ره آورد نور

 این مقاله با استناد به واقعیت‌های دینی و اجتماعی، برای بهبود وضعیت موجود مساجد و خروج از رخوت، جذب انبوه جوانان، بهره‌گیری از رقبای فرهنگی مسجد، در راستای مسجد، یعنی قرار دادن ابزارهای نوین فناوری در طول مسجد نه در عرض آن (رفیق مسجد نه رقیب)، پاسخ به نیاز معنوی انسان مدرن، ضرورت هم‌گرايي و مدیریت تحولات جهانی و پرهیز از قرار گرفتن در انزوا، رساندن پیام انقلاب به جهان و دستیابی به جایگاه مورد نظر در سند چشم انداز، یک راهکار کاربردی را پیشنهاد می نماید.

این نوشتار همچنين با بررسی فرصت‌ها و تهدید‌ها در عرصه جهانی به‌ ویژه خاورمیانه – به جهت محوریت سند چشم‌انداز بر خاورمیانه - ضرورت راه اندازی «مسجد مجازی» را گوشزد می نماید.

یکی از ویژگی‌های اماکن مجازی این است  که بشر در آن بر مکان و زمان فائق می آید و می تواند از هر جایی از کره خاکی در هر زمان به مقصودش دست یابد. این در حالی است که مکان‌های مذهبی واقعی، فاقد چنین ویژگی می باشند و استفاده از آن نیازمند برنامه زمانی و مکانی خاص است. از اين رو، مسجد مجازی می تواند پاسخگوی نیاز‌های افراد در هر زمانی و مکانی، آن هم به انتخاب مخاطب و نه خطیب، باشد.

مراد از مسجد مجازی در این مقاله عبارت است از وجود همه ساز و کارهای (ارکان) یک مسجد واقعی (فیزیکی) در فضای مجازی اعم از اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای.

کلید واژگان: مسجد مجازی، مسجد آنلاین، مسجد اینترنتی، سند چشم‌انداز، نوآوری.

پیشینه جایگاه معابد و کلیسای مجازی

در اوايل سال 2001، كليساى ملى استراليا در راستاى جذب بيشتر مردم براى حضور در مراكز و محافل مذهبى، از ابزار نوظهورى به نام اينترنت بهره برد و افرادى كه روزهاى يكشنبه نمی‌توانستند به هر علتی در مراسم دعای كليسا شرکت کنند، ساعاتى از اينترنت به طور رايگان استفاده می کردند.

چیزی نگذشت که كليساهاى پروتستان آمريكا نیز اقدام به راه‌اندازى پايگاه‌‌هايى كردند كه در آن به شكل همزمان افراد مى‏توانستند با استفاده از اينترنت در دعاهاى روز يكشنبه كليسا شركت كنند؛ بدون آن‌كه نياز به طى كردن مسافت و حضور فیزیکی در كليسا داشته باشند. (6)

اسقف كن كلسى، يكى از نخستين كشيشان اينترنتى در مصاحبه‏اى با آسوشيتدپرس در اوايل سال 2003 گفت: كليساى اينترنتى جامعه‏اى جديد و به عبارتى، خلق سرزمينى جديد است. ما در كليساى اينترنتى تمام كارهاى جامعه دينى را انجام مى‏دهيم؛ به طور مثال، عبادت‌هاى روزانه، خواندن كتاب مقدس، حضور كشيش براى گفتگو و تسكين و حتى ثبت اعترافات گناهكاران در اين جامعه الكترونيكى تحقق يافته است. چند ماه بعد ربكا سامرز، مسئول مركز شوراى كاتوليكى كانزاس سيتى نيز از راه‌اندازى جامعه اينترنتى اديان خبر داد و گفت كه آن‌ها بودجه قابل توجهى براى اين جامعه مجازى كه به گسترش تعاليم مسيح و حفظ مسيحيان در جهان كمك خواهد كرد، اختصاص داده‏اند.

دسترسى شبانه‌روزى به كشيش‌هايى كه ساعت‌ها با مراجعان چت مى‏كنند، موسيقى‏هاى مذهبى كه در تمام ساعات قابل شنيدن است، استفاده از كتابخانه‏ها و مقالات و تحقيقات آكادميك و علمى و همچنين شركت در دعاهاى دسته‌جمعى و خواندن كتاب مقدس، از جمله متداول‏ترين امور كليساهاى اينترنتى است.

