انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات دیدگاه ما را از دنیا به صورتی گسترده تغییر داده و دیدگاهی جدید را در دهکده جهانی اطلاعات به همراه آورده است. جامعه ای جدید به وجود آورده که شامل همه فرهنگ ها، ملیت ها، نژادها و دیگر خصوصیات بشری می شود. این جامعه به سمت آگاهی جهانی در حرکت است. سیستم های سایبری در جهان قوانین متفاوتی دارند که شکل دهنده رفتار اعضا آن هستند. کاربرها آزادند تا به هر سیستمی متصل شده یا از آن جدا شوند. این انعطاف پذیری، ممکن است در بعضی موارد، به گونه ای نادرست کاربر را راهنمایی کند. تروریست ها نیز ممکن است از آن برای ایجاد توطئه و خشونت استفاده کنند.
گسترش آزادانه ایدئولوژی ها، باورها و رفتارها در میان فرهنگ های مختلف، ممکن است موجب ایجاد فشارهای روحی و رفتاری پیچیده ای گردد که به بحران های جدیدی منتهی شود. بدون درک این دورنمای جهانی، شخص نمی تواند استراتژی هایی برای مقابله با آن ارائه دهد(2).
در حال حاضر، فناوری اطلاعات و ارتباطات حقی همگانی و ابزار مورد نیاز همه افراد بشر است. عدم دسترسی یکسان و نقض حقوق بشر در دسترسی به اطلاعات، موجب ایجاد مشکلات جدیدی در سیستم های اجتماعی شده است؛ مانند اختلاف دیجیتال، جنایت های سایبری، نقض امنیت دیجیتال و حریم خصوصی افراد که تمامی این موارد در زندگی مردم به طور مستقیم و غیر مستقیم تأثیر دارد و خود موجب ایجاد جنایات ملی یا فرا ملیتی می گردد. این نوع جنایات دارای هیچ گونه مرز مجازی نیستند و ممکن است هر کشوری را در جهان مورد تأثیر قرار دهد. بنابراین شکل دهی یک سیاست یکسان و وضع قوانین مورد نیاز در همه کشورها برای جلوگیری از چنین جنایاتی ضروری است.
همانند دیگر تکنولوژی های نوین، فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرصت هایی را برای توسعه فراهم می آورد؛ اما به طور همزمان، موجب ایجاد مشکلاتی مشابه با آنچه در فوق اشاره رفت نیز می شود.
در این مقاله به چگونگی استفاده از این فرصت ها و مقابله با مخاطرات آن خواهیم پرداخت. همچنین به نقش مهم این چالش ها در تغییر روند اخلاق جامعه اطلاعاتی می پردازیم.
2. تکنولوژی اطلاعات و جهانی شدن
هر چند با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، همه کشورها می توانند از فرصت های به دست آمده به طور کامل بهره برداری کنند؛ ولی مسائل و مشکلات این تکنولوژی، برای همه کشورها تقریباً به صورت یکسانی وجود دارد. خودکار شدن کارها، ممکن است بعضی فرصت های شغلی را کاهش دهد یا ناشناس بودن ماشین ها موجب ساده تر شدن جنایات شده، انواع تازه تری از تهدیدها را ایجاد کند. در صورتی که به صورت ایمن از اطلاعات محافظت نشود، ممکن است محتویات ارتباطات الکترونیکی و پایگاه داده ها و اطلاعات خصوصی مردم برای اشخاص غیر مجاز آشکار شود. اطلاعات و خطاهای برنامه ها، ممکن است موجب ضررهای مالی گردد یا حتی از دست رفتن زندگی ها را درپی داشته باشد. در سراسر دنیا، سالانه میلیون ها دلار نرم افزار به طور غیر مجاز کپی می شوند که ضربه مهلکی به صنعت نرم افزار جهان وارد می کند. چگونه حقوق اساسی افراد بر اساس آزادی بیان و مطبوعات در محیطهای الکترونیکی اعمال می گردد؟ چگونه مسائلی چون افترا، اذیت و اعمال سانسور روی شبکه، بر جامعه و اشخاص تأثیر می گذارد؟ اطلاعات چه تأثیری بر زندگی مردم دارند و میزان تأثیر استفاده روزافزون از رایانه بر افزایش فاصله بین غنی و فقیر، یعنی آنها که اطلاعات دارند و آنها که اطلاعات ندارند، چقدر است؟ دسترسی آزاد به اطلاعات چه تأثیری در افشای پنهان کاری های سیاسی یا در مقابل گسترش شایعات نادرست خواهد داشت؟ فناوری اطلاعات در جنگ های آینده چه نقشی دارد و استراتژی دفاعی کشورها در این خصوص چگونه باید باشد؟ بلوغ زودرس جنسی، حاصل از دسترسی آزاد به منابع بزرگسالان، چه تأثیری در فرهنگ کشورها خواهد داشت؟
تمامی مسائل فوق ناشی از عصر اطلاعات و جهانی شدن است. آیا راه مقابله با این مسائل وجود دارد؟ آیا می توان با ایجاد محدودیت، بر برخی از این مسائل فائق آمد؟ آیا همه موارد فوق تهدید هستند یا می توان با هوشیاری، آنها را به فرصت تبدیل کرد؟ در ادامه به مهم ترین این مسائل خواهیم پرداخت.
2-1. جنایات سایبرنتیکی:
جنایات سایبرنتیکی، از پدیده های آشکار مخاطرات اخلاقی است که در انواع مختلفی روی می دهد. دزدی، اخاذی، کلاه برداری، جنایت علیه اشخاص، فروش مواد مخدر، دزدی هنری از افکار اشخاص، گسترش افکار دیوانه وار و خشونت آمیز، عدم انجام سرویس های عادی و تروریزم سایبری، از جمله این جنایت هاست(3).
تحقیقات انجام شده توسط مؤسسه امنیت کامپیوتر(4) تأیید می کند که مسئله جنایات کامپیوتری و مقابله با امنیت اطلاعات، در حال افزایش است؛ برای مثال در کشوری مانند ژاپن، جنایات مرتبط با اینترنت، در شش ماهه اول سال 2002م، بیش از دو برابر شده است، در نیمه اول سال 2002 حدود 800 فقره جنایت گزارش شده است، در حالی که در طول سال 2001 حدود 888 جنایت انجام شده است. تعداد کل جنایات شامل اینترنت در سال 2001، حدود 60درصد در مقایسه با نیمه اول سال 2000 افزایش داشته است. آژانس پلیس ملی اعلان کرد که طی سه ماه جولای تا سپتامبر 2002، حدود 51000 بار تلاش برای ورود غیر مجاز، توسط هکرها انجام شده است.(5)
در کره جنوبی در سال 2001 حملات سایبری شامل تهمت، افترا، شیادی و کلاهبرداری، 126درصد در مقایسه با سال پیش افزایش داشته است (33289 مورد).(6) بهبود وضع اقتصاد عمومی جامعه و افزایش امنیت شبکه های اطلاعاتی و وضع قوانین پیشگیرانه وقوع جرم، از مهم ترین راهکارهای مقابله با گسترش این جنایات است.
2-2. پورنوگرافی و مسائل ضد فرهنگی:
پورنوگرافی به عنوان مسئله ای فرهنگی، میلیون ها نفر را در سراسر جهان تهدید می کند. نوجوانان و جوانان مشتریان اصلی چنین مقولاتی هستند(7). حتی کشورهای غربی نیز به مشکلات ناشی از این مسئله پی برده اند و با ارائه راهکارهایی، به دنبال مهار آن هستند. علاوه بر اتلاف وقت، مهم ترین مسئله ناشی از این موارد، بلوغ زودرس جنسی است. آگاهی های جنسی زود هنگام، در بسیاری کشورها، به خصوص کشورهای شرقی، از مهم ترین مشکلات فرهنگی است.
همچنین ارتباطات فرهنگی نظیر Chat، موجب آشنایی افراد و اقوام مختلف با یک دیگر می شود. ارتباطاتی از این نوع موجب تغییر تدریجی جوامع می شود. به راستی راه مقابله با این پدیده چیست؟ کشورهای در حال توسعه نظیر ایران و چین، برای سد کردن این گونه سایت ها، راه استفاده از دیواره های آتش کامپیوتری (Firewall) را انتخاب کرده اند. البته برای کوتاه مدت، این روش مناسب به نظر می رسد؛ اما با گسترش سریع تکنولوژی اینترنت و گسترش روزافزون سایت های اینترنتی و ایجاد تکنیک های گذر از این دیواره ها، استفاده از سایر روش ها، به خصوص روش های آموزشی و فرهنگی، اجتناب ناپذیر است. حداقل اگر نتوان جلوی این مشکل را گرفت، با روش های فرهنگی-تربیتی، می توان آن را کنترل کرد. بکارگیری روش اخیر، نکته ای است که هنوز جای آن در بسیاری جوامع خالی است. به علاوه هنوز روش ها و اصول مدون و قابل قبولی که کارایی عملی داشته باشد، ارائه نشده است.
2-3. شکاف دیجیتالی
تمام کاربران شهری و روستایی می توانند، از فناوری اطلاعات از فاصله دور یا دسترسی به منابع و سرویس های دولتی و غیر دولتی و سرویس های مالی و اعتباری استفاده کرده، از طریق سیستم های فناوری اطلاعات، از فرصت های جدید طراحی، ساخت و فروش محصولات، انجام تحصیلات بهتر و بالاتر از طریق کامپیوتر، کسب توصیه های عالی پزشکی و...، بهره گیری کنند؛ اما در حال حاضر، تنها حدود 5درصد از جمعیت دنیا به اینترنت دسترسی دارند و بقیه از آن بی بهره هستند. این تقسیم دیجیتالی، شکافی جدید است که توسط فناوری اطلاعات ایجاد شده است؛ بین آنان که داخل این کره اطلاعاتی هستند و آنان که خارج آن هستند.
تقسیم دیجیتالی بیشتر بین افراد رخ می دهد تا میان کشورها یا کل جامعه، بین ثروتمندان اطلاعاتی و فقرای اطلاعاتی رخ می دهد؛ حتی اگر همسایه ها دارای یک ملیت باشند. تقسیم دیجیتالی منبع ایجاد بسیاری مسائل و مشکلات جدید است که حاصل تکامل جامعه اطلاعاتی است. این مسئله می تواند موجب بروز اَشکال جدید استعمارگری و تبعیض نژادی گردد که نوعی پدیده جدید ضد اخلاقی است و باید از آن جلوگیری کرد.
گسترش ساختار اصلی مخابراتی به تمام نقاط شهری و روستایی دوردست، فراهم آوردن شرائط دسترسی آسان به سخت افزار و نرم افزار و خطوط ارتباطی بر اساس محدوده درآمد و فراهم آوردن شرائط دسترسی آسان و ارزان به شبکه های اطلاعاتی برای زنان، کتابخانه های عمومی و مدارس از راه های مقابله با این شکاف طبقاتی است.(8).
2-4. کاهش فقر از طریق گسترش آموزش و یادگیری:
عدم دسترسی به اطلاعات و فناوری های مخابراتی، عنصر و پایه ای برای گسترش فقر در جامعه است و فقر نیز موجب گسترش فساد در سطح جامعه اطلاعاتی و در نهایت انحطاط اخلاقی جامعه خواهد شد. توسعه تکنولوژی های دیجیتال و کاربرد آنها در شبکه های جهانی اطلاعات، فرصت های مهمی برای فرار از فقر است؛ برای مثال کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات را در آموزش و یادگیری در نظر بگیرید که از آن به عنوان آموزش الکترونیکی و یادگیری از راه دور نامبرده می شود. یادگیری از راه دور بدین صورت تعریف می شود که دانشجو و استاد در یک موقعیت مکانی نباشند.
آموزش الکترونیک از طرفی یادگیری از طریق تجهیزات الکترونیکی است. هر دوی این مفاهیم به عنوان ابزار اصلی آموزش خواهد بود. گذر از شیوه آموزش آکادمیک و حضور در دانشکده، به یک مدل آموزشی در حین زندگی، موجب تغییرات بسیاری در دروس، از دید استراتژی و عمل خواهد شد. علاوه بر این نقش استاد و دانشجو، به طور بنیادی تغییر می یابد. همچنین آموزش از راه دور موجب خواهد شد تا زنان کشورهای کمتر توسعه یافته، بتوانند به طور مؤثرتری کیفیت زندگیشان را بهبود دهند و نقش مؤثرتری در ارتقای ارتباطات خود داشته، در نتیجه نقش مهم تری در توسعه کشورها داشته باشند. از طریق آموزش، اشخاص می توانند دانش خود را گسترش دهند و از این رهگذر فرصت های شغلی بهتری را به دست آورند که خود موجب کسب درآمد و کاهش فقر در جامعه می شود. بنابراین تکنولوژی اطلاعات در اینجا می تواند فرصتی برای ارتقای اخلاقی و اجتماعی جامعه اطلاعاتی در نظر گرفته شود.
2-5. کپی برداری غیر مجاز
کپی برداری عملی ضد اخلاقی است که به واسطه گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، سهل تر انجام می شود. بر اساس نتایج بررسی سالیانه در خصوص مطالعه وضعیت کپی برداری در جهان، مشخص شده است که طی دو سال متمادی 2000 و 2001، سرعت کپی برداری غیر مجاز در جهان به دو برابر افزایش یافته است. عواملی چون کاهش رشد اقتصادی و استانداردهای پایین زندگی و به طور مشخص فقر، عامل اساسی برای این نرخ بالای کپی برداری غیر مجاز است.
به نظر می رسد که کپی برداری غیر مجاز، به منظور باقی ماندن در دنیای اطلاعات و بدون توجه به اعتقادات مذهبی یا ارزش های اخلاقی، امری اجتناب ناپذیر است. کپی برداری غیر مجاز در یک کشور، تأثیرات مخرب بسیاری در بازار صنعت نرم افزار آن کشور ایجاد می کند و موجب بروز مخاطراتی در سلامت تجارت با فناوری اطلاعات و ارتباطات می شود. لذا با توجه به ضررهای آن به پیکره اقتصادی کشورها، باید با وضع قوانینی، با آن مقابله کرد. بدیهی است که در دراز مدت، منافع اقتصادی آن، به خصوص برای صنعت نرم افزاری یک کشور، بسیار بیشتر از منافع کوتاه مدت کپی برداری است. به علاوه کنترل قیمت نرم افزارها که با سطح درآمد عمومی جامعه هم خوانی داشته باشد و افزایش جریمه برای ناقضین حقوق چاپ و نشر، از سایر مواردی است که باید به آنها توجه داشت. گسترش اعتقادات مذهبی جامعه نیز می تواند از افزایش نرخ کپی برداری غیر مجاز جلوگیری کند.
2-6. حقوق بشر
حقوق بشر، به معنی آزادی عقیده و حفاظت از اطلاعات شخصی افراد، باید اصل اساسی دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد. از آنجا که این مسئله با قوانین و ارزش های اخلاقی خاص جوامع مرتبط است، مشکلات بسیاری را در ایجاد یک استاندارد واحد ایجاد خواهد کرد. افزون بر این می توان با فردی که مطالب خلافی را منتشر می کند و در خارج از کشور به سر می برد، برخورد کرد؟ به خصوص هنگامی که قوانین آزادی فردی در دو کشور یکسان نباشند؛ برای مثال موردی که کاملا در یک کشور آزاد است، اما در کشور دیگر، قانونی یا اخلاقی نباشد و به عکس. بنابراین موضوع اصلی این است که هر کشوری میل دارد، دسترسی را بر اساس قوانین خود محدود کند؛ در حالی که به طور همزمان باید آزادی عقیده و حق خصوصی برای هر فرد محترم باشد. به نظر می رسد که هنوز راه حل جامعی در این رابطه وجود ندارد.
2-7. تعامل اخلاق و اقتصاد در جامعه اطلاعاتی
تجارت الکترونیک، یکی از محصولات توسعه فناوری اطلاعات و ارتباط است. این نقل مشهور است که اگر در جامعه ای فقر اقتصادی وجود داشته باشد، ارزش های اخلاقی کمرنگ خواهد شد. از طرفی گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، و تجارت الکترونیک، فرصت های اقتصادی جدیدی را به وجود می آورد. جست وجو برای یافتن بازارهای جدید، بهبود کیفیت کالاها و خدمات، افزایش تولید، اشتغال، بازاریابی بهتر و وسیع تر، بهبود منابع انسانی، گسترش مهارت و ظرفیت ها، توسعه اقتصادی و اقتصاد مبتنی بر پایگاه اطلاعاتی، نمونه هایی از این فرصت هاست)9 و 10). این فرصت ها موجب گسترش سطح اقتصادی جامعه و دوری از فقر خواهد بود که خود به استحکام اخلاقی جامعه منجر می شود.
البته منافع اقتصادی حاصل از تکنولوژی اطلاعات میان کشورهای توسعه یافته و کشورهای کمتر توسعه یافته یکسان نیست، زیرا کشورهای پیشرفته تر، به دلیل وجود زیرساختارهای پیشرفته تر ارتباطی، امکان رقابت بهتر جهانی را دارا هستند و در نتیجه کشورهای کمتر توسعه یافته، کمتر امکان رقابت عادلانه را پیدا می کنند. این عدم امکان رقابت موجب گسترش شیوه های غیر اخلاقی در عرصه تجارت و اقتصاد خواهد داشت.
2-8. مشکلات جدید خانوادگی
استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات موجب می شود که مشاغل را هم در خانه و هم در محل کار انجام داد. در این صورت، زمان بیشتری از انجام کار در محیط خانه صرف می شود و در نتیجه مرزهای سنتی میان خانه و محل کار حذف می گردد. تداخل حریم کار و خانه، منبع بروز مسائل جدیدی در خانواده هاست. شاید یکی از راه حل های کوتاه مدت این باشد که ساعت های کار از راه دور، همچنان به ساعات خاصی محدود باشد، به گونه ای که تداخلی میان کار و زندگی روزمره پیش نیایید. با این همه به نظر می رسد که ساختار کلی و مرز سنتی میان محیط کار و خانواده و در نتیجه اخلاق جوامع، در یک جامعه مدرن اطلاعاتی تغییر بیابد.(11)
2-9. افزایش آگاهی عمومی
نکته کلیدی در فناوری اطلاعات و ارتباطات، دانش است و افزایش آگاهی عمومی مردم، نتیجه گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جوامع خواهد بود. در چنین شرایطی، بسیار دشوار خواهد بود که غلط یا درست را به مردم دیکته کرد. اشتباهات دولت ها را نمی توان به سادگی پنهان کرد. در نتیجه رابطه مردم با دولت ها در کشورها تغییر خواهد کرد. مردم بسیاری موارد را سریع تر از گذشتگان خود خواهند فهمید. اطلاعات در زمینه سیاست، احزاب و تشکل ها، مسائل عمومی کشور، روابط زیر زمینی، مدها و مدل های اجتماعی، به سادگی و به سرعت گسترش خواهند یافت.
تغییر در سطح آگاهی ها موجب گسترش بینش ها و باورها خواهد شد. تغییر باورها نیز تغییر اخلاق را در جامعه به دنبال خواهد داشت. در چنین شرایطی، دولت ها باید در نوع رابطه اخلاقی و اجتماعی میان خود و جامعه تغییراتی اعمال کنند. گسترش شفاف دمکراسی، می تواند یکی از راه های پیشنهادی باشد. همچنین در محیط خانواده، والدین باید در روش های رفتاری خود برای آموزش فرزندان تغییراتی اعمال کنند.
2-10. روابط فرهنگی
در بسیاری جوامع غیر غربی، نگرانی هایی در خصوص فناوری اطلاعات و ارتباطات، از دیدگاه فرهنگی وجود دارد. کشورهای شرقی و اسلامی نگران نابودی آداب و سنن بر اثر گسترش فرهنگ غربی هستند. به راستی چنین نگرانی ای تا چه اندازه واقعی است؟ آیا این تأثیرات بیشتر ناشی از سایر عواملی است که در این مقاله به آنها اشاره رفت یا یک تهدید مستقل و مستقیم علیه فرهنگ شرقی است؟ هر یک از دو فرض فوق صحیح باشد، نگارنده معتقد است که فناوری ارتباطات و اطلاعات، در مجموع برای کشورهایی چون ایران، یک فرصت است تا یک تهدید؛ فرصتی برای رساندن پیام رسای فرهنگ ایرانی و اسلامی به آن سوی جهان. هر چند ممکن است دیدگاه های غربی، جذابیت های موقتی برای جوانان داشته باشد و حتی فرهنگ اخلاقی و اجتماعی ما را به چالش بکشد؛ اما با توجه به غنای فرهنگ شرقی، در نهایت برآیند برخورد فرهنگ ها به سوی فرهنگ با اصالت تر و پر پشتوانه تر خواهد بود؛ به عبارت دیگر، هر چند در اثر گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات، ارتباط میان فرهنگ ها بیشتر خواهد شد و متعاقبا ممکن است به علت چالش های اخلاقی، ریزش نیرو نیز در میان فرهنگ خودی وجود داشته باشد. اما با توجه به فرصتی که برای جذب افرادی از فرهنگ مقابل فراهم می آورد، در مجموع مفید است و می توند به عنوان یک فرصت تلقی شود.
2-11. جنگ های دیجیتالی و تعامل آن با اخلاق
در عصر اطلاعات، جنگ ها نیز از نوع جنگ اطلاعات خواهند بود. اگرچه اهمیت اطلاعات در زمان های گذشته نیز شناخته شده بود، اما امروزه جنگ تا اندازه بی سابقه ای مبتنی بر سامانه های اطلاعاتی است. سامانه های جمع آوری اطلاعات، نظیر ماهواره های شناسایی و هشدار دهنده سریع، مجموعه وسیعی از سامانه های هوایی با سرنشین و بدون سرنشین و...، مقادیر زیادی اطلاعات آماده می کنند که از طریق فناوری ارتباطات توزیع می شوند. این اطلاعات، ضمن استفاده برای ضربه زدن به دشمن، برای ناکارآمد ساخت اطلاعاتی دشمن نیز به کار می روند.
در چنین شرایطی، ابزار اطلاعات به عنوان بعد چهارم نظامی، در کنار سه بعد اصلی دیگر، یعنی نیروهای هوایی، دریایی و زمینی ایفای نقش خواهد کرد. دیجیتالی کردن صحنه جنگ، کاربردی از فناوری اطلاعات برای کسب، تبادل و به کارگیری به موقع اطلاعات در میدان نبرد است؛ به گونه ای که فضایی شفاف برای کلیه واحدهای درگیر در جنگ به وجود می آورد. این امر در کنار استفاده از جنگ افزارهای بسیار دقیق که علیه مراکز حساس و مهم دشمن به کار گرفته می شود، نقش بسیار مهمی در مدیریت جنگ های عصر اطلاعات دارد. نمونه این نوع جنگ ها در سال 1991 و 2003م علیه کشور عراق به کار گرفته شد. تغییر استراتژی جنگ ها در عصر اطلاعاتی موجب تغییر اخلاق جنگ خواهد شد، زیرا دشمنی به صورت فیزیکی در برابر نیروهای خودی وجود ندارد و این نوع جنگ ها، در واقع جنگ قدرت تکنولوژی و اطلاعات در برابر یکدیگر است تا جنگ سربازان دو کشور علیه هم. در چنین شرایطی مفاهیم حماسه ها، مقاومت و دفاع در جنگ های دیجیتالی دستخوش تغییراتی می شود و این مورد اخیر، به خصوص نکته ای است که باید به آن توجه شود. آیا در عصر اطلاعات، مفاهیم اخلاقی، چون حماسه یا شجاعت، در جنگ جای خود را به اختراعات و ابتکارات خواهد داد؟
3. نتیجه گیری
فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان، خواه ناخواه رو به گسترش است. کشورهای توسعه یافته، البته با سرعت بیشتری نسبت به کشورهای کمتر توسعه یافته، این راه را طی می کنند. چنین گسترشی جهان را به سمت یک مجموعه واحد اطلاعاتی یا به عبارتی دهکده ای جهانی رهنمون می سازد. در چنین جامعه ای مرزهای جغرافیایی، مفهوم فیزیکی خود را از دست می دهند و مسائل جدیدی بروز می کند.
بدون شناخت مختصات و ابعاد چنین دورنمایی، نمی توان راه های مقابله با آن را اختیار کرد. در این مقاله، به آثار مثبت و منفی اخلاقی گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جوامع پرداخته شد. به خصوص چالش ها و فرصت هایی که با گسترش این فناوری ایجاد خواهد شد، مورد بحث قرار گرفت. جنایات سایبرنتیکی، پورنوگرافی و مسائل ضد فرهنگی، گسترش آموزش الکترونیکی و امکان کاهش فقر، کپی برداری غیر مجاز، اعمال حقوق بشر، تأثیرات اقتصادی و اجتماعی، بروز مشکلات جدید خانوادگی بر اثر حذف فاصله میان محیط کار و محیط خانه، ایجاد اختلاف دیجیتال میان جوامع، افزایش آگاهی عمومی و تعامل آن با سیاست، و برخورد میان فرهنگ ها و جنگ های دیجیتالی، از جمله برخی مسائلی بود که در این مقاله مورد اشاره قرار گرفت و راهکارهایی نیز پیشنهاد گردید. وضع قوانین جدید، تغییر در روش های تعلیم و تربیت، تغییر در سیستم آموزشی، ایجاد روش های نوین مدیریت کشور و... از جمله مهم ترین راهکارهای ارائه شده است.
بیشتر موارد ذکر شده در این مقاله، تأثیرات مستقیم و یا غیر مستقیمی بر تغییر دیدگاه اخلاقی جامعه اطلاعاتی ایفا می کنند؛ برای مثال فقر اطلاعاتی از عوامل مهمی است که به صورت غیر مستقیم جامعه را به طرف یک تنگنای اخلاقی هدایت می سازد.
بر این اساس نگارنده معتقد است به جای ارائه راهکارهای اخلاقی مستقیم برای جامعه اطلاعاتی، بهتر است تا با شناخت دقیق این چالش ها و برخورد با آنها، از اثرات آنها بر انحطاط جامعه نوین اطلاعاتی جلوگیری کرد. از طرف دیگر، از فرصت ها می توان به عنوان ابزاری برای گسترش اخلاق جامعه مدنی سایبری سود جست؛ برای مثال می توان از فرصت جدید آموزش راه دور، برای گسترش سطح آگاهی و دانش در جامعه استفاده کرد که این خود از بروز بسیاری ناهنجاری های اخلاقی جلوگیری خواهد کرد.
پی نوشت ها:
منابع:
