ره آورد نور

» لطفاً خودتان را برای خوانندگان معرفی بفرمایید.

◊ در ابتدا تشکر می کنم بابت فرصتی که فراهم کردید تا در مورد «معاونت تهران» و فعالیت های آن، گفتگو و گزارشی تهیه شود. بنده مرتضی احمدی، مدیریت پروژه های معاونت تهران را بر عهده دارم. فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی امیرکبیر هستم و از خردادماه سال 1389 افتخار همکاری با معاونت تهران مرکز نور را دارم.

» هدف از تأسیس معاونت تهرانِ مرکز را بیان کنید.

◊ فکر کنم این گفت وگو برای اوّلین بار است که در مورد مجموعه فعالیت های معاونت تهران صورت می گیرد. بنابراین، بنده قصد دارم در این فرصت، فعالیت قریب به هشت ساله این معاونت را توضیح دهم.

هدف از تأسیس معاونت تهران، این بود که با توجه به گذشت بیش از دو دهه از فعالیت مرکز در حوزه داده پردازی علوم اسلامی و انباشت تجارب پژوهشی و فنی عمیق در مرکز، این ضرورت را ایجاد کرده بود که کارشناسان و خبرگان این مرکز، تجربه های ارزنده خود را به روش های گوناگون بسط دهند. ضرورت بسط و تدوین این تجارب و به اشتراک گذاری آن از یک سو، و وجود نیروهای پژوهشی و فنی خبره در پایتخت جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی را بر آن داشت تا به منظور تبادل تجربیات مفید پژوهشی و فنی با دیگر مراکز علمی و فنی و نیز متخصصان حوزه فناوری اطلاعات، به تأسیس یک شعبه منطقه ای در تهران اهتمام ورزد.

» در ایام شروع به کار معاونت تهران، چه پروژه یا پروژه هایی را در دستور کار داشتید؟

◊ از همان بدو تأسیس معاونت تهران، تولید و توسعه پروژه «ویراستیار» به سفارش شورای عالی اطلاع رسانی در دستور کار قرار گرفت. خطایابی ماشینی، برنامه ای در دو لایه خطایابی صرفی و خطایابی نحوی طراحی شده است. جهت استحضار مخاطبان شما باید عرض کنم که ویراستیار، یک نرم افزار کاربردی است که به کاربر در نگارش متون فارسی کمک می کند. این نرم افزار، به صورت یک افزونه به مایکروسافت وُرد (نسخه های ماقبل 2013) افزوده می شود. کارکردهای این نرم افزار، عبارت اند از: غلط یابی املایی، تکمیل خودکار کلمات، اصلاح علائم نگارشی، استانداردسازی و اصلاح نویسه های فارسی، پیش پردازش املایی متن، تبدیل پینگلیش و اعداد و تاریخ به فارسی.

 به موازات پیشرفت این پروژه که تا سال 94 ادامه داشت و بحمدالله نتایج بسیار خوبی هم در پی داشته، از سال 91 مطالعه بر روی طراحی و توسعه «پیکره و دادگان زبانی در چهار سطح: صرفی، نحوی، معنایی و گفتمانی در حوزه زبان فارسی» با توجه به نیازی که در پروژه ویراستیار شکل گرفته بود و همچنین، احتیاج جامعه علمی و تحقیقاتی به زیرساخت های دادگانی برای تولید و توسعه ابزارهای زبانی با استفاده از تکنیک های NLP، آغاز شد. پس از مطالعات کارشناسی اوّلیه، به سفارش شورای عالی اطلاع رسانی، تیمی از متخصصان دکتری و کارشناسی ارشد حوزه زبان شناسی، در کنار متخصصان نرم افزار شروع به تولید دادگان زبانی در سطح صرفی نمودند. پس از این مرحله، تولید دادگان نحوی باز هم به سفارش شورای عالی اطلاع رسانی در دستور کار قرار گرفت. بحمدالله این پروژه هم اکنون ادامه دارد که فاز سوم، یعنی «دادگان معنایی» به اتمام رسیده است و سازمان فناوری اطلاعات به عنوان مشتری، این محصول را خریداری نموده است، و فاز آخر، یعنی «دادگان گفتمان» نیز در حال اتمام است که مشتری این محصول هم سازمان فناوری اطلاعات است.

 » درباره پروژه های جدید کاری تان توضیح دهید.

◊ پروژه جدیدی که به واسطه شکل گیری و پیشرفت پروژه دادگان زبانی، امکانسنجی آن صورت پذیرفته است و در نیمه دوم سال 1396 اجرای آن شروع خواهد شد، پروژه «پیکره مرجع زبان فارسی» است. این پروژه که به منظور استفاده در موتورهای هوشمند می تواند مورد استقبال و استفاده قرار گیرد، پیکره های زبانی با ژانرها (گونه های) مختلف مانند: پیکره های سیاسی، اقتصادی و ورزشی را به تدریج تولید خواهد نمود.