نگارنده مناسب می‌داند که در این قسمت به فاصله بلند بین فعالیت‌های جدی دیگر ادیان و کندی تلاش ما مسلمانان در این زمینه اشاره كند و آمار مقایسه‌ای را ارائه نماید. آن‌گاه نیک روشن خواهد شد که چقدر از قافله عقبیم.

جهت یافتن تعداد معبد، کلیسا و مسجد مجازی از دو موتور مشهور جستجوگر اینترنتی(7) بهره بردم و آنچه را از واژگان که در اینترنت در دو زبان فارسی و انگلیسی(8) به موضوع مورد بحث مربوط می‌شود، بررسی نمودم.

اما قبل از توجه به نمودار آمار، ياد كرد چند نکته را لازم می‌دانم:

1. این فاصله بلند بین فعالیت ما در دنیای مجازی و دیگر ادیان به ویژه مسیحیت، تنها در گستره زبانی فارسی و انگلیسی است. حال اگر زبان‌های دیگر مورد جستجو قرار گیرد، فاصله خیلی بیشتر خواهد بود. بی‌شک، بايد به شگرفی فعالیت‌های آنان غبطه و بر رخوت خود در این عرصه حسرت خورد!

2. حسرت دیگر آن‌که حتی اگر در کمیت مساوی می بودیم- که نیستیم- در کیفیت نیز قابل رقابت با آن‌ها نیستیم؛ يعني حتی بهترین نمونه مسجد مجازی، با کم رتبه‌ترین کلیسای مجازی از لحاظ تولید، کیفیت عرضه، تنوع، مخاطب محوری و جذابیت‌ها قابل مقایسه نیست. مساجد مجازی، حتی در روزآمد شدن محتوا با کلیسای مجازی فرسنگ‌ها فاصله دارد و این وظیفه متولیان امر مسجد را صد چندان می کند.(9)

3. و باز بر این نگرانی تأكيد مي‌ورزم که حتی این مساجد مجازی هم معمولاً از تولیدات کشور‌های عربی و سنی‌مذهب هستند. و جایگاه مکتب غنی اهل بیت(ع) در این عرضه به‌حق مورد غفلت قرار گرفته است.(10)

4. نظر به این‌که مساجد مجازی گاه توسط خود اشخاص به صورت خودجوش راه‌اندازی شده است، به نظر می‌رسد که جهت تولیت این مساجد مجازی، مثل مساجد فیزیکی، باید مرکز رسیدگی به امور مساجد اقدام نمايد و در موارد اصلاحی، به گوشزد، و در مواردی نیز به تشویق مبادرت ورزد؛ زیرا به گمان حقیر مرکز متولی نه تنها واقعیت بیرونی مسجد، که متولی خود واژه «مسجد» هم هست؛ حال این واژه در عالم عیان باشد یا در جهان مجاز.

5. اگرچه بيان این نکته چندان مرتبط با این نمودار نیست، ولی متولیان مسجد، بايد به واژه مقدس«مسجد» هم توجه كنند. نگارنده با جستجو در دائره المعارف‌ها و زبان انگلیسی، معادل انگلیسی مسجد را masjid يافت و نه masjed.  دامنه جستجوی هر یک از این دو واژه در موتور‌های جستجو، شاهدی بر ادعای ما است. همچنان‌که در جدول دیدید، حتی در برخی مواقع نتيجه جستجوي واژه masjed صفر بوده است؛ در حالی که واژه masjid بالای بیست هزار را نشان می دهد. متأسفانه مترجمان و يا برخی متولیان مسجد نيز بدون توجه به این مطلب، حتی نشاني پايگاه اينترنتي خود را با واژه masjed ساخته‌اند و نه masjid! (12)

به نظر نگارنده، مناسب و بجا است كه مرکز رسیدگی به امور مساجد کشور، با اعلان رسمی تولی تمام معانی واژه مقدس مسجد اعم از عالم عیان و مجاز، به موارد زیر اقدام نمايد.

1. نظر به این‌که مسجد یک واژه مقدس اسلامی است، ممکن است – كه البته به گمان بنده اتفاق افتاده - که دشمنان به اسم این واژه با دامنه‌های متفاوت، پايگاه‌هاي اينترنتي ساخته و به تبلیغ عقاید خود بپردازند؛ یعنی کاربری که جز از اسلام و مسجد چیزی ندیده و نشنیده، به اسم مسجد بودن آن اکتفا مي‌نمايد؛ در حالي كه محتوای آن کاملاً ضد اسلامی است. از اين رو، در یک اقدام سریع باید همه مشتقات مسجد با انواع دامین‌ها، ضبط شده و در انحصار مرکز مربوطه قرار گیرد؛ زیرا به نص قرآن، مساجد از آن خدایند.(12) در آن باید خدا یاد شود؛ نه این‌که با اسم مقدس مسجد، فضای مجازی ساخته شود و در آن دین مسیحيت و انديشه‌ها و عقايد مخالف اسلام ترویج شود.

2. همچنان که مساجد فیزیکی را معمولاً مردم مي‌سازند و مرکز آن‌ها را حمایت و هدایت می کند، به نظر می‌رسد بايد افراد خودجوشی که اقدام به تأسیس مسجد مجازی نموده‌اند، شناسايی شوند و مورد حمایت و تشویق قرار گیرند.

3. همچنان‌که مساجد فیزیکی بدون نظارت در ساخت‌وساز و مدیریت، از مطلوبیت کافی برخوردار نخواهد بود، باید مساجد مجازی نیز سامان‌دهی گردد و بر محتوای تولیدی آن‌ها نظارت شود و البته این امر در سایه آموزش محقق می‌گردد.

4. بايسته است كه مرکز رسیدگی به امور مساجد با ایجاد یک تارنمای وبلاگ‌نویسی مسجد مثل «مسجد بلاگ» در این زمینه به تولید انبوه دست یازد. و این مطلب صد البته موجب روی آوردن ائمه جماعات و مساجد به پژوهش می‌شود. در این باره‌، آموزش فناوری‌های نوین مثل چگونگي استفاده از اینترنت و وبلاگ‌نویسی را برای ائمه جماعات می توان در دستور کار قرار داد و با چاپ و توزيع جزوات راهنما و يا برگزاري كارگاه‌هاي آموزشي به اين امر پرداخت.

5. مرکز پایگاه خبری مسجد نیوز به امر توليت و نشر اخبار مربوط به مساجد به زبان‌های مختلف بپردازد. با توجه به حضور هزاران ائمه جماعت، آن‌ها می توانند خبرنگاران خوبی برای این پایگاه باشند؛ ظرفیتی که نظیرش را در جهان هیچ پایگاه خبری ندارد؛ چرا بايد از این پتانسیل غافل باشیم! ضمن اين‌كه این پایگاه مربوط به مساجد، دست اندرکاران و ائمه جماعات را از آخرین اخبار مسجد آگاه می سازد.

فزونی جایگاه دین در اینترنت

رويتر نیز در 28 دسامبر سال 2001 با چاپ گزارش مفصلى اعلام كرد كه از هر 4 مراجعه كننده آمريكايى، يك نفر براى مقاصد دينى به اينترنت رجوع مى‏كند. همچنین ذكر شد كه 69 درصد از اين افراد درصدد يافتن منابع مطالعاتى دينى و تحقيق درباره اديان مختلف هستند. در این میان، 21 درصد در جستجوى متون مقدس دينى و شركت در اعمال و نيايش‏هاى آن هستند.(13)

در یک تحقیق در ایران نیز استفاده علمی و دینی از اینترنت بیش از تفریحی و سرگرمی بوده است. بر اساس این تحقیق، به ترتیب: 3/54 درصد از پايگاه‌های خبری، علمی و آموزشی و 7/45 درصد نیز از پايگاه‌های تفریحی- سرگرمی استفاده می کردند. (14)

آيا این فرایند رو به رشد استفاده از اینترنت در جهان که حاصل «یک تحول» در عرصه اطلاع‌رسانی است، نیازمند مدیریت نیست؟

تبلیغ اسلام در دنیای مجازی اینترنتی

اقلیت مسلمان در کشورهای غربی در حالی که با ستادهای گسترش اسلام در دنیای حقیقی روبه‌رو شده‌اند، به دنیای مجازی رو کرده تا آموزه‌های حقیقی اسلام را با هدف رفع باورهای نادرست در دنیای رايانه‌ای ارائه کنند.

محمد یوسف روان‌پزشک ساکن سوئد در فضای اینترنت مسجدی مجازی تشکیل داده تا از طریق آن آموزه‌ها و آداب و رفتار اسلامی را ترویج کند. غیر مسلمانان در این مسجد با چگونگی نماز خواندن، قرائت قرآن و وضو آشنا می شوند. وی گفت: صدها نفر از علاقه‌مندان از ملیت‌های مختلف برای شناختن اسلام به این فضا رجوع می کنند. یوسف 39 ساله اظهار داشت که تاکنون سه مسیحی بازدید کننده از این ستاد مجازی به اسلام مشرف شده‌اند.

این فضای مجازی با معماری اسلامی تزئین شده است، مسجد آن از مناره برخوردار بوده و در داخل آن نسخه‌های قرآن کریم و ترجمه آن به زبان انگلیسی قرار گرفته است.

حدود 1500 نفر روزانه از این مسجد مجازی دیدن می کنند که در آن میان، عده‌ای غیر مسلمان هستند. اقلیت مسلمان در سوئد این فضای مجازی را در پایگاه اینترنتی «زندگی دوم» (Second Life) ایجاد کرده‌اند. Second Life یک دنیای کاملاً مجازی است که توسط ساکنان آن ساخته می‌شود. از زمان افتتاح این شبکه در سال 2003 تاکنون بیش از 9 میلیون نفر در آن عضو شده‌اند. (15)

فرازی از بیانات رهبر انقلاب در این زمینه می تواند فصل الخطاب باشد: «در همين‌جا لازم است درباره اقليت‌هاى مسلمان در برخى از كشورها و از جمله كشورهاى اروپايى اشاره شود كه فشار وارد بر مسلمانانى كه مايلند هويت اسلامى خود را حفظ كنند، افشاگر ماهيت دمكراسى و آزادىاى است كه غرب پيوسته از آن دم مى‌زند. حساسيت‌هايى كه بعضى دولت‌هاى اروپايى در برابر ساختن مسجد، يا تشكيل اجتماعات اسلامى، يا رعايت لباس اسلامى و امثال آن نشان مى‌دهند يا در مردم برمى‌انگيزند، بايد مسلمانان را به مواضع واقعى آن دولت‌ها نسبت به اسلام آشنا سازد. اين‌ها از جمله‌ مسائل مهمى است كه مسلمانان جهان بايد درباره‌ آن بينديشند و از آن براى معرفت به وظيفه‌ خود در اين روزگار بهره گيرند».(16)

شبیخون نرم و فرهنگی دشمن و لازمه مقابله به مثل

کافی است فیلم‌های ساخته شده غربی و‌هالیودی بر ضدّ اسلام را مشاهده کنید. استفاده از نماد‌های اسلامی مثل اذان، مسجد و مناره به عنوان کمین‌گاه تروریست‌ها! و محل تربیت گروه‌های فشار، در راستای پروژه نامیمون تخریب چهره اسلام است. آیا همین ما را بر آن نمی دارد که از این واژه‌ها و نمادهای مقدس دفاع کنیم؟

فیلم‌هايی مثل «روز استقلال»،(17) «محاصره»(18) و «شمشیر اسلام»(19) در صدد ارائه چهره‌ای خشن از اسلام‌اند. در این فیلم‌ها عموماً همزمان با صدای اذان و نمایش مناره و گنبد مساجد اسلامی - البته با رنگ سرخ که در روان‌شناسی نماد خشونت است و ناخود آگاه مخاطب را در فضای ترور قرار مي‌دهد -  عملیات ترور را نشان می دهد.

آیا وقت آن نرسیده است که ما نیز با ساخت بازی‌هاي رایانه‌ای براي كودكان و نوجوانان آن‌ها را روانه مسجد مجازی کنیم. غرب اگر بازی رايانه‌ای می‌سازد، با شلیک هر گلوله، صدای «یا مهدی» سر می‌دهد. از اين‌رو، نهاد متولی مسجد وظیفه دارد که با تهيه بازي‌هاي مناسب، فرزند ایران و اسلام را در فضای مسجد قرار دهد. مگر نه آن است که در دنیای معاصر، به اعتراف همه روانشناسان تبلیغ مستقیم معنا ندارد باید نا خودآگاه مخاطب را برای پذیرش پیام تحریک کرد.

حال که دشمن با استفاده از فناوري رسانه سعی در وارونه جلوه دادن چهره اسلام، خصوصاً بعد از حادثه یازدهم سپتامبر دارد، از آن‌جا که مساجد از دیر باز، سخنگوی رسمی اسلام مبین بودند، با احیای نقش رسانه‌ای مساجد مي‌توان در معرفی چهره واقعی اسلام کوشید. (20)

رهبر فرزانه انقلاب «کنترل، تحولات جهانی به دست صهیونیسم و سرمایه‌داری جهانی را خطری جدی»(21) می‌شمارند. آیا نباید برای رهاسازی مدیریت تحولات جهانی از دست این غاصبانِ مرز و بوم، فرهنگ و هویت اسلامی اقدام نمود؟

در دنیای امروز که همه رسانه‌ها تحت کنترل صهیونیسم و باندهای قدرت سیاسی اقتصادی است، ضرورت حفظ کارکرد رسانه‌ای مساجد به عنوان مکان‌های مردمی و آزاد، اهميّت چند برابر می‌یابد.

این نماد بزرگ اسلام، تریبون اسلام به شمار مي‌رود و مخاطب آن همه انسان‌ها هستند؛ (22) نه فقط مسلمین: «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَهَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ». (23) در تفسیر نمونه ذیل این آیه می خوانیم: «مخصوصاً كلمه «للناس» نشان مى‏دهد كه اين مركز امن و امان، پناهگاهى است عمومى براى همه جهانيان و انسان‌ها و توده‏هاى مردم». (24)

صاحب‌نظران علم ارتباطات مثل پروفسور مولانا، بر وابستگی رسانه‌ها بر مساجد تأکید دارند. به باور ایشان، رسانه‌ای که از کانون قداست، خودی و خوش‌سابقه در عرصه اطلاع‌رسانی صادر شود، کاملاً مورد اقبال جامعه خواهد بود. (25)

پروژه مسجد مجازی تنها راه ارضای نیاز‌های معنوی آن سوی مرزها با اقیانوس عرفان و اخلاق اهل بیت (ع) است كه با كمترين هزينه قابل اجرا و پيگيري است.

مخالفان معابد مجازی

در آيین مسیحیت عده‌ای که گرایش سنتی داشتند، با این پدیده به مخالفت پرداختند. اين مسأله در موارد بسيارى مورد انتقاد اسقف‏ها و كشيشانى قرار گرفت كه معتقد بودند اينترنت مردم را از كليسا دور كرده است و باعث كاهش حضور مؤمنان در روزهاى يك‌شنبه مى‏شود. به همين دليل، طى اطلاعيه‏هاى مكرر اعلام كردند كه هيچ جايگزينى براى حضور در كليسا وجود ندارد و مسيحيان موظف هستند روزهاى يك‌شنبه به كليسا بيايند. سنت گرايان همچنان معتقدند که اينترنت عامل جدايى مؤمنان مسيحى از كليسا و قطع رابطه آنان با سازمان كشيشان است. (26)

كن كلسى، از بنیانگذاران کلیسای مجازی در پاسخ اين انتقاد به خبرنگار آسوشيتدپرس گفت: اين مهم نيست كه مسيحيان به كليسا بروند يا از طريق اينترنت خود را در كليسا حس كنند؛ اين مهم است كه رابطه آن‌ها با جهان مسيحيت و دنياى كليسا قطع نشود. ما بايد تصميم بگيريم، كه رابطه را براى هميشه قطع كنيم و هر روز شاهد كاهش مؤمنان باشيم، يا اين كه بپذيريم اين رابطه وجود داشته باشد؛ حتى به شكل مجازى. (27)

صد البته که مسجد مجازی یک آستانه است برای پر کشیدن به مسجد محله، یک عروج از مسجد مجازی به مسجد واقعی. شاید بی‌جهت نباشد که معراج معنوی پیامبر از مسجد بود تا به مسجد.(28) و این فرآیند، یک انسان سرگشته از مدرنیته و تبلیغات صهیونیسم را به دامن اسلام آورده و در مأمن مسجد جای می دهد؛ «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً». (29)

ساخت مساجد مجازی به معناي دست کشیدن از مسجد سنتی نيست؛ بلکه در راستای تعالی ذکر خدا است. مگر نه آن است که می توان جوان آشفته در بازار دنیای دیجیتال را با همین ابزار جذب کرد و پس از زلال کردن فطرت گمشده‌اش، دست او را گرفت و در گوشه‌ای از مسجد سنتی گذاشت تا این بار به طور واقعی و نه مجازی، به طور فیزیکی و نه فقط ذهنی، به استماع حقیقت و کرنش در برابر خدایش بپردازد.

آیا جوانی غربی‌ای که اساساً اسم مسجد به گوش او نخورده و یا به جهت تبليغات سوء استكبار، از مسجد مفهومی بد در ذهن دارد، نباید با استفاده از تحولات جهانی، او را با حقیقت مسجد آشنا نمود؟

مسجد مجازی؛ بایسته چشم‌انداز بیست‌ساله ایران اسلامی

بجا است در این‌جا به بند‌هایی از سند چشم‌انداز اشاره کنیم که می توان با استنباط از آن‌ها جایگاه مسجد را در افق 1404 بررسی نمود و ناگزیر بودن از روی‌آوری به مسجد مجازی را گوشزد نمود. بی‌شک، هر گونه انحراف از این میثاق ملی، ایران را در رسیدن به آن هدف مبارك باز خواهد داشت و مسجد باید جایگاه و شأن خود را با تکیه بر این بند‌ها مشخص نماید.

در این‌جا عباراتی از سند چشم‌انداز را که با مسجد مرتبط می‌شود، به تحلیل می‌نشینیم.

در بخش‌های پیش آمد که نفوذ اینترنت در خاورمیانه در حال رشد بسیار سریع بوده و هم اکنون نزدیک به یک چهارم جمیعت آن از این پدیده برخورداند که با سرعت فزون آن، در افق 1404 جمیعت بسیار زیادی از آن بهره‌مند خواهند شد. با توجه به پدیده نا میمون رسانه‌های تبلیغی غرب و نیز صهیونیسم و وهابیت در منطقه که هر دو دست به دست هم داده تا «همگرايي اسلامي و منطقه‌اي»(30) را به هم زنند، باید تنها درمان این درد، یعنی «تعاليم اسلامي و انديشه‌هاي امام خميني (ره)»(31) را با استفاده از این فناوری به گوش این مردم رساند.

تنها راه اشاعه این پیام مقدس، مسجد می تواند باشد. از این رو است که دشمن هماره با آن مخالف است. مستر همفر جاسوس بریتانیا در خاطراتش می‌نویسد: «از بنای مساجد به هر صورت باید جلوگیری شود.»(32) به عبارت «به هر صورت» توجه نمايید. این موضوع همچنان سیاست راهبردی استکبار است.

مگر نه آن است که بايد «جامعه ايراني در افق اين چشم‌انداز [بیست ساله]... برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري»(33) باید باشد. آیا نبايد این نیرو‌ها را باید مسجد تربیت کند؟ مگر نه آن است که مسجد محل پرورش و آموزش بوده است؟  آیا تا امام جماعتی که خود بر این ویژگی آراسته نگردد، می‌تواند الگوساز باشد تا جوان از دانش پيشرفته برخوردار شده،(34) توانا در توليد علم و فناوري(35) گردد؟

کاهش استقبال جوانان از مسجد و فزونی استقبال آنان از اینترنت چیز قابل انکاري نیست. به نظر نگارنده، از مصادیق «مدیریت تحول» در کلام رهبری، «رفیق» نمودن این «رقیب» رسانه‌ای با مسجد است. باید مواظب شد که در کشور اسلامی، رسانه‌های مدرن، رقیب در عرض مسجد نباشند بلکه یار مسجد و در طول آن قرار بگیرند.

