معجم موضوعی بحارالانوار

    بزرگترین دایرة المعارف حدیث شیعه

سه شنبه, 30 خرداد 1385 ساعت 15:43
    نویسنده: حمید باقریان؛ بخش تألیف و تدوین، معاونت اطلاع رسانی و امور بین الملل
این مورد را ارزیابی کنید
(1 رای)

همواره پس از قرآن کریم که فصیح ترین و بلیغ ترین کتاب هاست، احادیث و روایات امامان معصوم علیهم السلام، بهترین راهنمایان انسان های تشنه حقیقت بوده است که آنها را از جاده تردید به بزرگراه یقین می رساند. از صدر اسلام تاکنون آثار بسیاری در راستای نشر احادیث به چاپ رسیده است. یکی از این آثار ارزشمند و نفیس، کتاب بحارالانوار، اثر علامه گرانقدر مجلسی (رحمه الله علیه) است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی هم که سعی داشته،  در تولید نرم افزارهای علوم اسلامی گامی نو بردارد، با ارائه نرم افزار »معجم موضوعی بحارالانوار»، راهی تازه پیش پژوهندگان عزیز قرار می دهد تا با سهولت بیشتر، به امر تحقیق در زمینه روایات و علم حدیث بپردازند.

 

در این برنامه متن کامل بحارالانوار بر اساس چاپ آخوندی (25 جلد)، قابل انطباق بر نسخه چاپ بیروت (110 جلدی)، قابل دستیابی است. ارائه بیش از 21929 کلید واژه، افزون بر 10871 نمایه ترکیبی، 13477 نشانی، به همراه بیش از 122919 موضوع برداشت شده از خصوصیات این برنامه است. استفاده از سه لغت نامه معتبر، به محقق امکان می دهد که به مفاهیم کاربردی در حوزه فقه و اصول دست یابد و پژوهش خویش را به گونه ای شایسته سامان بخشد.

کاربر می تواند به جست وجو در متن و عناوین ابواب کتب بپردازد و با ترکیب ریشه ها، کلید واژه و نمایه ها، حوزه تحقیق خود را در خصوص موضوعات حدیثی برنامه گسترش دهد . ارجاع اصطلاحات هم عرض در نظام مترادفات، تفکیک اصطلاحات چند معنایی در نظام مشترکات، ارائه فهرست مفاهیم وابسته در نظام مرتبطات، و نیز دستیابی به دو محیط مستقل کاربری، از امکانات مفیدی است که در این برنامه ارائه شده است.

امکانات برنامه

قابلیت های اصلی این برنامه در دو معجم لفظی و موضوعی ارائه شده است:

الف. معجم موضوعی

معجم موضوعی امکانات فراوانی دارد که به این شرح است:

1. کلید واژه

بخش کلید واژه، شامل دو قسمت کلید واژه و ریشه است . در قسمت »کلید واژه»، فهرست کلیدواژه ها شامل کلید واژه های اصلی، مترادفات و الفاظ مشترک، فعال است و از چهار طریق ترتیب الفبایی، تعداد نمایه، تعداد موضوعات و مراحلِ وصول از کلید واژه به موضوع، قابل تنظیم است.

قابلیت مرتبط محض،  از دیگر امکانات این قسمت است که به وسیله آن، مجموع مرتبطات یک واژه، به فهرست کلید واژه های اصلی اضافه می شود. ضمن اینکه از طریق گزینه پنجره مرتبطات می توان، کلید واژه های اصلی مرتبط با کلید واژه جاری را در پنجره های جداگانه مشاهده کرد.

از راه های گسترده کردن محدوده پاسخ ها به هنگام تحقیق، جست وجو از طریق کلیدواژه های هم خانواده است. با استفاده از امکانات موجود در قسمت «ریشه»، می توان به تمامی کلید واژه های مشتق دسترسی پیدا کرد و جواب های مربوط به آن را مشاهده کرد. به منظور بالا بردن سرعت قابلیت ترکیب بین ریشه ها، کلید واژه های اعلام، اشخاص و کتب نیز به فهرست ریشه ها افزوده شده اند.

2. نمایه

از دیگر بخش های معجم موضوعی، « نمایه » است که دارای دو قسم اصلی، با کارایی های متفاوت است. در قسمت « نمایه »، فهرستی از نمایه ها به ترتیب الفبایی ارائه شده است و به وسیله برگه « فهرست منتخب » می توان، فهرستی از نمایه های دلخواه را فراهم ساخت و تحقیقات خود را در مورد آنها سامان بخشید.

اما در قسمت « کلمات نمایه »، فهرستی از کلمات تشکیل دهنده نمایه ها مشاهده می شود که به ترتیب حروف الفبا چیده شده اند و می توان آنها را بر مبنای تعداد نمایه ها مرتب کرد و با انتخاب هر نمایه، به نمایه یا نمایه های مرتبط با آن نیز دست یافت.

3. موضوع

در این بخش نیز دو قسمت اصلی وجود دارد: در قسمت «موضوع»، موضوعات کتاب برنامه، بر مبنای نام آنها، به ترتیب حروف الفبای عربی یا براساس تعداد فیش های هر موضوع فهرست شده اند.

برگه «فهرست منتخب» نیز امکان تهیه فهرستی از موضوعات، با ویژگی های موردنظر را در اختیار کاربر می نهد -؛

اما در قسمت «کلمات موضوع»، فهرستی از کلمات تشکیل دهنده موضوعات فیش ها قابل دستیابی است.

در حالت نخست، این فهرست به ترتیب حروف الفبا مرتب شده و در آن امکان چینش کلمات براساس تعداد موضوع های هر کلمه وجود دارد.

4. نشانی

در صفحه نشانی، فهرستی از فیش های تحقیقی، به همراه شماره، عنوان، عناوین سرفصل و نشانی هر فیش قابل مشاهده است؛ افزون بر این، فهرست نمایه ها و کلید واژه های هر فیش، به طور جداگانه در دسترس پژوهشگر قرار دارد.

قابلیت دیگری که در بخش نشانی ارائه شده، انتقال به «پژوهش» و دستیابی به متن فیش جاری است.

علاوه بر این می توان، از امکاناتی چون پاسخ بعدی، پاسخ قبلی و نمایش کتاب انتخابی  نیز بهره برد.

5. پژوهش

این بخش، برای سامان دادن تحقیقات در قسمت های مختلف برنامه در نظر گرفته شده است؛ از این رو، از جمله کاربردی ترین و مهم ترین قابلیت های برنامه است. در دیگر بخش های اصلی، یعنی کلید واژه، نمایه، موضوع، نشانی، نمایش و جست وجو، گزینه های متعددی چون کلید واژه، نمایه، موضوع، نشانی و متن گنجانده شده که از طریق آنها می توان به بخش پژوهش منتقل شد و روند تحقیقات را در آنجا ادامه داد.

ب. معجم لفظی

امکانات معجم لفظی عبارت است از:

1. نمایش

فهرستی از عناوین و مطالب کتاب انتخابی، به همراه متن مربوط به آن، در این بخش گنجانده شده است و کاربر می تواند از قابلیت گزینش جلد و صفحه کتاب، از راه های مختلف بهره مند شود؛ به گونه ای که با انتخاب شماره جلد دلخواه، به صفحه نخست همان جلد از کتاب منتقل می شود و با درج صفحه مورد نظر، همان صفحه از کتاب نمایش داده می شود. از قابلیت های دیگر این بخش، تطبیق فهرست با متن انتخابی است که مشاهده عنوان باب، فصل و متن پژوهشی را امکان پذیر می سازد.

به منظور انجام پژوهش های تطبیقی و مقایسه مباحث مختلف با یک دیگر، امکان مطالعه همزبان دو بخش مختلف متن کتاب، با استفاده از گزینه مقایسه، در برنامه پیش بینی شده است که از ویژگی های مهمّ بخش نمایش است.

2. جست و جو

از ویژگی های کاربردی این بخش، جست وجو در متن و جست وجو در عناوین، فصل ها و ابواب کتاب جاری است؛ هنگامی که »جست وجو در متن» فعال باشد، فهرست کلمات متن کتاب، به صورت الفبایی، در دسترس قرار می گیرد و می توان به کاوش در متن کتاب مورد نظر پرداخت و چنانچه «جست وجو در فهرست» فعال باشد، عملیات جست وجو، تنها در عناوین کتاب انتخابی انجام می شود.

همچنین امکانات ویژه ای برای فهرست سازی و انجام عملیات گوناگون در فهرست های ایجاد شده، در برنامه تعبیه شده است. با استفاده از این قابلیت پیشرفته می توان، فهرست های پویا و متنوعی از کلمات را به شکل های مختلف تهیه کرده، آنگاه آنها را در متن کتاب جست وجو کرد یا با یک دیگر ترکیب ساخت و پژوهش های نوینی را به انجام رساند.

3. فرهنگ لغات

در این برنامه، سه لغت نامه معتبر العین، لسان العرب و مجمع البحرین، برای فهم معانی لغات دشوار گنجانده شده است. « فرهنگ لغات » دارای دو قسمت « ریشه » و « مشتق»، با کارایی های متفاوت است.

4 . سایر امکانات

استفاده از 3 محیط مستقل کاربری و نیز بهره گیری از امکانات  پژوهشی متنوعی چون علامت گذاری، رنگی کردن، حاشیه نویسی و دستیابی به گزینه پژوهش فعال، دیگر قابلیت های این نرم افزار است.

اطلاعات تکميلي

  • تاریخ انتشار نسخه چاپی: سه شنبه, 23 خرداد 1385
  • صفحه در فصلنامه: صفحه 36
  • شماره فصلنامه: فصلنامه شماره 14
بازدید 12950 بار
شما اينجا هستيد:خانه آرشیو فصلنامه شماره 14 (بهار 1385) معجم موضوعی بحارالانوار