یکی دیگر از مشتقات و دستاوردهای پروژه دادگان زبان فارسی، نرم افزار «فارسی کاو» است. نرم افزار فارسی کاو که به صورت یک اپلیکیشن دسکتاپی است، به زودی به بازار عرضه خواهد شد. فارسی کاو، نرم افزار جست و جوی داده ای با هدف پژوهش های زبانی است. این برنامه ، امکان کاوش و جستجو را در پیکره های برچسب خورده زبان فارسی فراهم آورده است. امکانات کاوش های زبانی این نرم افزار در سطوح مختلف شامل: صرف، نحو، گزاره های معنایی زبان فارسی و مانند آن است. پیکره هایی که از این امکانات پشتیبانی می کند، به صورت دستی توسط گروه مجربی از زبان شناسان گروه پژوهشی پیکره و دادگان معاونت تهران برچسب گذاری شده است. پیکره های پشتیبان این نرم افزار نیز در حال به روزرسانی است. بنابراین، این نرم افزار چه به لحاظ امکانات جست و جو و چه به لحاظ داده های پیکره ای پشتیبان، یعنی هم در اندازه و هم در نوع اطلاعات زبانی، به روز خواهد شد.

با توجه به گستره کاری انجام شده در حوزه تولید زیرساخت های دادگانی در معاونت تهران و همچنین، نیاز بازار تحقیقاتی کشور به یک وبگاه جامع در زمینه تولید و عرضه داده های زیرساختی زبانی و ابزارهای داده ای، «وبگاه پیکره گان» تحلیل، طراحی و در سال 95 پیاده سازی شد. در واقع، پیکره‌گان، سامانه تولید و انتشار پیکره های زبان فارسی است و تلاش دارد به اطلاع رسانی در خصوص پیکره های موجود زبان فارسی بپردازد و شرایط و امکان دریافت، انتقال، واگذاری و یا فروش آنها را فراهم سازد.

علاوه بر آن، تیم پژوهشی پیکره گان با سابقه ای موفق در تولید پیکره های زبان فارسی، ضمن آنکه تولید پیکره های جدیدتر را در دستور کار دارد، آمادگی دارد تا سفارشات سازمان ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط را دریافت نماید و با استفاده از تجربه ارزشمند چندین ساله در این حوزه، مشاوره و راهبری تولیدات اختصاصی را برعهده گیرد. در حال حاضر، در بخش فروشگاه این وبگاه، فرهنگ ظرفیت نحوی افعال فارسی، پیکره کسره اضافه زبان فارسی، پیکره گزاره های معنایی زبان فارسی و پیکره گفتمانی زبان فارسی، قابل خرید و در برخی موارد، قابل دانلود رایگان هستند و به تدریج پیکره های جدید نیز به آن افزوده خواهد شد.

» آیا پروژه دادگان زبان فارسی، به ایجاد و شکل گیری پروژه های دیگر نیز انجامیده است؟

◊ بله؛ از دیگر پروژه های برآمده از پروژه دادگان زبان فارسی، پروژه «واژه یار» است که نسخه آزمایشی آن در بهار امسال به بهره برداری رسید. واژه یار، یک فرهنگ جامع لغات فارسی به صورت برخط است که کاربردهای زبانی متفاوتی را پشتیبانی می کند.

یکی دیگر از پروژه هایی که در معاونت تهران از سال 94 شروع شده است و می توان گفت که وام دار پروژه دادگان زبان فارسی است، پروژه «نمایه یار» است. نمایه سازی خودکار فارسی، کارکرد اصلی نمایه یار است. در فاز اوّل این پروژه، استخراج موجودیت های خاص و نام دار زبان فارسی که بین 14 تا 16 موجودیت را در بر می گیرد، در دستور کار قرار گرفته است. برخی از این موجودیت هایی که تا به امروز در پروژه پیاده سازی شده اند، عبارت اند از نمایه های: شخص، مکان، سازمان و موضوع. البته موضوع در حال تکمیل است. نمایه یار، علاوه بر موجودیت های خاص و نام دار، آیات، احادیث و اشعار را نیز نمایه سازی می نماید. نمایه یار، به صورت یک افزونه Word به زودی به بازار عرضه خواهد شد. همچنین، یک سرویس تحت وب نیز به صورت یک موتور آزاد از طریق وبگاه نمایه یار به زودی ارائه خواهد شد. افزونه واژه پرداز Word، به صورت آنلاین و با بهره گیری از سرویس تحت وب، اقدام به نمایه سازی متن می نماید.

 » در حوزه پژوهش چه اقداماتی داشته اید؟

◊ تمامی پروژه هایی که تا کنون توضیح دادم، در حوزه پروژه های توسعه ایی خط و زبان فارسی دسته بندی می شوند که یکی از مأموریت های اصلی معاونت تهران را در بر می گیرد؛ اما دسته دیگری از پروژه ها که در راستای مأموریت دیگر این معاونت به معرفی آنها خواهم پرداخت، پروژه های مرتبط با ابزارهای پژوهشی هستند. در واقع، طبق راهبردهایی که در معاونت تهران از همان بدو تأسیس در نظر گرفتیم، سعی کردیم خلأ ابزارهای پژوهشی را با تدوین یک نقشه راه در زمینه زنجیره ارزش پژوهشی پُر نماییم.

در همین راستا، با توجه به فعالیت R&D که در سال 89 و به موازات توسعه پروژه ویراستیار صورت پذیرفت، خلأ وجود یک نرم افزار سازماندهی و استناددهی منابع به زبان فارسی در زنجیره پژوهش شناسایی شد. نرم افزارهایی مانند: اندنوت (Endnote)، مندلی (Mendeley)، سیتاوی (Citavi) و زوترو (Zotero) جزء نرم افزارهای شناخته شده در حوزه نرم افزارهای مدیریت استناددهی (Reference Management) در دنیا هستند؛ اما متأسفانه این برنامه ها، اوّلاً به دلیل آشنانبودن کاربران ایرانی با این نرم افزارها و عدم پرداختن دقیق به این دسته از نرم افزارها در دروس دانشگاهی مانند روش تحقیق، و ثانیاً عدم پشتیبانی کامل از زبان فارسی، به خصوص در هنگام استناددهی، و ثالثاً قرار ندادن شیوه نامه های دانشگاه ها، مجلات و کنفرانس های ایرانی در نرم افزارهایشان، با بی اقبالی کاربران ایرانی مواجه شده اند. شناسایی این خلأها و تحقیقات اوّلیه در مورد نرم افزارهای رایج این حوزه در دنیا، بستری را برای تولد پروژه «پژوهیار» ایجاد نمود. پژوهیار، اوّلین نرم افزار مدیریت استناددهی متن باز فارسی زبان است که بر پایه نرم افزار زوترو طراحی شده است. این نرم افزار، محققان را در امر پژوهش، سازماندهی و استناددهی نتایج پژوهشی یاری می رساند. پژوهیار، ابزاری پژوهشی و قدرتمند است که به کاربران کمک می کند تا گردآوری و سازماندهی منابع علمی خود را به آسانی انجام دهند و سپس، با تکیه بر آن بتوانند به آسانی و بدون دغدغه های رایج و بر اساس شیوه نامه استناددهی مورد نظر خود، به صورت خودکار به استناددهی درون متن و تدوین کتابنامه بپردازند. این نرم افزار، دارای قابلیت های بسیاری از جمله: ذخیره و طبقه بندی اطلاعات، یادداشت گذاری، استفاده از برچسب های مختلف و جستجوی پیشرفته اطلاعات ذخیره شده است. همچنین، پژوهیار پیوند محکمی با منابع برخط دارد؛ به گونه ای که هنگام جست و جو و بازیابی اطلاعات از کتاب، مقاله، صفحات وب، تصاویر و انواع داده های دیداری و شنیداری دیگر بهره می گیرد و پژوهشگر به آسانی می تواند منابع خود را در نرم افزار ذخیره کند و آنگاه، برای استناددهی از این منابع، با شیوه های مختلف استناددهی به این اقلام متنوع اطلاعاتی در متن خود اقدام نماید؛ از جمله این شیوه ها: APA، شیکاگو، IEEE، ونکوور و MLA است که توسط یک تیم متخصص استناددهی بررسی شده و الگوهای به کاررفته در پژوهیار، مطابق آخرین نسخه آنهاست.

در جدیدترین عرضه این نرم افزار که به اوایل مردادماه امسال برمی گردد، بهبودهای گسترده ای صورت پذیرفته است.

» برخی از ویژگی ها و امکانات جدید پژوهیار را برای خوانندگان توضیح دهید.

◊ باید عرض کنم که ویژگی های جدیدی به پژوهیار افزوده شده اند که عبارت اند از:

• • اصلاحات ظاهری پایه ای در نرم افزار و افزونه word؛
• • اصلاحات پایه ای و بومی سازی شیوه های استاندارد بین المللی شامل: APA، IEEE، MLA، شیکاگو، ونکوور و هاروارد برای اوّلین بار در ایران؛
• • افزودن شیوه نامه های ۲۱ مجله علمی ـ پژوهشی از دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، الزهراء و شهید بهشتی؛
• • امکان جست و جوی تمام متن در فایل های PDF و صفحات وب ضمیمه شده به گزینه ها در محیط نرم افزار؛
• • افزودن فیلدهای تخصصی به برخی گزینه ها، مانند افزودن فیلد تاریخ نشر اصلی به گزینه کتاب، فیلد نوع به گزینه مقاله کنفرانس، فیلد نوع نقد به گزینه کتاب، مقاله مجله تخصصی، مقاله مجله عمومی، فیلد کاتب و حاشیه نویس به گزینه نسخه خطی، فیلدهای کارگردان و تهیه کننده به گزینه محتوایی دیداری و شنیداری؛
• • اضافه کردن فیلد اجباری مشخص کردن زبان آیتم برای همه گزینه های کتاب شناختی، به منظور جلوگیری از بروز خطا در استناددهی؛
• • امکان نمایش URL برای همه گزینه ها یا فقط برای صفحات وب؛
• • اشکال زدایی و برطرف کردن اشکالات گزارش شده توسط کاربران؛
• • به روزرسانی و افزودن محتواهای چندرسانه ای و فیلم های آموزشی جدید؛
• • راه اندازی بلاگ آموزشی پژوهیار؛
• • اضافه شدن بخش شیوه نامه های مجلات عملی ـ پژوهشی با قابلیت جست و جو در وبگاه پژوهیار؛
• • اضافه شدن بخش ثبت درخواست پیاده سازی نسخه سازمانی پژوهیار به پایگاه؛
• • اضافه شدن بخش ثبت درخواست پیاده سازی شیوه نامه های سفارشی برای مجلات، کنفرانس و دانشگاه ها به وبگاه پژوهیار؛
• • تغییر آیکون نصب پژوهیار؛
• • ارائه نسخه رایگان و راهنمای آموزشی پژوهیار (Demo) با امکانات محدود؛
• • به روزرسانی افزونه واژه‎پرداز word به نسخه ۳.۳.۲۱؛
• • به روزرسانی رابط مرورگر فایرفاکس به نسخه ۴.۰.۴۰؛
• • به روزرسانی رابط مرورگر کروم به نسخه ۴.۰.۳۷؛
• • به روزرسانی رابط مرورگر اپرا به نسخه ۴.۰.۳۷.

» بازخورد تولید پژوهیار چگونه بوده؟ برای پیشبرد این ابزار پژوهشی، چه فعالیتی داشته اید؟

◊ تا امروز بازخوردهای خوبی از کاربران پژوهیار به واسطه تغییرات جدید اعمال شده، داشته ایم. برنامه و هدف اصلی که تا پایان سال 96 برای پروژه پژوهیار مشخص نموده ایم، افزودن شیوه نامه 300 مجله علمی ـ پژوهشی است. تحقق این هدف، نیازمند فعالیت گسترده و سنگین در برنامه نویسی شیوه ها به زبان CSL است. با افزوده شدن این شیوه نامه ها، به کاربران پژوهیار افزوده خواهد شد و فرهنگ سازی در حوزه استناددهی صورت می پذیرد. همچنین، از طرفی نیاز کاربران و علاقه مندان که در واقع استناددهی خودکار و بدون دردسر است، برآورده می شود و یکی از دغدغه های اصلی مجلات نیز که ویرایش استنادی مقالات پذیرفته شده است، رفع می گردد. در حال حاضر، با چندین مجله هماهنگی لازم برای قراردادن نشان پژوهیار در وبگاه شان و معرفی آن به مخاطبانشان صورت پذیرفته است و در حال گفت وگو با سایر مجلات هستیم.

یکی دیگر از برنامه های اصلی پژوهیار در سال 96، تحلیل و طراحی هوشمندسازی پیشنهاد و اصلاح متادیتاها (فراداده های) دریافتی کاربران از پایگاه های پژوهشی، بر اساس لاگ گرفتن از دیتاهای اصلاح شده یا واردشده توسط خود کاربران است؛ به طور مثال، وقتی شما اطلاعات یک کتاب را از کتابخانه ملی ایران به نرم افزار پژوهیار درون بُرد (Up Load) می کنید، امکان دارد برخی از فیلدهای متادیتایی که در نرم افزار درون بُرد شده، ناقص یا نادرست باشند و خود کاربر آنها را اصلاح نماید. با لاگ گرفتن از این اطلاعات تصحیح شده و پیشنهاد آن به کاربران، به مرور حجم بسیاری از متادیتاهای موجود در وب اصلاح خواهند شد.

یکی دیگر از فعالیت های مهمی که تا پایان سال 96 باید به سرانجام برسد، معرفی نرم افزار پژوهیار به کاربران نهایی آن، یعنی مخاطبان دانشگاهی و حوزوی و در کل، پژوهشگران است که باید با قوت بیشتری نسبت به سال های گذشته پیگیری شود. بسیاری از کاربرانی که برای اوّلین بار با نرم افزار آشنا می شوند، از ما گلایه دارند که چرا در مبحث تبلیغات و بازاریابی این نرم افزار کاربردی، کاری نشده است. ما سعی کردیم که امسال با استفاده از تکنیک های حوزه دیجیتال مارکتینگ، کمی روند شناساندن این محصول به بازار را قوت ببخشیم؛ ولی در هر صورت، به نظر من هنوز با هدف ایده آل فاصله بسیاری داریم. یکی از اصولی که در مرکز باید بیشتر بدان پرداخته شود، این است که همراه با تولید و توسعه نرم افزارهای کاربردی، فرآیندهای بازاریابی آنها نیز به شکل صحیح و علمی صورت پذیرند. البته فرآیندهای بازاریابی از قبل از تولید محصول شروع شده، تا ورود آن به بازار را شامل می شوند که شایسته است در مرکز به آن توجه ویژه ای بشود.

» از سایر فعالیت های موجود در معاونت تهران بگویید.

◊ پروژه دیگری که در معاونت تهران به منظور خدمت رسانی به پژوهشگران تأسیس و توسعه داده شده است، پروژه «کتابخانه نجوم در اسلام و ایران» یا «آی نجوم» است. طرح اصلی این پروژه، از اوایل سال 1390 در تهران شکل گرفت. ایده اوّلیه این طرح، آن بود که بتوانیم نسخ خطی را به صورت یک کتابخانه دیجیتال و با تمامی امکانات پژوهشی قابل انتظار از چنین کتابخانه هایی، در دسترس علاقه مندان به این حوزه قرار دهیم. همان طورکه مطمیناً خوانندگان شما هم اطلاع دارند، میراث کهن و ارزشمندی به صورت نسخ خطی از گذشتگان به ارث رسیده است که در کتابخانه های مختلفی مانند: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ملک و همچنین کتابخانه های کشورهای دیگر مانند ترکیه و هند نگهداری می شوند و همه علاقه مندان و پژوهشگران به راحتی به آنها دسترسی ندارند. هدف این پروژه، پُرکردن این خلأ است که تقریباً برای اوّلین بار در ایران انجام شده است. به همین منظور و در فاز اوّل، به مبحث نجوم، آن هم با نگاه تاریخی و کلاسیک و نه نجوم مدرن، پرداخته ایم. در یک فرآیند مطالعاتی گسترده، نسخ خطی مرتبط با حوزه نجوم به همراه محل نگهداری آنها، شناسایی شدند. در مرحله بعد، با تعاملاتی که با کتابخانه های شناسایی شده داشتیم و با همکاری خوبی که از طرف آنها صورت پذیرفت، توانستیم فایل اسکن این نسخ را تهیه کنیم.

یکی از مهم ترین و ارزشمندترین دستاوردهای پروژه که باید به عنوان یک دانش سازمانی ثبت، نگهداری و منتشر شود، تهیه دستورالعمل جامع نسخه خوانی بود که به همت تیم پژوهشی پروژه تدوین گردید. هدف این دستورالعمل، نه تصحیح نسخ، بلکه بازخوانی آنها بوده است. با تکمیل این دستورعمل، یک تیم چهار نفره، فرآیند بازخوانی نسخ خطی مشخص شده را شروع کردند. با توجه به بودجه تخصیص یافته به این بخش از پروژه، تا به امروز بیش از 60 نسخه خطی از مشاهیر بزرگ ایران زمین مانند: خواجه نصیرالدین طوسی، ابوریحان بیرونی، شیخ بهایی و غیاث الدین جمشید کاشانی، مورد بازخوانی قرار گرفته اند و بخشی از آنها، در حال حاضر، در وبگاه پروژه به نشانی www.inojoom.ir در دسترس هستند و بقیه نیز به مرور به وبگاه افزوده خواهند شد. باید بگویم که همچنان فرآیند خوانش نسخ خطی، ادامه دارد.

» لطفاً در مورد وبگاه آی نجوم بیشتر توضیح دهید.

◊ جدای از مبحث بازخوانی نسخ خطی، وبگاه پروژه کتابخانه نجوم در اسلام و ایران، دارای بخش های متعدد و جذابی است. بخش کتابخانه وبگاه، قابلیت نمایش مقابله ای صفحه به صفحه ی نسخه بازخوانی شده را با اصل نسخه خطی که به صورت اسکن می باشد، فراهم می کند.

یکی از قابلیت های وبگاه آی نجوم، اصطلاح نامه نجومی با بیش از 4000 واژه تخصصی است. اصطلاح نامه آی نجوم، فهرستی از تمام اصطلاحات نجومی به کاررفته درون متن نسخه های خطی نجومی است. این اصطلاحات، از درون متن این منابع استخراج شده اند و با توجه به ارتباط موضوعی که با یکدیگر دارند، مرتبط و تنظیم شده اند. مهم ترین هدف آن، تولید یک ابزار کار اساسی از طریق گردآوری تمام اصطلاحات نجومی درون نسخه های خطی به منظور نمایه سازی این منابع و کمک به بازیابی بهتر اطلاعات بعد از هرگونه جست و جو در چنین منابعی است. این اصطلاح نامه، علاوه بر اینکه به صورت گرافیکی ارتباطات بین واژگان را نمایش می دهد، برای نخستین بار در موتور جستجوی وبگاه نیز به کارگرفته شده است. در واقع، جست و جوی مبتنی بر اصطلاح نامه که جواب های دقیق تری را در بازیابی تولید می کند، در وبگاه نجوم استفاده شده است.

همچنین، بخشی نیز به عنوان مبدل تقویم در وبگاه پیاده سازی شده است که توانایی تبدیل از تقویم هایی مانند یولیانی، عبری، قبطی و 8 تقویم رایج دیگر به یکدیگر را بر اساس روز، ماه و سال دارد. سه بخش استهلال، چندرسانه ای و آسمان شب نیز در فازهای بعدی توسعه داده خواهند شد. همچنین، از برنامه های آتی پروژه، توسعه کتابخانه دیجیتال نجوم برای نسخ خطی علوم دقیقی مانند ریاضیات و فیزیک و یا علومی مانند کیمیا و شیمی است.

» آیا در حوزه فرهنگ عمومی و دینی هم محصولی ارائه داده اید؟

◊ بله؛ پروژه «نورنگ» به عنوان یکی دیگر از پروژه های معاونت تهران که از سال 1390 مطالعه بر روی شکل گیری آن آغاز شد، هم در حوزه فرهنگ عمومی و هم به عنوان ابزاری برای پژوهشگران، دارای محصولات متعددی است. هدف نورنگ، توسعه و انتشار زمینه های تصویری با بهره گیری از نقوش و المان های اسلامی ـ ایرانی در فضای مجازی است. در مطالعات ابتدایی پروژه، سعی گردید تا یک فرآیند پژوهشی جامع به منظور استخراج درخت موضوعی از هنرهای اسلامی ـ ایرانی صورت پذیرد و همین پژوهش، مبنایی شد برای تحلیل و طراحی معماری وبگاه نورنگ.

یکی از مهم ترین محصولات نورنگ، قالب های پاورپوینت است. این قالب ها در موضوعات مختلف، از جمله: علم و فناوری، مناسبتی و هنرهای مختلف مانند: هنرهای صناعی، تجسمی و خوشنویسی، با قیمتی بسیار ناچیز در دسترس کاربران قرار گرفته اند. سایر محصولات نورنگ، مانند تصاویر پس زمینه، قالب های وبلاگ، بسته های پس زمینه و کارت پستال، به صورت رایگان در اختیار مخاطبان و علاقه مندان قرار دارند.

اما در حوزه دینی و اسلامی باید عرض کنم که از جمله پروژه هایی که مطالعات آن از سال 1390 شروع شد و امروز موقعیت بسیار مطلوبی دارد، پروژه «سلام اسلام» است. این پروژه، بر اساس دغدغه های رییس محترم مرکز و همکاری هایی که قبلاً با برخی مراکز انجام شده بود، کلید خورد و به معاونت تهران واگذار گردید. هدف این پروژه، معرفی دین مبین اسلام به نومسلمانان یا افرادی که قصد تشرف به دین اسلام را دارند، می باشد. طبق مطالعاتی که در اوایل شکل گیری پروژه صورت پذیرفت، تقریباً هیچ وبگاه شیعی با این نگاه و با این حجم تولیدات متنوع در انواع گوناگون یافت نشد. جامعه هدف و مخاطبان اصلی سلام اسلام، جوانان آمریکای شمالی و اروپا می باشد. وبگاه پروژه سلام اسلام، به نشانی www.salamislam.com تماماً به زبان انگلیسی است و بخش های متعدد و متنوعی را شامل می شود. اصلی ترین بخش وبگاه، مقالات 300 کلمه ای در شش حوزه اصول، فروع، سبک زندگی، خانواده، زنان و نومسلمانان است که توسط تیمی از نویسندگان مسلّط به مباحث علوم اسلامی و زبان انگلیسی که تعدادی از آنها به تازگی به ایران آمده اند و به طور مثال، تحصیل کرده کالج اسلامی لندن هستند، مورد نگارش قرار می گیرند.

از دیگر بخش های مهم وبگاه سلام اسلام، گالری آن است که دارای زیرمجموعه های تصاویر از نوع آیه گرافی، حدیث گرافی، اینفوگرافیک، ویدیو و صوت است. در حوزه تولید اینفوگرافیک ها (گرافیک اطلاع رسان یا اطلاع نگاشت های) تخصصی، تلاش های بسیاری صورت پذیرفته است و جزء محصولات فاخر پروژه می باشند. دیگر بخش های وبگاه، عبارت اند از: کتابخانه، پرسش و پاسخ، دعا و اخبار و دیدگاه ها. تولید کتاب های الکترونیکی (eBook) با موضوعات تخصصی، کمیک استریپ ها یا داستان های مصوّر موضوعی، ویدیو کلیپ های موضوعی و موشن گرافی ها (گرافیک متحرکِ) داستانی، از دستاوردهای سال 96 وبگاه سلام اسلام هستند که بسیار مورد استقبال قرار گرفته اند.یکی دیگر از بخش های قوی و تأثیرگذار پروژه، شبکه های اجتماعی آن است. با توجه به اینکه کاربران آمریکایی و اروپایی با شبکه های اجتماعی، بسیار مرتبط هستند و امروزه این شبکه ها در جهت دهی ذهنی به کاربرانشان تأثیر فراوانی دارند، ما نیز در فیس بوک، اینستاگرام، یوتیوب و کورا (شبکه پرسش و پاسخ)، صفحاتی را ایجاد نمودیم که در مدت یکسال و نیم فعالیت روزمره و منسجم و به خصوص در شش ماه گذشته از سال 96، توفیقات چشمگیری در شاخص هایی مانند: تعداد فالوور، تعداد لایک، تعداد کامنت، engagement و reach پست ها حاصل شد. در واقع، وظیفه اصلی شبکه های اجتماعی سلام اسلام، معرفی برند سلام اسلام با استفاده از تکنیک های بازاریابی شبکه های اجتماعی به جامعه هدف اصلی و سوق دادن آن ها به سوی وبگاه سلام اسلام بوده است که با توجه به اطلاعاتی که از گوگل آنالتیکس به دست آورده ایم، در تحقق این امر، موفق بوده ایم و این فعالیت ها، تأثیر مستقیمی روی سیوی پایگاه و رتبه الکسای آن داشته است.

از برنامه های آتی پروژه در سال 96، تحلیل و طراحی بخش قرآن است. علاوه بر این، قصد داریم با همکاری یکی از مؤسسات معتبر در زمینه برگزاری دوره های آنلاین آموزش و تصحیح قرایت قرآن، به صورت دریافت یک API، این دوره را برای مخاطبان وبگاه برگزار نماییم. همچنین، حضور پُررنگ تر در شبکه های اجتماعی و افزایش تعداد تولیدات وبگاه «سلام اسلام» در گونه های مختلف، و در نهایت، بهبود رتبه الکسا، از دیگر برنامه های سال 96 پروژه می باشند.

بنده سعی کردم که به طور خلاصه فعالیت ها و پروژه های اصلی معاونت تهران را در طول 8 سال گذشته تشریح نمایم تا شناختی نسبی برای خوانندگان شما ایجاد شود؛ ولی به منظور آشنایی عمیق تر با این محصولات، از خوانندگان شما دعوت می کنم که به وبگاه های هر کدام از این محصولات و پروژه ها رجوع کنند و بتوانند از آنها استفاده نمایند. چون تمامی این پروژه ها زمانی می توانند موفق قلمداد شوند که اوّلاً خروجی های آنها به دست کاربران نهایی برسد و ثانیاً از لحاظ کارایی و عملکرد در سطح مناسبی باشند و مباحث مدیریت ارتباط با مشتریان و پاسخگویی و خدمات پس از فروش نیز به درستی اجرا شود.در کنار 9 پروژه اصلی معاونت تهران و یک همکاری مشترک با قم در پروژه سمیم نور، برخی فعالیت های مقطعی هم انجام شدند که البته زحمت فراوانی برای آنها کشیده شد. این فعالیت ها را فقط به صورت تیتروار خدمتتان عرض می کنم.

• - جشنواره ارزیابی وبگاه های دولتی که معاونت تهران به عنوان دبیر علمی این همایش در نظر گرفته شد و از تدوین شاخص های ارزیابی تا تشکیل گروه آزمایش وبگاه ها و امتیازدهی و انتخاب برندگان در بخش های مختلف را انجام داد؛
• - اخذ مجوز پژوهشکده فناوری اطلاعات و علوم اسلامی؛
• - اخذ مجوز نشریه علمی ـ پژوهشی فناوری اطلاعات و علوم اسلامی؛
• - تدوین رصدنامه فضای مجازی؛
• - تدوین کتاب ارزیابی نرم افزارهای عمومی.

» در ارتباط با سیستم فنی مدیریت پروژه معاونتِ تهران نیز توضیحاتی ارائه نمایید.

◊ از همان ابتدای شکل گیری معاونت تهران، ساختار سازمانی این معاونت به صورت پروژه ای طرح ریزی گردید. در هر پروژه یک نفر به عنوان مدیر پروژه وظیفه راهبری و هدایت پروژه را بر عهده داشت. در داخل هر پروژه نیز بخش فنی و پژوهشی فعالیت می کردند. بنده نیز به عنوان مدیر کنترل پروژه در وهله اوّل با مدیران پروژه ها و در مرحله بعد، از نزدیک با خود افراد گروه ها همکاری و تعامل داشتم و در واقع، راهبری و مدیریت کلان پروژه ها را انجام می دهم. سیستم مدیریت پروژه به کارگرفته شده به منظور برنامه ریزی دقیق پروژه ها، منطبق بر سیستم waterfall یا همان مدل آبشاری توسعه نرم افزارها بود که تا همین چند سال پیش نیز طرف داران بسیار داشت و هنوز هم دارد؛ اما بعد از تقریباً 5 سال استفاده از این مدل، نقاط ضعف آن در معاونت تهران شناسایی شد و از طرفی متدولوژی های چابک نیز در پروژه های توسعه نرم افزار در ایران و دیگر کشورها، جای خودشان را باز کردند. این متدولوژی ها، دقیقاً همان مواردی را که ما از نزدیک با آنها درگیر بودیم و جزء مشکلات پایه ای ما بودند، هدف قرار داده و راه حل های مناسبی را پیشنهاد می کردند. مدل آبشاری، یک مدل ترتیبی توسعه و تولید نرم افزار است و در آن، مراحل تولید به شکل یک جریان مداوم متمایل به سمت پایین شامل این موارد است: فازهای تحلیل خواسته ها، طراحی، پیاده سازی (implementation)، آزمایش کردن، یکپارچه سازی (integration) و ارائه محصول به بازار. معمولاً این روش برای پروژه هایی که مدل مشابه ای برای آنها وجود دارد یا تجربه انجام آن از قبل در یک مجموعه وجود داشته است، مناسب هستند. در این مدل مدیریت پروژه، باید از ابتدا برای یک بازه زمانی نسبتاً بلندمدت، برنامه ریزی صورت پذیرد و اجزای اصلی پروژه استخراج شوند و حتی گاهی اوقات با شکست کار، وظایف (task) نیز باید مشخص شوند. فرض کنید قرار است یک پروژه جدید را شروع کنید که دانش خاصی در مورد اجزاء و شیوه پیاده سازی آن ندارید. بنابراین، با پیاده سازی این روش مدیریت پروژه، با مشکلات عدیده ای رو به رو خواهید شد که ما در معاونتِ تهران، آن ها را تجربه کرده ایم؛ امّا متدولوژی های چابک، دقیقاً برای اصلاح باگ های روش های قبلی و البته افزودن مزایای جدیدی به پروژه های توسعه نرم افزار به وجود آمدند. این روش ها، تکرارشونده (Iterative) و به صورت تکامل تدریجی و افزایشی (Incremental) هستند. در روش های چابک، همکاری تیمی بسیار افزایش می یابد و معمولاً تیم های کوچک بین 5 الی 9 نفر با این روش بسیار همخوانی دارند. متدهای چابک، متنوع و گوناگون هستند؛ مانند کانبان، برنامه نویسی XP و اسکرام که هر کدام ویژگی های متفاوتی دارند.

از سال گذشته، در معاونتِ تهران، مطالعاتی را به منظور تغییر شیوه مدیریت پروژه از مدل آبشاری به مدل چابک شروع کردیم و از بین متدهای مختلف چابک، شیوه اسکرام را با توجه به مقتضیات و نوع پروژه های معاونتِ تهران، انتخاب نمودیم. در همین راستا، موفق شدیم تقریباً از نیمه دوم سال 95، استارت پیاده سازی اسکرام را با پروژه پژوهیار بزنیم و به مرور به پروژه های دیگر هم سرایت پیدا کرد و هنوز هم در حال گسترش آن به پروژه های باقیمانده هستیم.

یکی دیگر از مقوله هایی که امسال سعی کردیم در پروژه پژوهیار پیاده سازی نماییم و تا پایان سال به حد مطلوبی خواهد رسید و می توانیم در برخی دیگر از پروژه های معاونت تهران نیز آن را پیاده سازی نماییم، فرهنگ یا فلسفه DevOps است. مفهوم DevOps، به دنبال این است که با از بین بردن دیوار مریی یا نامریی میان تیم ها و افزایش تعامل بین نفرات، موجب افزایش سرعت تحویل ارزش به مشتری شود. پس، DevOps فرآیندی است برای تحویل سریع ارزش به مشتری و از بین بردن هر نوع مشکلی که باعث کندی در فرآیند تحویل ارزش شود. در واقع، وقتی یک سازمان سرویس یا محصولی تولید می کند، باید دائم بر اساس نظرات مشتری یا بازخورد بازار تغییر کند و ویژگی های جدید به آن اضافه شود؛ زیرا ارائه سرویس خوب به مشتری، نوعی مزیت رقابتی برای آن سازمان به شمار می رود. روشن شده که پیاده سازی این مفهوم، یک ضرورت است. بخشی از این فرهنگ، خودکارکردن انواع آزمایش ها و همچنین ساخت یا بیلد نرم افزار است. مفاهیمی همچون یکپارچه سازی مستمر یا (continuous integration (CI و تحویل مستمر یا (continuous delivery (CD بخشی از فرهنگ DevOps هستند. ما سعی کردیم که در پروژه پژوهیار، در چند ماه گذشته روی این فعالیت ها تمرکز داشته باشیم و به مرور فرهنگ DevOps را پیاده سازی نماییم.

همچنین، امسال قصد داریم یک مفهوم جدید دیگر با عنوان روش اهداف و نتایج کلیدی یا (objective and key results (OKR را برای پروژه هایمان تعریف نماییم که از روش های معتبر و رایج در جهان فناوری امروز است. در معاونت تهران قصد داریم با پیاده سازی این روش و برگزاری جشنواره پروژه ها در پایان هر فصل، از طرفی میزان موفقیت پروژه ها را در تحقق اهداف سه ماهه شان رصد کنیم و همچنین، تمامی تیم ها و پروژه ها از سایر فعالیت های پروژه های دیگر مطلع شوند تا علاوه بر به اشتراک گذاری و انتقال دانش و تجربیات بین پروژه های مختلف، شور و نشاط سازمانی نیز افزایش یابد.

» اگر نکته مهمی باقی مانده، بیان بفرمایید.

◊ در پایان، لازم است از تمامی همکارانم در معاونت تهران تشکر کنم که بار اصلی پروژه ها بر دوش آنها بوده است و دلسوزانه، مجدانه، خالصانه و با تمامی تنگناهایی که گاهی اوقات با آنها رو به رو هستیم، از هیچ تلاش و کوششی دریغ نکرده و نمی کنند. بارها بنده این مسأله را تأکید کرده ام که یافتن چنین نیروهای متعهدی، واقعاً کار سختی است و امیدوایم به یاری خداوند بتوانیم در حفظ و ارتقاء آنها حداکثر تلاشمان را انجام دهیم.

همچنین، تشکر می کنم از جناب آقای دکتر بهنیافر، معاون محترم جناب دکتر شهریاری در تهران که در طول این مدت، بستر مناسبی را برای رشد و نمو این پروژه ها فراهم کردند. امیدوارم در آینده با برنامه ریزی مدوّن و تعریف پروژه های کاربردی و در نظر گرفتن شاخص های یک سازمان موفق و بهره ور، مانند: توجه به حوزه منابع انسانی، بهبود فرهنگ سازمانی، تمرکز جدّی روی مباحث مارکتینگ، به کارگیری شیوه های نوین مدیریت پروژه و طراحی مدل کسب و کار برای پروژه های آتی و بازطراحی آن برای پروژه های جاری، بتوانیم خدمات بیشتری را به کاربران نور ارائه دهیم و همچنین، سهم بیشتری را از بازار بکر حوزه های کارکردی خود جذب نماییم.

از شما هم بابت تهیه این مصاحبه، صمیمانه سپاسگزارم.