نکته جالب آن‌که سند چشم‌انداز، تربیت این نیرو‌ها را «متکي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي»(36) نموده است؛ چه سرمایه اجتماعی فراتر از مسجد و چه منابع انسانی‌ای بهتر از نیروی‌های مؤمن مسجدی؛ چرا که علم مطلوب در سند چشم‌انداز علم دینی و دین علمی است؛ نه علم سکولار. و بديهي است كه لازمه دست یافتن به علم دینی، تربیت نیروی‌های علمی آینده در قالب مسجد است.

آیا تربیت نیروی ایرانی با ویژگی‌های: «فعال، مسئوليت‌پذير، ايثارگر، مؤمن، رضايت‌مند... متعهد به انقلاب و نظام اسلامي و شکوفايي ايران و مفتخر به ايراني بودن»(37) بخشی از وظیفه مسجد به جوانان را گوشزد نمی‌کند؟ از کارکردهای مسجد می توان به نقش آن در پرورش افراد اشاره کرد که حکومت دینی بدان‌ها نیاز دارد؛ زیرا مسجد بار هدایت فکری و تربیتی نیروهای جامعه را بر دوش دارد.(38) در سایه رفت‌وآمد به مسجد، خلق وخوی‌ها و آداب و منش‌های افراد تا حد بسياری، هویدا می گردد. این تربیت و شناسايی، در روابط افراد با یکدیگر سازنده می‌باشد؛ زیرا حاکمیت اسلامی می تواند از این رهگذر، نیرو‌های متعهد و کارآمد خود را بشناسد.(39)

مسجد برای این دو امر مهم برای حکومت اسلامی نقش‌آفرینی می کند. همچنان که در دوران انقلاب و دفاع مقدس فرماندهان و نیروهای مردمی همه تربیت یافتگان مسجد بودند. امروزه نیز برای گزینش و تربیت افراد برای مدیریت سیاسی کشور باید از مسجد مدد گرفت.

مگر نه آن است که در زمان شكل‌گيري انقلاب و نیز دوران هشت سال دفاع مقدس همین مساجد بودند كه نیروی‌هايي متعهد و كارامد را تربیت کردند. اینک نیز بايسته است كه به همراه پدیده تحول، در خود تحولی ديگر ايجاد كنيم و باز به پروش چنین انسان‌هایی که ایران1404 نیاز دارد، اقدام نمایيم. همچنان كه بيان شد، رهبر فرزانه نيز «لزوم استقبال از تحولات و پرهیز از ایستایی و رکود»(40) را خاطرنشان کردند.

ضرورت‌هاي راه‌اندازي مسجد مجازي

نگارنده، ضرورت راه‌اندازي مسجد مجازی را از چند جهت می‌بیند:

1. در بعد بین المللی؛ که جهان نیازمند عرفان و معنویت غنی اهل بیت(ع) می‌باشد و يكي از ابزارهاي سهل الوصول و جذاب فناوری، قالب مسجد مجازي است.
2. برای دست‌یابی به چشم‌انداز بیست‌ساله باید از این مقوله غافل نماند.
3. تحول و نوآوری به عنوان یک بایسته ایران اسلامی، در زمینه مسجد نیز باید تحقق یابد؛ چنان‌كه رهبر انقلاب آینده‌نگری و مدیریت تحول را لازمه جامعه روحایت دانسته‌اند: «با توجه به مسئولیت سنگین حوزه‌های علمیه و روحانیت درخصوص دینداری مردم، اهمیت آینده‌نگری بسیار مضاعف است».(41) البته بايد توجه داشت که دنیای فردای ما مجازی‌تر از دنیای امروز ما است به گفته آرمستو: (42) «تغييرات‌ در جهان‌ به‌ گونه‌اي‌ در حال‌ رشد انفجاري‌ است‌ كه‌ نسل‌ 2100 و يا 2200، وقتي‌ به‌ زندگي‌ ما در اوايل‌ قرن‌ بيستم‌ نگاه‌ مي‌كنند، مي‌گويند: چه‌ مردم‌ غير مدرن‌ و كهنه‌گرايي‌ بوده‌اند».(43)
4. اگر چه احتمال دارد دیدگاه سنتی‌گرایان با این مقوله آشتی نداشته باشد، ولی با همین مسجد مجازی می توان بیماران را که توان حضور در مسجد فیزیکي را ندارند، در مسجد مجازی بهره‌مند ساخت. یادمان باشد که جذب کردن نسبی، بهتر از نیامدن هرگزی جوانان به مسجد است.

مبانی مسجد مجازی

مسجد مجازی، مبتنی بر حل مسائل ذیل در حوزه‌های مختلف از علوم اسلامی و انسانی است. امید آن می‌رود كه با بررسی عالمانه ابعاد آن، گامی بلند در ترویج آموزه‌های غنی اهل بیت (ع) برداریم. نگارنده به جهت رعايت اختصار در ارائه مقاله، موارد ذیل را فهرست‌وار ارائه می‌کند و تفصیل آن را به زماني ديگر وا مي‌گذارد.

1. امکان استعمال واژه «مسجد» در مسجد مجازی؛ به صورت حقیقت یا منقول یا مجاز. جایگاه این مسأله در علم لغت و بحث الفاظ علم اصول فقه است.
2. آیا تقدسي که در متون دینی، بر مساجد بار شده است، مراد از آن فقط مسجد فیزیکی است؟ یا اين‌كه اطلاق دارد؟ علم الحدیث و اصول فقه باید عهده‌دار تحلیل این مسأله گردند.
3. آسیب‌شناسی کلیساهای مجازی، تحلیل ادله مخالفان و موافقان، بررسی فرصت‌ها و نيز تهدیدهای کلیساهای مجازی می تواند فضاي روشنی را به روي ما بگشاید. نگاه جامعه‌شناسانه، روان‌شناسانه و رایانه‌ای، لازمه پژوهش این مسأله می‌باشد.
4. محتوا و شاکله اسلام در عین اشتراک با دیگر ادیان، حائز ویژگی‌ها و امتیازات خاص است. و این موضوع، در قیاس مسجد با کلیسا و معابد ادیان دیگر خود را به‌خوبی نمایان می‌کند. از جمله مبادی مسجد مجازی، این است که تبیین كنيم آیا مسجد مجازی با محتوا و شاکله اسلام نیز همخوان است؟ چنان كه اين مطلب در خصوص  مقایسه کلیسای مجازی با محتوا و شاکله مسیحیت، و معابد مجازی با محتوا و شاکله دیگر ادیان نيز جاري است. گفتني است نگارنده در طرح پژوهشی سال1387 از طرف دفتر مطالعات و پژوهش‌های مرکز رسیدگی به امور مساجد در قم، مسأله «معابد و مساجد» را مورد تحلیل و بررسي قرار داده و فصلی از آن را به تبيين پتانسیل هر یک از ادیان نسبت به تحول در حوزه‌های مختلف کارکردی و يا معماری معابدشان اختصاص داده است.

انواع مسجد مجازی

مهم‌ترين موارد و مباحثي را كه مي‌توان در مسجد مجازي ارائه كرد، عبارت‌اند از:

• اوّل: کاربر وارد مسجد مجازی می شود و با توجه به نوع مخاطب و متناسب با زمان، موضوعات و اطلاعاتي چون: سخنرانی، تفسير و حدیث به او ارائه مي‌گردد. وقت اذان به افق‌های مختلف اذان پخش شده و کاربر ناخودآگاه به مسجد فراخوانده می‌شود؛ این یعنی هدايتگري مسجد مجازی به سوي مسجد واقعی؛
• دوم: متوليان مساجد برنامه‌ها و فعاليت‌هاي خود را در اینترنت به نمایش بگذارند؛
• سوم: ارائه مفاهيم ديني و برنامه‌هاي مربوط به مسجد در قالب بازی‌های رایانه‌ای؛

در پایان، همه علاقه‌مندان به مسجد را به دیدن نمونه‌ای از مسجد و کلیسای کاملاً مجازی دعوت می‌کنم.

نمونه مسجد مجازی:

www.thebcom.org/mosquetour/index.htm

نمونه کلیسای مجازی:

www.thevirtualchurch.com

پي‌نوشت‌ها: