دستاوردهای نور در سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم با محوریت نرم افزار جامع تفاسیر نور - نسخه 4
سخن نخست
سیویکمین نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم با شعار «میخوانمت»، از اوّل فروردین 1403 مصادف با نهم ماه مبارک رمضان 1445 قمری برگزار شد و تا چهاردهم فروردین برابر با ۲۲ ماه مبارک رمضان، در مصلای بزرگ امام خمینی(ره) تهران ادامه داشت.
در این رویداد بزرگ فرهنگی، در بخش داخلی، ۴۵ مؤسّسه قرآنی و ۲۴ نهاد دولتی و حاکمیتی مشارکت داشتند و در بخش بینالملل نیز نمایندگانی از ۲۵ کشور جهان حضور داشتند.
این نمایشگاه در بخشهای مختلفی همچون: ترجمه قرآن، خادمان قرآن، طرح بشری، حفظ آسان قرآن، بخش مکتوب، بخش حوزوی، بخش دانشگاهی، بخش مؤسّسات قرآنی، محافل خانوادگی نهجالبلاغه، دعا، فلسطین و طوفان الأقصی، مشاوره، هنرهای دینی، کودک و نوجوان، مسابقات و رویدادها و نشستهای محتوایی، برگزار شد.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) نیز با دو غرفه در دو بخش از نمایشگاه حضور داشت. یکی، با محوریت «جامع تفاسیر نور» و «قرآنپژوهی هوشمند» در بخش نوآوریهای قرآنی دانشبنیان، پذیرای بازدیدکنندگان بود و دیگری، در غرفه فروش که جدیدترین محصولات نور را با تخفیف ویژه، ارائه نمود.
در نمایشگاه امسال، غرفههای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پُرشورتر از گذشته فعّالیت داشت و بازدیدکنندگان بیشتری از محصولات این مرکز دیدن کردند و در جریان جدیدترین فعّالیتهای این مرکز در حوزه نرمافزار، فنّاوری اطّلاعات و فضای مجازی قرار گرفتند.
داده های ساختارمند قرآنی و فناوری های هوشمند
اشاره
تکیه بر دستاوردهای فنّاورانه و پژوهشی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از رویکردهای مهمی است که از بدو تأسیس مجموعه نور، همواره مورد توجّه بوده است. بدیهی است که این عرصه، درعمل به تولیدات فاخر و نرمافزارهای هوشمند علوم اسلامی انجامیده و مسیر پژوهشهای اسلامی را برای محقّقان آسان نموده است و افزون بر این، به تربیت پژوهشگران متخصّص در حوزه فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی، ختم شده است.
به دنبال برگزاری آیین رونمایی نسخه چهارم نرمافزار جامع تفاسیر نور در اسفندماه 1402ش که بهعنوان دانشنامه جامع و هوشمند قرآنی شناخته شده، گفتوگویی را با مدیر پژوهشکده متنکاوی نصوص دینی مرکز نور، جناب حجّتالاسلام والمسلمین مسیح توحیدی انجام دادیم و دیدگاه ایشان را درباره فنّاوریهای متنکاوانه و قابلیتهای ارزنده این محصول قرآنی که در شمار پُرمخاطبترین و مهمّترین تولیدات نور به شمار میرود، جویا شدیم. امید است که مطالب این گفتوگو، مورد استفاده قرآنپژوهان و علاقهمندان به مباحث اسلامی قرار گیرد.
نرم افزار جامع تفاسیر نور - نسخه 4؛ ویژگی ها و قابلیت ها
اشاره
در این مقاله، به معرّفی نرمافزار جامع تفاسیر نور نسخه چهارم پرداخته شده است. این محصول که در اسفندماه 1402 رونمایی شد، از سری محصولات قرآنی مرکز نور در بستر دسکتاپ و ویندوز است. نسخه سوم این برنامه، در سال 1392 ارائه شده بود. فاصله دهساله این نسخه با نسخه قبلی، به جهت تولید نرمافزارهای: «دانشنامه علوم قرآن»، «دانشنامه تفسیر صافی» و «دانشنامه تفسیر طبری» در گروه قرآن و نیز رویکرد مرکز در ارائه محتواهای خود در دیگر بسترها میباشد. تولید «پایگاه جامع قرآن» در بستر وب و نیز تولید نرمافزار همراه «قرآن نور» در بستر اندروید، از جمله این برنامههاست.
معرّفی قابلیتها و امکانات مفید برنامه، از جمله: کتابخانه، دانشنامه قرآن (قرآن، ترجمه، تفسیر، حدیث، آیات مرتبط، واژگان، اعراب)، قرائت، واژهنامه، معجم صرفی و... ، از اهداف این مقاله میباشد.
جامع تفاسیر نور - نسخه 4 ؛ جامع ترین دانشنامه قرآن پژوهی هوشمند
اشاره
«تا همه ظرفیت اندیشه خلّاق آدمی به کار نیفتد، امید کشف معارف الهی و ژرفای آموزشهای اهلبیت(ع) برآورده نخواهد شد. ابزار فنّی و دانش جدید، کمک خوبی در این راه شمرده میشوند. شما جوانان فاضل و کارآمد، از اینکه خواسته و توانستهاید با استخدام کامپیوتر در این راه گامی بردارید، خداوند تعالی را سپاس گزارید و در ادامه راه، فقط رضای او را مقصود قرار دهید و برای گشوده شدن سرچشمههای دانش و معرفت، از او مدد بخواهید. امید است کار متواضع شما، با قبول الهی رفعت یافت و در این سرآغاز، فرجامی رضایتبخش و شفابخش داشته باشد.»
فراز فوق، سخن ماندگاری است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در اوایل شکلگیری و تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، آن را در بازدید از دستاوردهای نور مرقوم نمود. امید است که این بیان نورانی، همواره چراغ راهِ این مرکز افتخارآفرین قرار گیرد و بیش از پیش، محصولات ارزنده و تولیدات کاربردی و مفیدی را تقدیم جامعه اسلامی و علاقهمندان معارف الهی نماید.
از جمله این تولیدات نرمافزاری، نسخه جدید جامع تفاسیر نور است که در اواخر سال گذشته با حضور بزرگان، اساتید، قرآنپژوهان و علاقهمندان به قرآن کریم، در سالن اجتماعات مرکز نور رونمایی شد. در این مراسم، حجّتالاسلام والمسلمین دکتر اکبر راشدینیا معاون محترم پژوهشی، حجّتالاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی رئیس مرکز نور و آیتالله محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری سخنرانی نمودند.
در ادامه، سخنان این عزیزان را جهت استفاده خوانندگان گرامی، ارائه مینماییم.
معادلیابی آیات در ترجمههای قرآن کریم؛ فواید و چالشها
اشاره
به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «معادلیابی آیات در ترجمههای قرآن کریم؛ فواید و چالشها» در تاریخ 21 آذر 1402 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید.
در این جلسه، ابتداء جناب حجّتالاسلاموالمسلمین مسیح توحیدی، رئیس پژوهشکده متنکاوی نصوص دینی مرکز نور، ضمن اشاره به اینکه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در آستانه تولید نسخه چهارمِ نرمافزار جامع تفاسیر نور است، به بیان قابلیت جدیدی در این برنامه اشاره کرد که با یاری تیم فنّی و استفاده از ابزارهای متنکاوی و با کمک ماشین، معادلهایی از واژگان قرآنی ترجمههای موجود را در اختیار کاربر قرار میدهد و کاربر با انتخاب هر واژه قرآنی، معادل آن را در ترجمهها مشاهده میکند.
در ادامه این نشست، جناب آقای مهندس لسانی، کارشناس آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، به بیان شیوه کار و فرآیند استخراج معادلها اشاره کرد و در بخش پایانی جلسه نیز جناب حجّتالاسلاموالمسلمین دکتر رضا مختاری، استاد حوزه علمیه، مؤلّف آثار متعدّد و رئیس مؤسّسه کتابشناسی شیعه، بهعنوان میهمان این نشست، ضمن اشاره به فواید این کار، به بیان اهمّیّت کار ترجمه، بهویژه ترجمه قرآن کریم پرداخت و با بیان نمونههایی از ترجمههای نادرست و غیردقیقِ برخی از مترجمان، کار ترجمه متون دینی را کاملاً تخصّصی و نیازمند تسلّط بر دانشهای دینی، علاوه بر آشنایی با زبان مبدأ و مقصد دانست.
آنچه در ادامه میآید، مهمّترین مباحث مطرحشده در این نشست علمی است که برای استفاده راحتتر خوانندگان گرامی، از صورت گفتاری به نوشتاری روان تبدیل شده است.
معرفی نرمافزار دانشنامه تفسیر طبری اثر ماندگار ابوجعفر محمدبنجریر طبری
اشاره
تفسیر جامع البیان عن تأویل آی القرآن، اثر ابوجعفر محمدبنجریر طبری (224-310ق)، نخستین و معروفترین تفسیر روایی اهلسنّت بهشمار میرود. با توجّه به جایگاه و اهمیت این تفسیر، پژوهش فنّاورانه آن ضرورت میداشت. از آنجا که پژوهش به شیوه فرهنگ موضوعی، تخصّصی، زمانبر و پُرهزینه است، هیئت علمی گروه قرآن بر آن شد که پژوهش جامع البیان را به روش دانشنامهای در دستور کار قرار دهد. در واقع، دانشنامه تفسیر طبری به لحاظ ساختار نرمافزاری و اهمّیّت محتوایی، برنامهای است که بهمنزله «واحِد کَألف» (یکی به ارزش هزار) است. این برنامه، در میان مراکز علمی و دانشگاهی اهلسنّت میتواند بازتاب گستردهای داشته باشد. ازینرو، تلاش شد رابطکاربری برنامه: سه زبانه (فارسی، عربی و انگلیسی) باشد. امید است که مقبول طبع اساتید تفسیر و علوم قرآن و طلّاب و دانشجویان این رشته قرار گیرد.
معرفی نرمافزار دانشنامه تفسیر صافی اثر ماندگار مولی محسن فیض کاشانی
چکیده
تفسیر صافی، اثر مولی محسن فیض کاشانی، یکی از تفاسیر روایی مهم شیعی به شمار میرود. با توجّه به جایگاه و اهمّیّت این تفسیر، پژوهش فنّاورانه آن ضرورت داشت. از آنجا که پژوهش به شیوه فرهنگ موضوعی، تخصّصی، زمانبر و پُرهزینه است، هیئت علمی گروه قرآن مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برآن شد که در پژوهش صافی، از روش دانشنامهای استفاده کند. این بود که دانشنامه تفسیر صافی شکل گرفت. رابط کاربری این برنامه، به لحاظ شهرتش سه زبانه (فارسی، عربی و انگلیسی) بوده و پژوهش اوّلیه آن، در سالهای دور تحقّق یافت و تولید آن، بهدلایلی به تعویق میافتاد؛ امّا توفیق رفیق گشت تا در سال 1399 شاهد خودنمایی این تفسیر گرانسنگ در عرصه دسکتاپ باشیم. امید است که مقبول طبع اساتید تفسیر و علوم قرآن و طلاب و دانشجویان این رشته قرار گیرد.
احیای گنج معارف قرآنی از کنج موسوعه های تفسیری با تولید فرهنگ های موضوعی تفسیری در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
چکیده
تولید نرمافزارهای فرهنگ موضوعی «تبیان» و «المیزان» و همسانسازی ساختاری و محتوایی آن دو در «فرهنگ موضوعی تبیان و المیزان»، گامی در جهت احیاء گنج معارف قرآنی از کُنج موسوعههای تفسیری است. ضرورت استفاده از روش موضوعی، در دستهبندی مطالب نهفته است. امیدافزایی در رسیدن به مطلوب، افزایش ضریب یادسپاری ذهنی، کاملترشدن دایره اطّلاعات و فرایند پژوهش با ارائه نظام جانبی، از مزایای آن است. جامعیت تفسیر تبیان و اهمیت تفسیر المیزان، دلیل عمده رویکرد به این دو تفسیر برای انجام کار موضوعی است. با اتّصال تفاسیری چون مجمع البیان به این مجموعه، نیاز کاربران، تأمین و از اثرگذاری جنبه تقریبی نیز استفاده خواهد شد.
فلسفه شکل گیری و اهداف برنامه های نور الأنوار و جامع تفاسیر
اشاره
با ورود برنامه جامع تفاسیر در ساحت پژوهشهای قرآنی و استقبال چشمگیر محقّقان، اکنون و پس از گذشت چهار سال از تولید آخرین نسخه آن، ترسیم چشماندازی روشن، نویدبخشِ کاربران و مخاطبان این دانشنامه بزرگ قرآنی است. مقاله پیش رو، در صدد گزارش فلسفه شکلگیری برنامه جامع تفاسیر، سیر تکاملی، اهداف و چشمانداز آن است.
معرفی پایگاه جامع قرآنی؛ بزرگ ترین پایگاه قرآنی در جهان اسلام (quran.inoor.ir)
» لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی بفرمایید.
◊ عزتالله مرتضایی هستم، مدیر گروه علمی «تفسیر و علوم قرآن» در معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. بنده به نوبه خودم، تشکر میکنم از فصلنامه رهآورد نور و همین طور، جنابعالی و همکارانتان که این وقت را در اختیار ما قرار دادید تا بتوانیم پایگاه جامع قرآنی نور را که یکی از دستاوردهای خوب مرکز است، برای خوانندگان محترم معرّفی کنیم.