ره آورد نور

برای کسانی که با کامپیوتر و اینترنت سر و کار دارند، درک دنیای مجازی که در آینده ای نه چندان دور به آن واقعیت مجازی خواهیم گفت؛ کار چندان دشواری نیست. به ویژه آن که اگر از معتادان به اینترنت باشید و روزی به دلیلی ارتباط اینترنتی شما با مشکلی رو به رو شود یا به طور کلی قطع شود، این واقعیت را بهتر درک خواهید کرد! در حقیقت دنیای مجازی در این گونه افراد (به مرور زمان و به علّت تکرار) به بخش جدایی ناپذیری از ذهن ناخودآگاه آنان مبدّل شده و درک آنان از خودشان را تنها در پرتوی شناسایی دشوار مرز دنیای فیزیکی از جهان مجازی امکان پذیر ساخته است. اگر واقعیت مجازی را در مقام یک فنّاوری در نظر بگیریم، آنگاه دنیایی کاملاً‌ جدید فرا روی ما قرار خواهد گرفت که شناسایی تمامی ابعاد آن شاید تا پایان عمر نیز میسر نباشد. تنها با کاوش در روندهای کنونی و سیگنال‎های ضعیفی که در حال حاضر دریافت می کنیم می توانیم چشم انداز کلّی دنیای کامپیوتر را در آینده ترسیم نماییم، دورنمایی که در آن تعامل ذهن انتزاعی با واقعیت مجازی از میان آینده های بدیل به عنوان محتمل ترین آینده به نظر می رسد.

 اشاره

امروزه ديجيتالي كردن متون و اطلاعات به منظور استفاده آسان و زودهنگام از مطالب مورد نظر، دغدغه بسياري از توليد كنندگان و صاحبان آثار مختلف به شمار مي‌رود. مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي به منظور پاسخگويي به اين نياز كاربران و پژوهشگران و عرضه دستاوردهاي مراكز، نهادها و مؤسسات ديني، علمي و فرهنگي و نيز ناشران و نويسندگان محترم، اقدام به تهيه قالبي مهيا و آماده جهت تبدل آسان متون به نرم‌افزاري برخوردار از قابليت‌هاي متنوع و كارامد نموده است. اين قالبِ پيش‌ساخته كه «كتابخانه ديجيتالي نور» نام دارد، از امكانات متعدد تحقيقاتي و فني بهره مي‌برد تا مسير استفاده از متون را براي علاقه‌مندان هموار ‌نمايد.

تاکنون نرم افزارهای کتابخانه ای عدیده ای از سوی این مرکز تولید و عرضه شده است که از آن جمله می توان به:جامع فقه اهل البیت(ع)2/1 ،اصول فقه،عرفان2،گنجینه روایات نور،کتابخانه حکمت اسلامی،مجموعه آثار آیت الله میانجی (ره)، کتابخانه ابوالفتوح رازی(ره) و فاضلین نراقی(ره) اشاره کرد.

جهت آشنايي با اين برنامه مفيد و ارزنده كه به همت مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي تهيه شده است، به حضور جناب حجت الاسلام و المسلمین محمدباقر خوانساري، مدير بخش خدمات فرهنگي اين مركز رسيديم تا از روند توليد اين برنامه و قابليت‌هاي گوناگون آن اطلاعات بيشتري پيدا كنيم.

چکیده

به‌تدریج که به ژرفای عصر اطلاعات و دانایی نزدیک می‌شویم و مشاغل سنتی از بین می‌روند، برای این‌که بتوانیم جای مناسبی در بازار کار بیابیم و در «اقتصادهای ابرانسانی» بهره‌ور باشیم، باید به سوی مهارت‌هایی برویم که قابل ماشینی‌شدن نباشند. در بسیاری از موارد، افراد به دنبال شغل‌های موجود نخواهند رفت؛ بلکه آن‌ها را با تعریف مسأله‌هایی که با مهارت‌های ابرانسانی‌شان قابل حل باشد، ابداع خواهند کرد؛ مهارت‌هایی مانند اکتشاف، خلاقیت و تاثیرگذاری.

سه حوزه‌ کلیدی برای طراحی ابر‌شغل‌های آینده (HYPER JOBS) عبارت‌اند از: انرژی، دست‌کاری مواد و احیای انسان.

اشاره

كتاب «ارزيابي وب‌گاه‌هاي دولتی » (جایزه وب گاه های دولتی ایران) كه به قلم جمعي از نويسندگان و فارغ التحصيلان علوم ارتباطات دانشگاه تهران و به همت آقاي سعيدرضا عاملي از سوي دبيرخانه شوراي عالي اطلاع‌رساني در سال 1387 به زيور طبع آراسته شده،  مشتمل بر يك مقدمه و هفت فصل است. فصل نخست به ارزيابي وب‌گاه‌هاي جامع و فصل دوم و سوم به ارزيابي وب‌گاه‌ها در بخش محتوا و خدمات اختصاص دارد. در فصل چهارم و پنجم، به ارزيابي وب‌گاه‌هاي برتر در بخش تعاملي و كاربرپسندي پرداخته شده و ارزيابي وب‌گاه‌هاي حوزه طراحي و فناوري نيز در فصول پاياني اين كتاب مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.

آنچه در اين نوشتار مي‌خوانيد، مقدمه‌اي است كه به قلم تواناي فاضل محترم، دكتر حميد شهرياري،‌ دبير شوراي عالي اطلاع‌رساني سامان يافته و زينت‌بخش اين كتاب گرديده است. در اين مقدمه ، به‌اختصار ويژگي‌هاي اصلي دولت الكترونيك به همراه نكات مهم ديگر تحليل و تبيين شده است.

بشر، سالیان متمادی بدون داشتن وسیلۀ محاسباتی زندگی می‌کرد و انگشتان دستانش، تنها وسیله محاسباتی او را تشکیل می‌داد. بالا بودن قدرت تفکر انسان در مقایسه با حیوان، سبب گردیده که هیچ‌گاه به امکانات محدود خود اکتفا نکند و همواره درصدد یافتن راه‌هایی برای توسعه و تکامل این امکانات باشد.

با توسعه و پیشرفت فناوری‌های نوین در کشورهای مختلف، به‌خصوص در کشورهای پیشرفته و به دنبال آن انفجار اطلاعات در تمام بخش‌های مختلف جوامع، پاسخگویی با شیوه‌های سنتی، دیگر جوابگوی انسان‌ها در زمینه انتقال سریع اطلاعات نبود و به همين جهت، نیاز به شیوه‌های جدیدتر به شدت احساس می‌شد. با ورود رایانه، دگرگونی عظیمی در امر انتقال و بازیابی اطلاعات به وقوع پیوست. در واقع، می‌توان به کارگیری رایانه را سومین تحول عظیم بعد از پیدایش خط (کتابت) و اختراع چاپ دانست.

به جامعه‌ای که در آن کیفیت زندگی، گستره دگرگونی اجتماعی و توسعه اقتصادی به‌گونه‌ای روزافزون به اطلاعات و بهره‌وری از آن متکی است، جامعه اطلاعاتی (Information Society) می‌گویند که از پیشرفت اطلاعات و دانش فنی تأثیر می‌پذیرد. نشانه این امر، تولید رو به گسترش کالاها و خدمات مرتبط با اطلاعات و اشاعه آن‌ها از طریق حلقه گسترده‌ای از رسانه‌ها، به‌ویژه فناوری‌های چندرسانه ای الکترونیکی، و به‌طور کلی، غلبه فناوری اطلاعات در امر ذخیره، پردازش و انتقال اطلاعات است.

مقدمه

با گسترش کاربرد فناوري اطلاعات در کشور و تدوين طرح‌هايي جهت توسعه اين کاربري‌ها و تعريف پروژه‌هاي مختلف نرم‌افزاري و سخت‌افزاري در بخش‌هاي دولتي و خصوصي، اکنون پس از چند سال شاهد به ثمر نشستن بخشي از اين پروژه‌ها در کشور هستيم. اما اين‌که انجام اين پروژ‌ها تا چه حد به گسترش کاربرد فناوري اطلاعات در کشور کمک نموده است، نيازمند بررسي و ارزيابي جامع هر يک از پروژه‌ها بر اساس اهداف از پيش تعيين شده مي باشد تا بتوان با توجه به مشکلات و کاستي‌هاي موجود در اين زمينه، در تعيين اهداف و برنامه‌ريزي‌هاي آينده نگرش واقع بينانه و بهتري ايجاد نمود. در این مقاله سعي شده است تا به برخي از چالش‌ها و مشکلاتي که در عرض اين چند سال گريبانگير فناوري اطلاعات در کشور بوده، اشاره شود:

چکیده

اینترنت و فضای سایبر - گذشته از فواید آن - همراه با مخاطرات و آسیب‌هایی است که  فرد، جامعه و حکومت را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ آسیب‌هایی  که دولت‌ها و صاحب‌نظران عرصه اطلاعات را به چاره‌اندیشی وامی‌دارد. آسیب‌های روانی آن، سلامت روانی افراد جامعه را به خطر انداخته، آسیب دیدگان را فسرده و فرسوده می‌کند. آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی، جامعه را در مسیر فروپاشی و تزلزل قرار داده، علایق ملی و روابط اجتماعی را به‌ویژه در میان خانواده‌ها مختل می‌کند. آسیب‌های سیاسی آن نیز حاکمیت واقتدار دولت‌ها را با تنش مواجه می‌کند. از این‌رو، پرداختن به آسیب‌های پدیده نوینی چون اینترنت و فضای سایبر، از لوازم مهم دور ماندن از خطرات و صدمات آن است.

تعريف جهاني شدن

از جهاني شدن تعاريف مختلفي به عمل آمده است. بعضي آن را «فرآيند زدودن قيد و بندهاي جغرافيايي در جهت تضعيف توان دولت -  ملت و گسترش نيروهاي فرا ملي دانسته‌اند»(.1)

انسان‌شناسان آن را گسترش الگوهاي فرهنگي در جهان سوم تعريف كرده و اشاره كرده‌اند كه جهاني شدن در معاني متفاوتي بيان و ارائه شده است كه رايج‌ترين آن‌ها گسترش بي‌سابقه الگوهاي فرهنگي، اقتصاد و اجتماعي كشورهاي پيشرفته صنعتي در كل جهان است.( 2)

اشاره

در حالی که جوامع بشری بعد از فروپاشی شوری سابق و آشکار شدن بی‌کفایتی کمونیست و الحاد، با شتابی بی‌سابقه به سوی جامعه دانش محور و متاثر از خداباوری و فطرت جویی حرکت کرده‌اند، دین اسلام به‌خصوص تشیع که نگرشی والا به علم و دانش اندوزی دارد، می‌تواند بهترین تکیه‌گاه برای این حرکت باشد و از آن‌جا که پارک علمی مهم‌ترین هدف آن: ایجاد خلاقیت و نوآوری و افزایش اثربخشی فعالیت‌های علمی و انتقال آن به جامعه است، می‌تواند بهترین مکان برای انتقال دانش‌های اسلامی به جامعه بشری باشد و به تحقق بخشیدن سند چشم‌انداز بیست‌ساله کمک شایانی نماید و این گونه، کشور  با حفظ هویت اسلامی و انقلابی و بومی، به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه دست یافته، به کشوری الهام‌بخش در جهان اسلام تبدیل خواهد شد.

در این نوشتار، سعی شده ضمن تعریف پارک‌های علمی به‌خصوص پارک علوم اسلامی، اثربخشی آن را در فعالیت‌های اجتماعی و علوم انسانی و حتی رابطه آن را با افزایش ثروت در جامعه مورد بررسی قرار دهیم. (1)

شبکه‌های داده‌ها می‌توانند انواع و اقسام گوناگونی داشته باشند. این شبکه‌ها را می‌توان با استفاده از برج‌هایی که پرچم‌های رنگارنگ بر فرازشان آویخته شده، کبوترهای نامه‌بر، پالس‌های الکتریکی عبورکننده در امتداد سیم‌ها یا تشعشع‌های فوق العاده لیزری در امتداد فیبرهای نوری ساخت؛ اما شاید عجیب‌تر از همه ایده استفاده از خود بدن انسان به عنوان یک شبکه باشد. اگر چه عجیب به نظر می‌رسد، اما سیستم‌هایی که از بدن انسان برای ایجاد ارتباط بین اسباب گوناگون استفاده می‌کنند، هم‌اکنون در دسترس قرار دارند و حتی می‌توانند کاملاً سودمند باشند.

جامعه امروز به طور روزافزون از جنبه‌هاي آموزشي، ارتباطات، اطلاعات، اقتصاد، بازار و جز آن به فناوري‌هاي ارتباطي و شبكه‌هاي اطلاعاتي وابسته شده است. با گسترش و نفوذ اين فناوري‌ها در چارچوب‌هاي بيرون از نهادهاي علمي و پژوهشي و مبدل شدن آن به محيط‌هايي از نوع خانگي و يا اقتصادي، برداشت‌هاي تازه‌اي از رابطه اخلاقيات را با آن مطرح كرده است و از اين طريق، نگراني‌ها و پرسش‌هاي فراواني را به وجود آورده است.

يكي از پرسش‌هاي بنيادين اين است كه با توجه به فضاي باز اطلاعاتي جديد كه افراد را از هر قيد و بند ناخواسته‌اي آزاد مي‌كند و گزينه‌هاي افراد را افزايش مي‌دهد، در اين شرايط، نظام‌هاي اخلاقي، در چالش و كشمكش يا فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي چگونه عمل كنند؟ آيا بايد با ايجاد دشواري همه گناه را به تحولات ساختاري و آنان كه تحولات ساختاري را آشكار و شفاف مي‌كنند، نسبت دهند يا اين‌كه به دنبال راه حل‌هاي منطقي و صحيح باشند تا بتوانند اخلاق يا به تعبير اين نوشتار، اخلاق اطلاعات را به اخلاق عملي تبديل سازند؟

اشاره

چندی پیش نمایندگان مجلس هفتم لایحه آزادی اطلاعات را پس از چهار سال از طرح آن با نام «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» به تصویب رساندند. با تصویب نمایندگان مجلس به منظور حمایت از آزادی اطلاعات و دسترسی همگانی به اطلاعات موجود در موسسات عمومی و خصوصی که خدمات عمومی ارایه می‌دهند، سیاستگزاری‌های لازم در عرصه اطلاع رسانی، نظارت کلی بر حسن اجرا، رفع اختلاف در چگونگی ارایه اطلاعات موضوع این قانون از طریق ایجاد وحدت رویه، فرهنگ سازی، ارشاد و ارایه نظرات مشورتی، کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات به دستور رییس جمهوری تشکیل می‌شود. براساس این قانون، هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آنکه قانون منع کرده باشد؛ لذا بر آن شدیم تا در این شماره طی مقاله‌ای جریان آزادی اطلاعات را در جهان معاصر مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم تا اهمیت تصویب این لایحه آشکارتر گردد.

چکیده

پیدایش رایانه و پس از آن دنیای مجازی اینترنت، همراه خود دستاورد‌های مثبت و منفی بسیاری داشته و دارد. از جمله پیامد‌های منفی آن, پیدایش جرایم نوظهور رایانه‌ای و اینترنتی( Computer & Cyber Crime) است‌. این نوشته در صدد کاوش در مورد چیستی جرایم رایانه‌ای از دریچه حقوقی است‌. ویژگی‌های خاصی چون: تخصصی و علمی بودن، دارای حیثیت عمومی و خصوصی بودن، پیچیدگی خاص، دشوار بودن تعیین صلاحیت کیفری، جهانی بودن، دشوار بودن کشف بزهکار که در این دست از جرایم بروز کرده، است آن را از دیگر جرایم متمایز می نماید‌. ما در این نوشته به طبقه‌بندی این جرایم با توجه به نوع تأثیر آن می‌پردازیم‌. از این‌رو، می‌توان این جرایم را چنین طبقه‌بندی کرد:

الف – جرایم رایانه‌ای  فرهنگی، شامل: جرایم بر ضد مالکیت فکری و جرایم اخلاقی چون جرایم توهین و اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن، جرایم محتوا (Content Crime)و افشای اسرار خصوصی افراد می‌شود.

چکیده

این مقاله در تلاش است تا به دو پرسش اساسی در باب حریم خصوصی پاسخ گوید:

اول، این‌که تعریف حریم خصوصی چیست و چه موضوعاتی را شامل می شود؟ و دیگر، این‌که رعایت حریم خصوصی در کدام موارد لازم است و این موارد لازم چه استثنائاتی دارد؟

در این مقاله به نقش خاص فناوری اطلاعات در رشد و توسعه دستیابی به اطلاعات و بازیابی آن اشاره می‌شود که پیش از آن، در این حد وسیع امکان‌پذیر نبوده است. این امر می‌تواند منافع و مضاری را در پی داشته باشد. محدودۀ شمول مفهوم حریم خصوصی در این مقاله بحث شده و سپس به ارزش داوری در باب افشای اطلاعات مربوط به آن پرداخته شده است و حفظ حریم خصوصی از ارزش‌های اولی در تفکر اسلامی محسوب گردیده است.در ادامه، به عناوین متعددی که کارهای ما بدان متصف می‌شود، اشاره می‌شود و این‌که مطابق هر عنوان ارزش داوری مستقلی می‌تواند وجود داشته باشد. البته گاهی ارزش حمایت از حریم خصوصی با ارزش‌های نهادی و خصوصی دیگر در تعارض قرار می‌گیرد و حل تعارض بر اساس اولویت در ارزش‌ها مطابق دیدگاه دین اسلام صورت خواهد گرفت.

مقدمه

دگرگونی‌های اطلاعاتی- اجتماعی بی‌نهایت سریع، مهم‌ترین واقعیت زندگی امروزین را تشکیل می‌دهد. دنیای امروز مکانی کاملاً متفاوت با دنیای بیست و پنج سال پیش است و دنیای نیم قرن بعدی نیز به طور قطع بسیار متفاوت از دنیای کنونی خواهد بود. با این حال، همین دنیای بسیار متفاوت محل زیست جامعه انسانی است. مفهوم این سخن آن است که مهم‌ترین چیزهایی که انسان امروز باید به فراگرفتن آن بپردازد، دقیقاً چیزهایی است که به او یاری می‌دهد تا دگرگونی‌های آینده را پیش‌بینی کند و خود را برای رویارویی با آن‌ها آماده سازد.این نیاز جامعه انسانی از دو طریق برآورده می‌شود: نخست با ارائه چارچوبی برای درک و تشخیص نیروهای سبب‌ساز شالوده دگرگونی‌های اجتماعی و دوم، درک چگونگی ظهور، توسعه یا نابودی جوامع و دولت‌ها که در طی قرون متمادی ساخته شده است.در این مقاله سعی بر آن شده است تا با نگرشی تطبیقی – تاریخی، چشم‌اندازی در حوزه جوامع انسانی و نقش اطلاعات به عنوان عاملی در تحولات اجتماعی ارائه گردد.

 رهبر انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه‌اي در جمع دانشگاهيان و دانشجويان استان سمنان با اشاره به ناتوي فرهنگي در اين ‌باره فرمودند:

«باندهاي بين‌المللي زر و زور كه براي تسلّط بر منافع ملّت‌ها سازمان نظامي ناتو را تشكيل داده بودند، اكنون براي نابودي هويت ملّي جوامع بشري و تحقق بيشتر اهدافشان در پي تشكيل «ناتوي فرهنگي» هستند تا با استفاده از امكانات زنجيره‌اي، متنوع و بسيار گسترده رسانه‌اي، سررشته تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشورها و ملت‌ها را به دست بگيرند كه بايد هشيارانه اين مسأله را زير نظر داشت». (1)

همچنين مقام معظم رهبري در بررسي ماهيت ناتوي فرهنگي به محورهاي زير اشاره نمودند:

چکیده

این تحقیق، درصدد شناسایی و رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران  است. این پژوهش ضمن مروری که بر فضای مفهومی موضوع دارد، از رویکردی تلفیقی که برگرفته از تئوری‌های استفاده و خشنودی، کاشت یا پرورش و تئوری ساخت‌یابی گیدنز می باشد، برای تبیین پدیده مذکور بهره گرفته و با عنایت به فرضیاتی که از این تئوری‌ها با توجه به ویژگی جامعه آماری مورد مطالعه أخذ کرده است، به شناسایی رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران پرداخته است. با کاربرد روش پیمایش و با استفاده از فنّ پرسشنامه بر روی 1516 نفر از کاربران بالای پانزده سال در شهر تهران که از طریق نمونه‌گیری خوشه‌ایی (در جامعه آماری خانوار) و هدفمند (در جامعه آماری کافی‌نت) با سطح خطای 5 درصد و ضریب اطمینان 95 درصد انتخاب، اطلاعات و دادههای مورد نیاز جمع‌آوری گردید.

سخن اول

فناوری‌های‌ جهانی اطلاعات و ارتباطات، به ویژه اینترنت، تحولات‌ فوق‌العاده‌ سیاسی‌، فرهنگی‌ و اقتصادی‌ قرن بیست و یکم‌ را تسریع‌ کرده است. درست‌ همان‌طور که‌ تلگراف‌، تلفن‌ و راه‌آهن‌ درقرن‌ نوزدهم‌ و اوایل‌ قرن‌ بیستم‌ باعث‌ تحول‌ چشم‌اندازهای‌ ملی‌ و بین‌المللی‌ شدند، فناوری ارتباطات و وجه مشخص آن، یعنی اینترنت در زمان ما، تحولات بی‌سابقه را به دنبال داشته‌اند؛ تا آن‌جا که به وجه غالب جهان معاصر تبدیل شده است .

گرچه «اینترنت» به عنوان یکی از ابزارهای انتقال اطلاعات به شمار می‌رود، ولی بیش از آنکه یک ابزار باشد، یک رسانه است و مانند هر رسانه این امکان را دارد که هم برای انتشار موضوعات مختلف و ترویج آن و هم برای آموزش موضوعات استفاده شود. موضوعات دینی و مذهبی هم از این امر مستثنا نیستند.

وقتی سخن از جامعه اطلاعاتی به میان می‌آید، پیش از هر چیز باید تصویر روشنی از اطلاعات و داده (Data) پیدا کنیم.

داده، به هر نوع اطلاعاتی که روی صفحات کاغذ یا درون نوارهای صوتی یا فیلم‌های تصویری به صورت فیزیکال یا به صورت مکتوب وجود داشته باشد، گفته می شود.

داده، محتوایی است انباشته که هنور نشانه‌گذاری نشده است. اگر این محتوا نشانه‌گذاری شود، آن وقت به آن اطلاعات گفته می‌شود. تفاوت بین داده و اطلاعات مانند تفاوت بین کتابخانه‌ای است در هم ریخته و کتابخانه‌ای مرتب، منظم و علامت‌گذاری شده. داده‌های نشانه‌گذاری و مرتب شده را اطلاعات می‌گویند. و چون اطلاعات منظم است قابل بازیابی و بهره‌برداری است.