واژگان کلیدی: اطلاعات، اینترنت، نرم افزارهای اینترنتی.
مقدمه
در عصر کنونی که به عصر اطلاعات(1) معروف است، شبکه جهانی اینترنت به عنوان بزرگ ترین ابزار تبادل اطلاعات شناخته می شود که در این مجموعه گسترده اطلاعاتی، سرعت و میزان تولید اطلاعات به صورت قابل توجهی رشد می یابد. از این رو، روزانه شش تا هفت هزار مقاله علمی فقط در آمریکا چاپ می شود و اطلاعات موجود در جهان در هر پنج سال و نیم به میزان دو برابر افزایش می یابد.
اینترنت از بدو تولد تاکنون رشدی چشمگیری داشته است و بی تردید، این روند روزبه روز رو به افزایش و گسترش نیز خواهد بود. این حرکت رو به رشد، اینترنت را به یک بانک اطلاعاتی بزرگ تبدیل کرده است که بالتبع هرچه موضوعات و اطلاعات بیشتری را شامل شود، ابزارهای متعدد و سیستم های قوی و بیشتری را برای دسترسی به محتوای آن می طلبد. اینجاست که ابزارها و سیستم ها هر چقدر در مسیر طبقه بندی اطلاعات و فراهم کردن انواع روش های دریافت اطلاعات و تسهیل آن قرار گیرند، بیشتر مورد توجه و استقبال استفاده کنندگان خواهند بود.
امروزه گرچه گام های مؤثری در جهت ساماندهی و طبقه بندی اطلاعات اینترنت برداشته شده است، اما این بانک اطلاعات جهانی همواره با کمبودهای جدی در راستای سازماندهی و نظام مند شدن خود روبه روست.از این رو، با پیدایش اینترنت و توسعه روز افزون آن، پدیده نرم افزارهای اینترنتی نیز پا به عرصه وجود گذاشت.
نرم افزارهای اینترنتی چیست؟
با توجه به تنوع اینترنت و شکل گیری و تهیه انواع نرم افزارها از محتوای آن، ارائه تعریف جامع و کامل که انواع نرم افزارهای اینترنتی را شامل گردد، قدری مشکل می نماید. در حال حاضر، نرم افزارهایی که به شکلی مرتبط با اینترنت یا محتوای آن تهیه و عرضه می شوند، به یکی از گونه های ذیل است:
1. نرم افزاری هایی که فقط نشانی های اینترنتی را معرفی می کنند و شرح مختصری درباره محتوای هر پایگاه بیان کرده، کاربر را برای استفاده بیشتر به پایگاه های مورد نظر هدایت می کنند. این دسته از نرم افزارها، معمولاً در مورد نشانی های مربوط به یک موضوع خاص، مقالات یا کتاب های یک موضوع و چکیده آنها کاربرد دارند و استفاده از متن را به اتصال به اینترنت وا می گذارند.
2. نرم افزاری هایی که علاوه بر ارائه نشانی، متون و محتوای پایگاه ها را نیز در خود جای داده اند. دسته دوم، نرم افزارهایی هستند که معمولاً به صورت موضوعی و یا در مورد موضوعی خاص تهیه و ارائه می شوند. این نرم افزارها که تمام محتوای آن از اینترنت دریافت شده و جز امکانات کاربری و کاربردی، چیزی خارج از اینترنت به آن افزوده نمی شود، از مهم ترین انواع نرم افزار اینترنتی به شمار می آیند.
3. سومین دسته، نرم افزارهای پایگاهی است که غالباً توسط صاحبان پایگاه هایی ارائه می شوند که با هدف اطلاع رسانی و یا کارهای فرهنگی و تبلیغی تأسیس شده اند. از آنجا که به طور معمول، اطلاعات این پایگاه ها در حال افزایش است، مدیران و صاحبان آنها لازم می دانند تا در فاصله های زمانی خاص کلیه اطلاعات موجود در پایگاه خود را بر روی یک نرم افزار عرضه کنند و از این طریق، محتوای پایگاه خود را دراختیار علاقه مندان نیز قرار دهند.
4. نرم افزارهایی که درباره خدمات اینترنت، شرکت ها یا مؤسسات اینترنتی اطلاع رسانی می کنند و به معرفی پایگاه های خدمات اینترنتی، معرفی ISP های خاص و تبلیغ و فروش خدمات اینترنتی می پردازند. این دسته از نرم افزارها در واقع، جنبه تبلیغاتی و تجاری دارند و گاهی فروش کارت اینترنت یا ارائه اطلاعات مربوط به دسترسی مشتریان به اینترنت نیز از طریق همین برنامه ها انجام می شود. معمولاً هر نرم افزار علاوه بر دسترسی های فوق، ابزارهای خاص اینترنتی را نیز ارائه می کند.
5. اما دسته آخر، نرم افزارهای آموزش اینترنت یا ابزارهای مرتبط با آن هستند. این قبیل نرم افزارها در واقع، نرم افزارهای آموزشی اند و اینترنتی به حساب نمی آیند؛ ولی به لحاظ موضوع آموزش، به نحوی با اینترنت مرتبط هستند.
بحث و بررسی درباره هر یک از انواع نرم افزارهای فوق، مجال بیشتری را می طلبد تا جداگانه درباره محاسن و معایب هر یک به سخن بپردازیم. اما آنچه در این نوشتار مدنظر است، نرم افزارهای نوع دوم است که یکی از راه های طبقه بندی موضوعی اطلاعات اینترنت به شمار می آیند.
این قبیل نرم افزارها غالباً به شکلی خاص مطالب موجود در اینترنت را عرضه می کنند و راه استفاده از حجم انبوه اطلاعات اینترنت را نیز آسان تر می نمایند، به ویژه اگر محتوای نرم افزارها به صورت موضوعی طبقه بندی شود و یا استفاده از اینترنت برای کاربر پر هزینه و کند باشد، جایگاه این قبیل نرم افزارها بهتر شناخته می شود.
این نرم افزارها حتی با رشد سریع اینترنت و پیدایش زمینه های دسترسی بسیاری از افراد به آن و کاهش هزینه های ارتباطی و گسترش اطلاعات آن در زمینه های مختلف، اهمیت و جایگاه خود را از دست نداده اند و با همه محدودیت های موجود، نقش خاص خود را حفظ نموده اند.
نگاهی به نرم افزارهای اینترنتی
اولین نرم افزارهای اینترنتی در کشورهای آمریکایی هم زمان با پیدایش اینترنت تهیه و ارائه شدند. این امر در کشورهای مزبور به گونه ای بسیار جدی ادامه داشت و اطلاعات اینترنت همچنان از طریق نرم افزارها نیز به جامعه راه پیدا می کردند؛ به عنوان مثال، نرم افزارهایی که پایگاه های کتاب دنیا را معرفی می کردند، نرم افزارهایی که به معرفی ISP های بزرگ دنیا می پرداختند یا نرم افزارهای Amrican OnLine ، از این موارد به شمار می آیند.
در کشور ما پس از پیدایش اینترنت، با فاصله بسیار کمی، نرم افزارهای اینترنتی نیز تولید و عرضه شدند که تقریباً برای تمام انواع نرم افزارهایی که نام برده شد، طی چند سال اخیر نمونه هایی وجود دارد که در ادامه بحث به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می کنیم:
1. نرم افزاری های موضوعی تهیه شده که توسط شبکه اطلاع رسانی نور وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی عرضه گردیده است و شامل: پایگاه های اسلامی اینترنت (نسخه3)، قرآن در اینترنت (نسخه3)، فلسفه در اینترنت و کتاب های اسلامی اینترنت (نسخه 1)(1) می باشد.
نمونه دیگر، نرم افزار «انتصار الحق» اثر مؤسسه الحق الاسلامیه(2) است که شامل مناظرات عقاید دکتر سید عصام العماد و عثمان الخمیس در اتاق های گفتگوی اینترنتی است. افزون براین، می توان به نرم افزار «پاسخ به شبهات» که توسط مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(ع)(3)، تهیه شده است، اشاره کرد.
نرم افزار «فلسفه در اینترنت» که از سوی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)(4) تهیه شده است، به معرفی نشانی های اینترنتی در موضوع فلسفه می پردازد و یا نرم افزار «راهنمای ابزار کاوش در اینترنت» تولید نشر کتابدار (5) به معرفی نشانی های جستجوگرها اختصاص یافته است.
2. نرم افزارهای پایگاهی، مانند نرم افزارهای مرکز جهانی آل البیت (6) یا مرکز الابحاث العقائدی (7) که محتوای پایگاه های مراکز مذکور را عرضه می کنند.
3. انواع مختلف نرم افزارهای آموزشی، مانند نرم افزارهای شرکت هادی سیستم و ایناک.
در این میان، نرم افزاری های موضوعی، مهم ترین نرم افزارهای اینترنتی هستند که چنانچه با تحلیل و طراحی منظم و هدفمند تهیه شوند، نتایج مفیدی را به دنبال خواهند داشت.
ارائه این قبیل نرم افزارها معمولاً با نظرات گوناگون و در مواردی با دیدگاه هایی متضاد مواجه است که در این مجال بدان اشاره می کنیم.
برخی این کار را بسیار ناچیز و کم ارزش شمرده و آن را یک نوع سوء استفاده از زحمات و کارهای دیگران به حساب می آوردند. خصوصاً اگر تهیه این قبیل برنامه ها جنبه تجاری به خود بگیرد، بیشتر مورد تهاجم این عده قرار می گیرد. این گروه معتقدند که دریافت اطلاعات از اینترنت و عرضه آن، نوعی سوء استفاده یا به عبارت دیگر، نوعی سرقت از آثار و زحمات دیگران به شمار می رود. این گروه بیشتر از زاویه تجاری و رعایت حقوق تولید کنندگان به این مسئله نگریسته اند. غافل از اینکه اینترنت، فضای عرضه اطلاعات و اطلاع رسانی متکی بر رایگان بودن و سهولت در دستیابی به محتوای آن است.
در مقابل این گروه، عده دیگری تهیه این قبیل برنامه ها را ضروری و قابل تحسین دانسته و آن را در راستای اطلاع رسانی راحت و آسان می دانند و این امر را ارزشمند تلقی می کنند.
محاسن و معایب نرم افزارهای اینترنتی
در این بخش از سخن، به برخی از مهم ترین محاسن و معایب نرم افزارهای اینترنتی می پردازیم تا با شناخت بیشتری نسبت به این قبیل نرم افزارها به قضاوت بنشینیم:
1. از نظر اقتصادی این نرم افزارها برای پژوهشگران، مناسب و به صرفه است. کسانی که در موضوع خاصی نیازمند مجموعه ای از اطلاعات مدون و منظم هستند، برای دسترسی به آن اطلاعات و استفاده از آنها در اینترنت، باید هزینه و وقت بیشتری را صرف کنند؛ در حالی که استفاده از آن همه مطلب در یک برنامه، آن هم به صورت منظم و طبقه بندی شده، بسیار اقتصادی تر خواهد بود.
2. دستیابی به اطلاعات مدون از طریق لوح های فشرده اینترنتی، راحت تر و سریع تر صورت می گیرد و حال آنکه استفاده مستقیم از اطلاعات موجود در اینترنت زمان و نیروی بیشتری می طلبد، به خصوص، اگر کاربر خود آشنایی با ابزارهای جستجو یا چگونگی ساختار اینترنت آشنایی نداشته باشد.
3. نرم افزارهای اینترنتی، در واقع، یک اینترنت کوچک به شمار می آیند که به راحتی و بدون نیاز به اشتراک یا ابزار خاص دیگر، در اختیار کاربران قرار می گیرند.
علاوه بر این، کسانی که به مجموعه ای از اطلاعات با موضوعی خاصی احتیاج دارند، اما از اینترنت و پیامدهای منفی آن برای خود و یا اطرافیان به ویژه فرزندان خویش بیمناک هستند نیز می توانند با خیال راحت از این نوع برنامه ها بهره ببرند.
4. مهم ترین مشکل نرم افزارهای اینترنتی، محدودیت آنهاست که معمولاً اطلاعات آنها از نظر حجم و زمان محدود است.
این مسئله در صورتی مهم و جدی تلقی می نماید که از برنامه های اینترنتی همه قابلیت ها و امکانات موجود در اینترنت را انتظار داشته باشیم؛ اما چنانچه زاویه دید خود را تغییر داده و به این گونه نرم افزارها اینترنتی مانند سایر برنامه هایی بنگریم که در موضوعی خاص و یا هدفی معین مجموعه ای از مسائل را پیش روی ما می نهند، مشکل و نقصان مذکور رنگ می بازد.
5. نقیصه دیگری که در مورد نرم افزارهای اینترنتی کم و بیش مطرح می شود، آن است که در این قبیل برنامه ها معمولاً کار خاصی صورت نمی گیرد و اطلاعاتی که دیگران زحمات و هزینه های آن را متحمل شده اند، از اینترنت دریافت شده و در یک لوح فشرده عرضه می گردد.
برای حل این مشکل، بایسته است که مجریان و تهیه کنندگان این قبیل نرم افزارها حقوق و مقررات استفاده از مطالب پایگاه ها را رعایت کنند و همچنین در ارائه نوع، شکل و کیفیت ارائه مطالب پایگاه ها امانتدار باشند.
شیوه های ارائه بهتر
اکنون که به برخی از مهم ترین ویژگی ها و مشخصه های نرم افزار اینترنتی اشاره شد، لازم است پیشنهاداتی را نیز برای ارائه بهتر این قبیل برنامه ها مطرح کنیم. اگر در تولید و عرضه این نوع نرم افزارهانکات زیر رعایت شود، هیچ محدودیتی بروز نمی نماید و مانعی بر سر راه ارائه آنها وجود نخواهد داشت:
1. رعایت قوانین مربوط به حقوق دیگران و کسب اجازه از صاحبان منابع و مطالب هر پایگاه، مسئله مهمی به شمار می آید.
البته عرضه پایگاه ها و یا مطالب در اینترنت، به این معناست که هر گونه برداشت از آن نیز بلا مانع است. اما در مورد منابع و متون خاص، یا مواردی که صاحبان پایگاه ها نسبت به اخذ و نشر مطالب خود، تذکر داده اند یا اخذ اطلاعات از پایگاه را منوط به اجازه کرده اند، باید حقوق تولید کنندگان و صاحبان اصلی به طور دقیق رعایت گردد.
2. ارائه این برنامه ها نباید به صورت عرضه اطلاعات خام باشد؛ بلکه لازم است که مطالب آن را بر اساس موضوع و هدف معینی جمع آوری نمود و پس از طبقه بندی آنها قابلیت های پژوهشی را نیز در دسترس کاربران قرار داد تا راه تحقیق برای پژوهشگران به شکل مطلوب سامان یابد.
3. در این قبیل برنامه ها باید در عرضه اطلاعات به طور دقیق رعایت امامنت نمود و در ارائه ساختار و نوع مطالب هیچ تغییری انجام نشود و در صورت لزوم تغییرات اجمالی، حتماً بدان یادآور شد.
4. برای حفظ امانت و رعایت حقوق مالکیت صاحبان پایگاه ها و اطلاعات، نشانی پایگاه ها و صفحات آنها به طور دقیق بیان شود.
5. در این نوع نرم افزار باید بیشتر به پیشبرد اهداف فرهنگی و اطلاع رسانی مناسب توجه کرد. بدیهی است که توجه به اهدافی این چنین، جنبه های تجاری داشتن آن را کم رنگ می نماید.
انواع نرم افزارهای اینترنتی
نرم افزارهای اینترنتی با توجه به موضوع و اهداف و نوع دسته بندی مطالب، به صورت های مختلفی عرضه می شوند. رایج ترین نوع آن، این است که مطالب پایگاه ها به طور کامل از اینترنت دریافت شده و ضمن پالایش و حذف موارد غیر مرتبط، با توجه به موضوع برنامه، کارهای پژوهشی دیگری روی مطالب صورت یک و در نهایت، در قالب یکی نرم افزار عرضه گردد.
نوع دیگر، آن است که نسخه الکترونیکی و کتاب در کنار یکدیگر تهیه شوند. در این روش، کتاب و نرم افزار مکمل یکدیگر به حساب می آیند و هر یک به دیگری وابسته است. این شیوه، خود ممکن است به دو شکل انجام شود:
- الف - کتاب شامل نشانی ها و توصیفات باشد و مطالب اصلی در نرم افزار ارائه شود. از این رو، کاربر باید مطالب را در کتاب مطالعه کند و در صورت نیاز به اصل منابع و متون موجود در نرم افزار نیز مراجعه کند.
- ب - سی دی شامل نشانی ها، شکل ها، ساختارها و کلیات مطالب هر پایگاه باشد و مطالب اصلی و نهایی، در کتاب عرضه شود.
هر کدام از انواع یاد شده برای موضوع و دسته ای خاص از مطالب مناسب است که باید با توجه به نوع مطالب و موضوعات، در مورد نوع نرم افزار چاره اندیشی شود.
پی نوشت ها:
