ابتدا باید ویژگی‌های خاص نرمافزارهای علوم اسلامی را كه آنها را از سایر نرمافزارها متمایز می‌کند، شناسايي كنيم.
نرمافزارهای علوم اسلامی را از لحاظ محتوایی می‌توان بدین ترتیب دسته‌بندی کرد:
- پژوهشی شامل منابع اصلی علوم اسلامی مثل: کتب اصلی حدیثی، فقهی و رجالی، دایره المعارف‌ها و لغت‌نامه‌ها که منابع دسته اول نامیده می شوند و منابع تحقیقاتی علوم اسلامی مانند: مجموعه آثار استاد شهید مطهری که منابع دسته دوم نامیده می شوند، مخاطب این نرم افزارها پژوهشگران هستند؛
- نرم افزارهای آموزشی شامل نرم افزارهای آموزش معارف اسلامی برای گروه های سنی مختلف مثل: آموزش قرآن برای کودکان؛
- نرمافزارهای تبلیغی و ارشادی علوم اسلامی که هدف از آنها تبلیغ معارف اسلامی برای عموم جامعه است مثل: نرم افزار مناجات، حماسه دفاع مقدس؛
نرم فزارهای پژوهشی به صورت های مختلفی همچون معجم لفظی، معجم موضوعی و درختواره ارائه شده‌اند. معجم لفظی امکان نمایش متن کتب به همراه جستجوی لفظی در آنها را دارا است و معجم موضوعی مطالب داخل کتاب‌ها را به‌صورت موضوعی طبقه‌بندی می‌کند و می‌توان از طریق سلسله مراتب موضوع، نمایه و کلیدواژه به متن مورد نظر خود برسیم، در درختواره نیز از سلسله مراتب موضوع و زیر موضوع می توان به متن کتاب یا پژوهش رسید.
متون اصلی علوم اسلامی مانند متون تفسیری و حدیثی ویژگی خاصی دارند که در سایر علوم وجود ندارد و آن مشخص کردن عبارات قرآن، حدیث، اسم معصومین، سلسله سند روایات و اعلام است.
این عبارات در متن باید فرمت مشخص بخورد که نرم‌افزار بتواند آنها را پردازش کند و به کاربر با فونت متفاوت نمایش دهد و گاهی آن را با اصل سند مرتبط کند؛ مثلاً آیه قرآن داخل یک متن را با متن قرآن مرتبط کند که وقتی کاربر آن را داخل یک متن کتاب می‌بیند، با کلیک روی آن به اصل آیه قرآن برود.
ویژگی دیگر متون اسلامی به قدمت آنها برمیگردد. از اين رو، اوّلاً هیچ قانون نگارشی استانداردی در آنها رعایت نشده است و بسیاری از آنها هنوز تصحیح نشده‌اند و ترتیب قرار گرفتن مطالب کتاب استاندارد نیست و ثانیاً این کتب دارای نسخ خطی فراواني هستند که این نسخه‌ها گاهی اختلافاتی هم دارند و ثالثاً معمولاً این کتاب‌های منبع، حواشی و شرح و تعلیقه و تنقیح هم دارندکه به اندازه خود کتاب مهم هستند، مانند العروه الوثقی در علم فقه.
بعضی از این منابع، ترجمه‌های متعددی به فارسی و سایر زبان‌ها دارند. این ترجمه‌ها بعضاً متعلق به سال‌های مختلف است که الفاظ و نگارش آنها با يكديگر تفاوت دارند. از متون دسته اول اسلامی که بگذریم، در مورد منابع دسته دوم، کار ساده‌تر است؛ چون دسته دوم متون پژوهشی کتاب‌هایی هستند که معمولاً جدید نوشته شده‌اند.
قسمت دیگری از کار نرمافزارهای علوم اسلامی، ارائه منابع کتاب‌شناسی است که مؤسسات مختلف هر کدام در حوزه خاص خود به آن مشغول هستند. بخش دیگر کار به محققان حوزه‌های مختلف علوم اسلامی برمیگردد که مشغول تولید محتوا هستند و هر کدام طبق سلیقه خود و با رویکرد خاص مؤسسه خويش با استفاده از منابع دسته اول و دوم مشغول تحقیق و تولید محتوا هستند و گاهی دیگران از شروع یک تحقیق مطلع نمی‌شوند و تحقیقات بسياری به صورت موازی انجام می‌شود و نتایج آنها نیز به طور منسجم در یک سیستم قابل دسترسی براي ديگران نیست. به طور کلی به دست آوردن تحقیقات انجام شده در مورد یک موضوع و کسانی که در مورد آن در حال تحقیق هستند و يا پایان‌نامه‌ها و منابع مرتبط، کار مشکلی است و کمتر دیده شده است كه یک پژوهشگر کار محقق دیگر را پی‌‌گیری کند و آن را ادامه و توسعه دهد.
4. دلایل توسعه تولید نرمافزارهای علوم اسلامی بر اساس معماری وب‌سرویس
با توجه به مقدماتی که ذکر شد، ضرورت منسجم کردن و مدیریت بهتر تولید محتوا در حوزه علوم‌اسلامی روشن گردید. در این‌جا قصد داریم دلایل توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی با فناوري سرویس‌گرا را بررسی کنیم. معماری سرویس‌گرا را نباید تنها در سطح فنی و نرم‌افزاری دید؛ بلکه آن را می‌توان فراتر از یک معماری صرفاً فنی بررسی کرد. معماری سرویس‌گرا را می‌توان بخشی از یک فرآیند سازمانی سرویس‌گرایی ارزیابی کرد که به روند عمل سازمان‌ها و ارتباط بین آنها و چگونگي مدیریت منابع و نیروی انسانی نیز ارتباط دارد.
در صورتی که سرویس‌گرایی را فقط در لایه نرم افزار و بین نرم افزارها در نظر بگیریم، هرگز سازمان‌ها و مؤسسات نمی توانند با استفاده از این معماری فنی به‌تنهایی انسجام لازم را در سازمان خود به وجود آورند و آن را با سازمان‌های دیگر مرتبط کنند. این معماری نیاز به نگاهی زیرساختی دارد و در سال‌های اخیر علاوه بر معماری سرویس‌گرا در سطح لایه نرم‌افزار (SOA)(1)، سازمان سرویس‌گرا (SOE)(2) و زیرساخت سرویس‌گرا (SOI)(3) نیز مطرح شده است.
بنابراين، سرویس‌گرایی فراتر از یک دید در تولید نرم‌افزار است و می‌تواند معماری و ساختار سازمان‌های علوم اسلامی و مراکز تحقیقاتی را متحول کند و حتی زیرساخت‌های پژوهشی آنها را تغییر دهد. معماری سرویس‌گرا از دیدگاه افراد مختلف تعریفی متفاوت دارد.[2] از دیدگاه مدیران، مجموعه‌ای از سرویس‌ها است که سازمان مایل به ارائه آنها است. از دیدگاه معماران نرم‌افزار، سبکی از معماری است که شامل قوانین، الگوها و ضوابطی است که منجر به ایجاد خصایصی نظیر: پیمانه ای بودن، بسته‌بندی، اتصال سست، استفاده مجدد و ترکیب‌پذیری شده است و از نظر برنامه‌نویسان، سبکی از برنامه‌نویسی است.
به طور خلاصه، دلایل استفاده از سرویس‌گرایی در توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی عبارت‌اند از:
- یکی از مزایای استفاده از معماری سرویس‌گرایی و دید سرویس‌گرایی در بین مؤسسات علوم اسلامی آن است که اطلاعات و منابع دیجیتالی شده در مؤسسات علوم اسلامی از بین نخواهد رفت و متروک و بدون استفاده باقی نخواهد ماند. زمانی که اطلاعات عرضه شود، خودبه‌خود، هم محتوای آن رشد پیدا می‌کند و هم ديگران از اطلاعات استفاده می‌کنند و تولید دانش در زمینه علوم اسلامی رشد بیشتری مي‌يابد.
- فناوري سرویس‌گرایی و دیدگاه سرویس‌گرا در سازمان‌ها، تبادل اسناد هوشمند با فرمت XML و تبدیل آن اسناد به فرم‌های دلخواه و پردازش به اشکال گوناگون و ساختارهای متفاوت را میسر می‌سازد؛ ضمن آن که اعتبار، مالکیت و اصل سند حفظ می شود؛ مثلاً یک مؤسسه سند، مقاله يا کتابي را دریافت می‌کند و از لحاظ علم لغت و واژگان روی آن پردازش انجام می‌دهد. مؤسسه دیگر از لحاظ حدیث، درایه و اعتبار سند‌های آن، روی آن پردازش انجام می‌دهد و سازمان دیگر از لحاظ فقهی و حقوقی آن را پردازش می‌کند. سند و مطلب، یکی است؛ اما نوع پردازش‌ها و ساختارهای خروجی و روش کار و تحقیق می‌تواند متفاوت باشد.
- استفاده از پتانسیل همه تولیدکنندگان محتوا و دانش میسر می‌شود و رقابت سالم و مفید در ارائه سرویس‌های تحقیقی علوم اسلامی ممکن می‌گردد.
- بعضی تحقیقات در زمینه علوم اسلامی را نمی‌توان به صورت مستقیم به کتاب و مقاله تبدیل کرد و در صورت تبدیل شدن از حالت دیجیتالی به حالت مکتوب، استفاده از آن مشکل می‌شود. در این حالت، بهترين راهکار، عرضه این نوع تحقیقات در قالب نرم‌افزار و یا سرویس نرم‌افزاری است.
- از آن‌جا که تولید محتوای پژوهشی و همچنین غنی‌سازی و تصحیح متون قدیمی، کار بسیار هزینه‌بری است، بدین ترتیب سرویس گرفتن از مؤسساتی که این کار را انجام داده‌اند، باعث صرفه‌جويي در بسیاری از هزینه‌های اضافی می‌شود.
- استفاده از معماری سرویس‌گرا باعث انسجام فعالیت‌های تحقیقاتی علوم اسلامی می‌شود و مؤسسات بسیار کوچک را که بودجه چندانی هم ندارند، پوشش می‌دهد و باعث افزایش بازدهی پژوهشي و افزایش انگیزه پژوهشی مؤسسات و محققان این حوزه می‌شود.
- قابلیت‌های مدیریتی را بالا می‌برد و بر هوشمندی سازمان می‌افزاید و قدرت تصمیم‌گیری مدیران را افزایش می‌دهد.
- به وسیله این مدل سازمان‌ها می‌توانند اهداف راهبردي بلندمدت خود را به اقدامات عملیاتی کوتاه‌مدت تبدیل کنند.
5. راهکارهای توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی بر پایه معماری سرویس‌گرا
در ادامه به ارائه بعضی راهکارهایی می‌پردازیم که در توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی بر پایه معماری سرویس‌گرای تحت وب مؤثر هستند:
1. الزام مؤسسات به استفاده از یک پرتال واحد برای استفاده از متون دسته اول و دوم و مدیریت پروژه‌های تحقیقاتی در آن، به علت اختلاف سلیقه‌ها و خط مشیء‌ها امکان‌پذیر نیست. اما الزام مؤسسات به استفاده از وب‌سرویس در نرمافزارهای مدیریت پروژه‌های تحقیقاتی، بر اساس استاندارد واحد و مرتبط کردن سازمان‌های اسلامی از طریق وب‌سرویس و معماری سرویس‌گرایی امکان‌پذیراست.
براي مثال، بعضی از این سرویس‌ها عبارت‌اند از:
- - وب‌سرویس ارائه قرآن و ترجمه‌های آن به زبان‌های زنده دنیا؛
- - وب‌سرویس ارائه تفاسير مختلف قرآن به زبان‌های مختلف؛
- - وب‌سرویس ارائه متون اصلی علوم اسلامی مانند كتب: حديثي، فقهي و كلامي
- - وب‌سرویس ارائه لغت‌نامه‌ها و دایره المعارف علوم اسلامی؛
- - وب‌سرویس ارائه ترجمه احادیث و متون اصلی؛
- - وب‌سرویس ارائه اختلافات نسخ خطی متون اصلی؛
- - وب‌سرویس ارائه شرح وتعلیقه متون اصلی؛
- - وب‌سرویس کتاب‌شناسی منابع علوم اسلامی؛
- - وب‌سرویس تزاروس منابع علوم اسلامی.
2. سایر مؤسسات مطالب پژوهشی و منابع دسته اول و دوم را می‌توانند به طور برخط از منبع اصلی آن تحویل بگیرند و نگران اعتبار آن نباشند و از کپی کردن و گذاشتن آن در پايگاه یا نرم‌افزار خود پرهیز کنند. این فرآیند علاوه بر حفظ حقوق پدیدآورنده اثر، باعث می‌شود محتوا همواره به روز باشد و حتی در مورد منابع دسته اول که عوض نمی‌شوند، محتوای آنها از لحاظ فرمت‌های فنی و پردازش‌های هوشمند ممکن است بهینه‌تر و امکانات استفاده از منبع در سازمان مبدأ پیشترفته‌تر شده باشد.
3. اگر همه مراحل تحقیق یک پروژه از فیش‌برداری تا مطالعه مطالب و یادداشت‌برداری محقق، در یک سیستم ثبت شود و توسط ديگران قابل سرویس گرفتن و استفاده باشد، شاید یادداشت‌های یک محقق راهگشا و ایده‌ساز جهت انجام پژوهش‌های بزرگ برای دیگران شود.
4. باید یک قرارداد استاندارد برای تعامل سرویس‌ها با هم نوشته شود و مؤسسه‌ای متصدی استانداردسازی این قواعد باشد و سازمان‌هایی که نیاز دارند كه سرویس‌هایشان با هم ارتباط بر قرار کنند، این ارتباط را به طور رسمی و مشخص تعریف و استانداردسازي کنند. این قرارداد حداقل باید شامل: نام و نشاني سرویس، کارهایی که انجام می‌دهد، پارامترهای ورودی و خروجی برای هر عمل و نوع داده‌های آنها باشد و سرویس دهنده باید طبق استاندارد تعریف شده اطلاعات را دقیق و کامل تعریف کرده و نسخه‌های مختلف سرویس را مدیریت کند و جوابگوی سرویس گیرنده‌ها باشد.
5. سرویس‌ها باید قابلیت شناسایی توسط سرویس گیرندگان را دارا باشند و نيز باید مؤسسه استانداردسازی سرویس‌های علوم اسلامی، این سرویس‌ها را طبقه‌بندی شده ارائه کند تا هر متقاضی سرویس خاص، بتواند بهترین سرویس درخواستی خودش را بیابد و از آن استفاده کند. بنابراين، سرویس‌ها باید ویژگی شناسایی و استفاده از سرویس را نیز دارا باشند.
6. سرویس‌هایی که برای ارتباط بین مؤسسات علوم اسلامی طراحی می‌شوند، باید با دید پژوهش‌محور طراحی شوند و در آنها کلیه مراحل پژوهشی و نیازهای پژوهشگران تعبیه شود؛ به طوری که از ابتدا که یک ایده پژوهشی به ذهن پژوهشگر می‌رسد، در این سیستم ثبت شود و همچنين تا زمانی که آن ایده پژوهشی تبدیل به مقاله یا کتاب می‌شود، همه مراحل پژوهشی ثبت گردد؛ مثلاً ایده و موضوع پژوهش، منابع مورد مطالعه، نقشه و طرح پژوهشی، یادداشت‌ها و تعلیقه‌ها روی منابع، رنگی کردن بخشی از مطالب در منابع و حتی میزان زمانی که پژوهشگر از سیستم سرویس گرفته و نيز همه سرویس‌هایی که از مؤسسات مختلف گرفته، باید در پرونده پژوهشی وی ثبت شود. از اين رو، پژوهش‌محور بودن معماری سرویس‌ها، تبدیل به سرویس شدن تمامي فعالیت‌های مؤسسات علوم اسلامی و ارتباط مستحکم این مؤسسات در استفاده از سرویس‌های متنوع علوم اسلامی، سه ويژگي بارزي است که می‌تواند باعث تحول در پژوهش و تولید علم در حوزه علوم اسلامی شود.
6. نمونه استفاده از معماری سرویس‌گرا در تولید نرمافزارهای علوم اسلامی
نمونه‌ای از طراحی نرم‌افزار بر اساس معماری سرویس‌گرا و استفاده از وب‌سرویس، پايگاه راهنمای پایگاه‌های علوم اسلامی (www.noordir.com) است که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با موفقیت طراحی و پیاده‌سازی شد. (شکل2) هدف از این پايگاه، دسته‌بندی موضوعی پايگاههای علوم اسلامی بر اساس موضوعات علوم اسلامی است. بعضی از این موضوعات عبارت‌اند از: قرآن، حدیث، پیامبر، اهل بیت، عقاید، فقه و احکام. هر کدام از این موضوعات مي‌توانند زیرموضوعات مختلفی داشته باشند و پايگاههای شناسایی شده مرتبط با هر کدام از موضوعات مذكور، در ذیل آن قرار می‌گیرد. این پايگاه بر اساس فناوری وب‌سرویس طراحی شده و هدف آن اين بوده که به پايگاههای دیگر سرویس پایگاه‌های موضوعی علوم اسلامی را ارائه دهد؛ مثلاً به پايگاه راهنمای پایگاه‌های امام مهدی (عج) (www.MahdiSearch.com) پايگاه‌ها و موضوعات مرتبط با موضوع امام مهدی(ع) را سرویس می‌دهد و به پايگاه راهنمای پایگاه‌های نبی اعظم(ص) (www.nabiaazam.com) پايگاه‌ها و زیر موضوعات مربوط به پیامبر اکرم(ص) را سرویس می‌دهد. (شکل3)
به همین ترتیب، این قابلیت و نوآوری در پايگاه اصلی (www.noordir.com) وجود دارد که یک پايگاه بیاید و یک یا چند شاخه از موضوعات اسلامی را از آن سرویس بگیرد و بدین ترتیب، اطلاعات به روز شده در پايگاه سرویس گیرنده نمایش یابد؛ بدون آن که اثری از پايگاه سرویس دهنده نمایان باشد. ورود اطلاعات و حذف و ویرایش اطلاعات در پايگاه اصلی صورت می‌گیرد و از آن‌جا که پايگاه‌هاي دیگر اطلاعات‌شان را به روز و برخط دریافت می‌کنند، به محض تغییر در پايگاه اصلی، تمامي پايگاههای سرویس گیرنده نیز روزآمد می‌شوند.
این پايگاه، نمونه موفق و عملی برای بیان معماری سرویس‌گرایی و اجرا شدن آن در بین مؤسسات علوم اسلامی است. فرض کنید هر کدام از موضوعات پايگاه noordir توسط یک مؤسسه تولید شود. در این صورت، پايگاه اصلی نمونه ای از همکاری تولید محتوا در مؤسسات مختلف علوم اسلامی خواهد بود.
نتیجه‌گیری
سرویس‌گرایی به عنوان یک معماری جدید و موفق در عرصه تولید نرم‌افزاری می‌تواند باعث تحول در توسعه نرمافزارهای علوم اسلامی شود. سرویس‌گرایی فراتر از یک دید در تولید نرم‌افزار است و می‌تواند معماری و ساختار سازمان‌های علوم اسلامی و مراکز تحقیقاتی علوم اسلامی را دگرگون کند و حتی زیرساخت‌های پژوهشی آنها را تغییر دهد.
این معماری هزینه‌های تولید و پردازش محتوا را پایین می‌آورد و راندمان کاری را بالا می‌برد و از متروک ماندن اطلاعات و استفاده نشدن از آن در مراکز تحقیقاتی جلوگیری می‌کند و باعث عرضه آسان و کم‌هزینه اطلاعات و در نتیجه، رشد محتوای آنها و رشد سازمان تولید کننده آن محتوا می‌شود و منجر به تولید اسناد هوشمند XML در سازمان‌ها و استاندارد شدن تبادل اسناد بین سازمانی می‌شود و باعث ایجاد رقابت سالم و مفید بین سازمان‌ها با استفاده از پتانسیل‌های همه تولید کنندگان محتوا و پژوهشکده‌ها می‌شود. همچنين همکاری سازمان‌ها را افزایش داده و بر قدرت تصمیم‌گیری و هوشمندی سازمان‌ها مي‌افزايد و باعث حفظ حقوق صاحبان آثار می‌شود.
راهکارهایی نيز جهت استفاده از معماری سرویس‌گرا ارائه شده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: ارائه استاندارد لازم جهت اسناد و ارتباطات، ایجاد مخزن اصلی سرویس‌ها و موتور جستجوی سرویس‌های اسلامی و طبقه‌بندی سرویس‌ها با توجه به نوع خروجی و مراکز ارائه دهنده سرویس، پژوهش‌محور بودن معماری سرویس‌ها و تبدیل به سرویس شدن تمامي فعالیت‌های پژوهشی مؤسسات علوم اسلامی و ارتباط مستحکم این مؤسسات در استفاده از سرویس‌های متنوع یکدیگر.
در این زمینه پروژه موفقی به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی راه‌اندازی شده که به سایر پايگاه‌ها و مؤسسات سرویس راهنمای موضوعی پايگاههای علوم اسلامی را ارائه می‌دهد.
پی نوشت ها:
منابع:
