ره آورد نور

دفتر اوّل

هنگام اجرای برنامه، نخستین چیزی که توجه کاربران را جلب می کند، گرافیک جذاب صفحه نخست آن است. همچنین چند رسانه ای بودن و اشتمال آن بر اطلاعات گوناگون، از دیگر جذابیت های برنامه است.

دفتر اوّل،  سخنان گهربار و نورانی حضرت علی (علیه السلام) را از مجموع 421 جلد کتاب جمع آورده و در بخش های زیر عرضه کرده است:

1. کتابنامه اختصاصی سخنان

این بخش با 20 جلد کتاب، به احادیث، خطبه ها، وصایا، ادعیه و دیگر سخنان آن امام همام پرداخته است.

2. کتابنامه عمومی سخنان

این بخش از دو بخش کتاب و مقاله تشکیل می شود و در هر یک، کتاب ها و مقالاتی پیرامون سخنان حضرت علی (علیه السلام) آورده شده است.

مجموع کتاب ها و مقاله های این بخش، 176 عنوان است.

3. کتابنامه موضوعی

این بخش به صورت موضوعی، به مباحثی چون تبار، زندگانی، مجاهدت ها، کرامات و دیگر موضوعات مطرح شده درباره حضرت علی (علیه السلام) پرداخته است.

4. کتابنامه نهج البلاغه

این بخش به ارائه متن نهج البلاغه و 42 ترجمه و 27 شرح آن، به صورت تطبیقی، با عناوین متحد، پرداخته است.

علاوه بر آن، موضوعات و اشعار مرتبط با سخنان حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاعه ارائه شده است. کتاب های ارائه شده در بخش کتابنامه نهج البلاغه 213 جلد است.

5. فرانما (1)

این بخش، به معرفی مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان و توضیح درباره برنامه، راهنمای استفاده از آن و معرفی تولید کنندگان پرداخته است.

6. نگارخانه

• یک. ابتهال(2): نواهایی درباره حضرت علی (علیه السلام).
• دو. تصاویر.
• سه. جلوه های تصویری
• چهار. دعاهای حضرت علی (علیه السلام): شامل متن و صوت چند دعا و مناجات وارده از امیر مؤمنان.
• پنج. نغمه: چند مدیحه سرایی در رثای حضرت علی (علیه السلام).

دفتر دوم

دفتر دوم به فضائل، سیره و تاریخ زندگی حضرت علی (علیه السلام) پرداخته و شامل بخش های زیر است:

1. کتابنامه تاریخ

کتابنامه تاریخ در دو بخش کتاب و مقاله شکل گرفته است که در هر یک، کتاب ها و مقالاتی پیرامون تاریخ زندگانی حضرت علی (علیه السلام) جمع آورده شده است.

مجموع کتاب ها و مقالات ارائه شده در این بخش، 189 عنوان است.

2. کتابنامه سیره

این بخش نیز همانند بخش تاریخ، به دو قسمت کتاب و مقاله تقسیم، و بعضی از کتاب ها و مقالاتی که پیرامون سیره، روش و مرام آن امام همام نگارش شده، در این بخش گرد آمده است.

مجموع کتاب ها و مقالات ارائه شده در این بخش 158 عنوان است.

3. کتابنامه فضائل

در این بخش سعی بر آن بود که مهم ترین کتاب ها و مقالاتی که درباره فضائل و مناقب حضرت امیر مؤمنان نگاشته شده، در دو قسمت کتاب ها و مقالات ارائه گردد که ارائه 198 کتاب و مقاله، حاصل این تلاش بوده است.

4. کتابشناسی

این بخش، در دو قسمت خطی و چاپی، به معرفی 14900 عنوان کتاب، مقاله و پایان نامه که با موضوع آن حضرت نگاشته شده، پرداخته است.

در قسمت خطی، بخشی از کتاب »معجم الاثار المخطوطة»، اثر حسین متقی و در قسمت چاپی، از کتاب »امام علی در آینه قلم»، تهیه و تنظیم خانه پژوهش قم، استفاده شده است.

5 و 6. فرانما و نگارخانه

در این دفتر نیز همانند دفتر اوّل، به معرفی برنامه، معرفی مرکز و فعالیت های آن پرداخته شده و عکس ها، نواها و نغمه هایی را به کاربران هدیه می کند.

نرم افزار «باب العلم» در نگاهی دیگر

از آغازین روزهای دستیابی محققان اسلامی به فناوری های نوین، تهیه نرم افزارهایی که بتواند معرف ابعاد گوناگون شخصیت حضرت امیر مؤمنان (ع)، در زمینه های مختلف تاریخ زندگی، سخنان، سیره و فضائل آن بزرگوار باشد، جایگاه ویژه ای داشت و نرم افزارهای چون: دانش نامه جامع نهج البلاغه، منهج النور، بشری و... در همین راستا تولید شده است. نرم افزار «باب العلم» نیز برای دستیابی به این هدف در دسترس محققان قرار گرفت که البته انتظار می رفت، بتواند پاسخ گوی کاستی ها و چالش های موجود بوده، راه تحقیق را آسان تر کند.

در این بخش ضمن تشکر و قدردانی از تولید کنندگان این برنامه، به بخشی از بایسته ها و کاستی های موجود در آن اشاره می شود تا انشاء اللّه در نسخه های آتی این نرم افزار، مورد توجه قرار گیرد.

جست وجو

از قابلیت های مهم هر برنامه، موتور جست وجوی آن است. ویژگی هایی چون سرعت بالا، جست وجو بر اساس دامنه های متفاوت، ذخیره نمایش جست وجو، وجود عملگرهای استاندارد و جست وجو در متون و فهرست ها، از شاخص های مرغوبیت و کیفیت بالای یک موتور جست وجو است. اکتفا به جست وجو در متن، بدون امکان تعیین دامنه و نبودن امکان جست وجو در فهرست ها را می توان، از موارد عمده ضعف این برنامه دانست.

محتویات

نرم افزار باب العلم، به دلیل بر خورداری از تنوع مطالب و وجود شروح و ترجمه های متعدد از نهج البلاغه و سخنان إمام علی(ع)، مجموعه ای کم نظیر در نوع خود است و این احتمال را تقویت می کند که طراحان این نرم افزار، نیم نگاهی نیز به نیازهای پژوهشگران داشته اند؛ ولی انتظار می رفت که از کاستی ها خالی بوده و از نظر ساختار مباحث و امکانات دسترسی به مطالب، در حد مطلوبی باشد.

به منظور بهبود ساختار این نرم افزار در بخش محتوا، توجه به نکات زیر شایسته است:

1. نظر به اینکه بیشتر کتب موجود در برنامه، دارای نسخه های متعدد چاپی است، دسترسی به شناسنامه کامل کتاب، امری ضروری به نظر می رسد. نبود شناسنامه، کار آدرس دهی به منابع را برای پژوهشگران با مشکل مواجه می سازد.
2. مشخص بودن کتاب، جلد و شماره صفحه آن امری ضروری است که در برنامه مورد توجه قرار نگرفته است.
3. دسترسی به متن یک کتاب از طریق جلد و صفحه، از امکانات مورد نیاز هر پژوهش گر است که دسترسی او را به متن مورد نیاز امکان پذیر می سازد.
4. جست وجو در فهرست کتب و مؤلفان از موارد ضروری در امر پژوهش بوده که در برنامه مورد توجه قرار نگرفته است؛ برای مثال اگر کاربر بخواهد، متن کتاب «آخرین دیدار» را مطالعه کند، باید نوار پیمایش را آنقدر بالا و پایین ببرد، تا به کتاب مورد نظر دست یابد؛ در حالی که مشکل مزبور با امکان جست وجو در نام کتاب ها و مؤلفان قابل حل بود.
5. امکان مشاهده متن نهج البلاغه و ترجمه آن و دسترسی به شروح از متن نهج البلاغه، از امکاناتی است که نه تنها به امر تحقیق سرعت می بخشد و از هدر رفت فرصت ها می کاهد، بلکه به علت اشراف پژوهش گر به شروح و ترجمه های متفاوت و امکان مقایسه آنها، این توانمندی را به او می دهد که تحقیق خود را به گونه ای مطلوب سامان بخشد. این قابلیت برای انجام پژوهش های تطبیقی بسیار کار آمد و مناسب است.
6. قابلیت های متنوع پژوهشی، نظیر علامت گذاری، نمایه زنی، رنگی کردن متن در موضوعات مختلف و انتقال آن به قسمت یاداشت یا ارسال  آن به MS-Word یا چاپگر، از دیگر توانمندی هایی است که فضای پژوهشی را برای استفاده محققان مهیا می سازد. نادیده گرفتن این قابلیت ها در برنامه باب العلم، از کاستی های آن به شمار می رود.

نمایه

از قابلیت های بسیار مناسب برنامه باب العلم، وجود نمایه یا همان کلید واژه است که امکان دسترسی به تحقیق مورد نظر را آسان می سازد؛ ولی عدم رعایت مواردی چون جست وجوی کلمات، دوگانگی در عناوین نمایه ها که فارسی و بعضی موارد عربی است و نبودن کتابنامه در قسمت نمایش متن نمایه، از کاستی های قسمت نمایه به حساب می آید؛ برای نمونه اگر نمایه «روابط اجتماعی» را انتخاب کنید، معلوم نیست متن نمایش داده شده به چه کتابی مستند است.

سخن آخر

باید اعتراف کرد که نرم افزار باب العلم دفتر اوّل و دوم، با همه مطالبی که بیان شد، کتابخانه بزرگی از گفتار، سیره و شخصیت امیر مؤمنان (ع) است و به شناخت ابعاد زندگی آن حضرت کمک شایانی می کند.

پی نوشت ها:

1. کلی که بیان کننده زیر مجموعه ها می باشد.
2. ابتهال = ناله و زاری.