در این نوشتار، به شکل ساده و کوتاه شما را با مناسب‌ترین شیوه‌های درج اطلاعات اسنادی در پایگاه اینترنتی آشنا می‌سازیم. انتظار می‌رود خواننده ابتدا مقالات مربوط به آشنایی با پژوهیار را مطالعه نموده و با خود برنامه نیز کمی کار کرده است.
برای درج اطلاعات کتابخانه‌ای در صفحه وب، استانداردهای بسیاری توسعه داده شده‌اند. در صورتی که شما در صفحه‌های وب خود از این استانداردها پیروی کنید، پژوهیار به شکل خودکار می‌تواند اطلاعات کتاب‌شناسی شما را واکشی و به پایگاه‌داده خود اضافه کند.
استانداردهای مختلف به وسیله برنامه‌های ویژه‌ای که با زبان جاوااسکریپت نوشته شده‌اند، به جاوااسکریپت معرفی شده‌اند. اگر شما از استاندارد خاصی استفاده می‌کنید که پژوهیار از آن پشتیبانی نمی‌کند، یا پایگاه اینترنتی شما از روش خاص خود استفاده می‌کند، برای سازگار کردن آن می‌توانید یک مترجم بنویسید یا در مورد نوشتن آن می‌توانید با گروه پشتیبانی پژوهیار تعامل داشته باشید. در هر صورت، توجه کنید که پژوهیار تقریباً از تمام استانداردهای استناددهی پشتیبانی می‌کند و سازگار شدن با یک استاندار، همواره قابل اتکاتر از نوشتن یک مترجم اختصاصی است.
در این سطور، شما را با برخی استانداردها رایج که می‌توانید از آن‌ها در پایگاه خود استفاده نمایید، آشنا می‌کنیم. باید توجه داشت که برخی استانداردها بر برخی دیگر برتری دارند و یا برای استفاده در محیط اینترنت سازگارتر هستند؛ ما مناسب‌ترین گزینه‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.
سازوکار شیوه‌های درج اطلاعات کتاب‌شناسی، تا حدود زیادی مشابه است. آن‌ها به طریقی اطلاعات کتاب‌شناسی را در صفحه می‌گنجانند و تفاوت، در مکان قرار گیری این اطلاعات و شیوه نام‌گذاری آن‌ها است.
شیوه‌های درج اطلاعات کتاب‌شناسی، معمولاً برای انواع مختلف سند، فراداده‌های متفاوتی را پشتیبانی می‌کنند. البته تعداد انواع سند‌های پشتیبانیشده آن‌ها نیز متفاوت است؛ برخی مانند شیوه فراداده گوگل پژوهشگر (1) تنها نوع سند مقاله را می‌پذیرند و برخی دیگر از فیلم و روزنامه تا ایمیل و مصاحبه را پشتیبانی می‌کنند.
اگر شما تعداد کمی مقاله در صفحه شخصی خود قرار داده‌اید یا به شکل موردی می‌خواهید شرایط استناددهی را فراهم سازید، می‌توانید از استاندارد COinS استفاده کنید.
استاندارد COinS
COinS که سرنام ContextObjects in Spans است، روشی نسبتاً ساده برای قرار دادن فراداده‌های کتاب‌شناسی در صفحات وب است. اطلاعات کتاب‌شناسی درون یک عنصر <span> با کلاس Z3988 قرار می‌گیرد و اطلاعات کتاب‌شناسی با فرمت مشخص درون مقدار خاصیت title درج می‌گردد. قالب کلی آن در ذیل آمده است:
<span class="Z3988" title="اطلاعات کتاب‌شناسی"></span>
اطلاعات کتاب‌شناسی با فرمتی شبیه کد زیر در title خاصیت قرار می‌گیرند.
title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.issn=1045-4438"
البته ایجاد آن به شکل دستی، کاری ملال‌آور است. برای تولید عنصر <span>، یک راه ساده‌تر استفاده از برنامه پژوهیار است. مراحل انجام کار در ذیل آمده است:
- روی دکمه «آیتم جدید» در نوار ابزار پژوهیار کلیک کنید و نوع سند مورد نظر خود را برگزینید.
- در بخش بخش سمت چپ پژوهیار، تمام میدان‌های اطلاعاتی لازم را پر نمایید.
- در صورتی که بیش از یک سند در یک صفحه دارید، گام اول و دوم را برای تک‌تک آن‌ها تکرار کنید.
- تمام سند‌های واردشده در مراحل قبل را انتخاب کنید و روی یکی از آن‌ها کلیک‌راست نمایید. از منوی بازشده گزینه «صدور آیتم‌های انتخاب‌شده...» را برگزینید.
- از پنجره بازشده گزینه COinS را برگزینید. همان‌طور که در فهرست می‌بینید، قالب‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را به عنوان خروجی تعیین کنید.
- در کادر محاوره‌ای بازشده نامی مثل citation.html تایپ کنید و دکمه save را کلیک کنید.
- به محلی که فایل در آن ذخیره شده است، بروید و آن را با یک برنامه ویرایشگر متن مانند notepad باز کنید. در آن فایل، به تعداد اسناد انتخاب‌شده عناصر قرار دارد. این عناصر را کپی کنید و در داخل عنصر <body> صفحه وب خود قرار دهید. اکنون کاربران به‌سادگی می‌توانند به اسناد شما استناد کنند.
مستندات کامل این روش را می‌توانید در http://ocoins.info بیابید. در صورتی که شما دارای یک پایگاه با انبوهی از منابع قابل استناد هستید، مانند: پایگاه یک کتابخانه، یک مخرن مقالات، یک سامانه فروش ویدئو یا موزیک و...، می‌توانید با توجه به مستندات COinS عناصر <span> را به شکل خودکار تولید و در صفحه بگنجانید. البته در چنین مواقعی، پیشنهاد ما به شما استفاده از unAPI است که شرح آن در ادامه می‌آید.
استفاده از unAPI
unAPI، یک HTTP API کوچک است که هر برنامه وبی می‌تواند از آن برای درج فراداده‌ی مورد نیاز برای استناد بهره ببرد. با توجه به پژوهش‌های صورت‌گرفته در مرکز، در حال حاضر این فرمت بهترین گزینه برای پایگاه‌هایی است که هنوز فرمتی را پیاده‌سازی نکرده‌اند، یا به دلیل وجود نقصان در دیگر روش‌ها، قصد کوچ به فرمت دیگری را دارند. پیاده‌سازی unAPI نیز ساده است و می‌تواند به‌سرعت انجام پذیرد.
unAPI دارای سه بخش است: یک شناسه ریزقالب (identifier microformat)، یک پیوند HTML که به شکل خودکار شناسایی می‌شود و سه تابع واسط HTTP که دوتای آن دارای پاسخی تعریف شده و استاندارد هستند.
1. شناسه سند
به ازای هر سند موجود در صفحه وب، باید یک عنصر <abbr> با قالب زیر در صفحه قرار گیرد:
<abbr class="unapi-id" title="شناسه"></abbr>
داخل تگ می‌تواند خالی باشد، یا در صورت تمایل، چیز دلخواهی داخل آن قرار گیرد؛ مثلاً شابک یک کتاب می‌تواند به شکل زیر در صفحه درج شود:
<abbr class="unapi-id" title="urn:isbn:123456789X">ISBN 1-234-56789-X</abbr>
2. پیوند به سرویس unAPI
برای قادر نشان دادن محل سرویس unAPI هر صفحه وبی که حاوی حداقل یک عنصر abbr ویژه unAPI است، باید حاوی یک عنصر <link> با قالب زیر باشد:
<link
rel="unapi-server"
type="application/xml"
title="unAPI"
href="/نشانی سرور"
/>
که نشانی سرور مکانی است که درخواست‌های unAPI به آن هدایت می‌شوند؛ مثلاً:
href="http://example.com/unapi/"
3. توابع رابط HTTP
در unAPI برای هر سند می‌توان یک یا چند قالب اطلاعاتی دلخواه، مانند BibTeX، RIS و... برای واکشی اطلاعات ارائه داد. برنامه کاربر، مناسب‌ترین فرمت را به شکل خودکارمی‌گزیند و یا ممکن است به کاربر حق انتخاب دهد.
درخواست‌های HTTP به نشانی‌ای که در تگ <link> مشخص کرده‌ایم، ارسال می‌شود. بر اساس نوع پارامترهای ارسال‌شده به آن، پاسخ دریافتی متفاوت خواهد بود. از این رو، می‌توان سه حالت ذیل را در نظر گرفت:
- حالت اول: بدون پارامتر
در این حالت، پاسخ انواع فرمت‌های پشتیبانیشده برای همه سند‌های موجود در پایگاه را با فرمت زیر نشان می‌دهد. کد زیر، پاسخ پایگاهی است که از دو فرمت oai_dc و asn1 پشتیبانی می‌کند:
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<formats>
<format name="oai_dc" type="application/xml"
<format name="asn1" type="text/plain" />
</formats>
Content-type باید برابر با application/xml مقداردهی گردد. در نشانی زیر می‌توانید یک پاسخ کامل را ببینید که ۱۴ قالب گوناگون را تولید می‌کند:
https://refbase.ipoe.uni-kiel.de/refs/unapi.php
- حالت دوم: ارسال پارامتر id
این حالت، مشابه مورد قبلی است؛ با این تفاوت که این بار فرمت‌های پشتیبانیشده برای یک سند مشخص که ID آن ارسال شده است، باید به عنوان پاسخ برگشت داده شود؛ به عنوان نمونه، پاسخ زیر می‌تواند پاسخی درخواستی به شکل UNAPI?id=IDENTIFIER باشد:
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<formats id="info:pmid/12345678">
<format name="text" type="text/plain" />
<format name="pubmed" type="application/xml" />
<format name="asn1" type="text/plain" />
</formats>
در نشانی زیر می‌توانید پاسخ پیاده‌سازی شده‌ای را به عنوان نمونه ببینید:
http://www.noormags.com/view/CitationHandler.ashx?id=878477
- حالت سوم: ارسال پارامتر id و format
در پاسخ به درخواست‌هایی در قالب UNAPI?id=IDENTIFIER&format=FORMAT، برای سند تعیین‌شده اطلاعات کتاب‌شناسی با فرمت مشخص‌شده ارسال خواهد شد؛ برای مثال، برای واکشی استناد با فرمت BibTeX برای سند با شناسه 51 از نشانی فرضی زیر استفاده می‌کنیم.
http://example.com/service?id=51&format=bitex
در این صورت، پاسخ ممکن است چیزی شبیه مقدار زیر باشد:
%0 Book
%T جستجوی موفقیت‌آمیز در اینترنت
%7 دوم
%? سالارمهر, رضا
برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید به پایگاه رسمی unAPI به نشانی www.unapi.info مراجعه نمایید.
فرمت‌های فراداده unAPI:
فرمت‌های بسیاری می‌توانند به همراه unAPI به کار روند. در صورتی که استاندار خاصی را هنوز پیاده‌سازی نکرده‌اید، می‌توانید از فهرست زیر که اولویت‌بندی شده‌است، یکی را برگزینید:
• Bibliontology (http://bibliontology.com/)
• MODS XML (http://www.loc.gov/standards/mods/)
• MARC (http://www.loc.gov/marc/umb/)
• Dublin Core (http://wiki.dublincore.org/index.php/User_Guide)
• BibTeX (http://www.bibtex.org/)
• RIS (http://www.refman.com/support/risformat_intro.asp)
• Endnote) http://auditorymodels.org/jba/bibs/NetBib/Tools/bp-0.2.97/doc/endnote.html)
مورد اول می‌تواند هر اطلاعاتی که پژوهیار قابلیت نگهداری آن را دارد، بازنمایی کند. سه مورد آخر، دارای فراداده‌های محدودی هستند؛ اما BibTeX برای کاربران سیستم حروف‌چینی لاتخ (LaTeX+BibTeX) دارای کاربرد مستقیم است و حتی بدون یک نرم‌افزار استناددهی نیز قابل استفاده است. MODS XML، یکی از غنی‌ترین قالب‌های موجود است.
یکی از پایگاه‌هایی که از این فرمت بهره جسته است، پایگاه مجلات نور (noormags.com) است. همچنین دانشگاه کیل (Kiel) این استاندارد را با تعداد قابل توجه فرمت ارائه می‌کند که می‌توانید از آن نیز به عنوان الگویی استفاده نمایید. در نشانی:
https://refbase.ipoe.uni-kiel.de/refs/unapi.php
می‌توانید فهرست چهارده فرمت پشتیبانیشده توسط آن را ببینید.
برای دسترسی به آخرین ویرایش این مقاله و مقالات مفید دیگر، می‌توانید همواره به بخش توسعه‌دهندگان در پایگاه اینترنتی پژوهیار به نشانی http://pajoohyar.ir مراجعه نمایید. همچنین برای ارتباط از شیوه پشتیبانی پایگاه اینترنتی خود با پژوهیار، با پست الکترونیکی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید مکاتبه کنید تا در قسمت پایگاه‌های حمایت‌‌شده پژوهیار نام پایگاه شما نیز درج شود.
پی نوشت:
