ره آورد نور

الف. نرم‌افزارهای تولیدی نور

در بخش نخست این نوشتار، مهم‌ترین محصولات دسکتاپی نور را که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با مباحث حدیثی ارتباط دارند، معرّفی می‌کنیم. گفتنی است که کاربران، از طریق پایگاه تازه‌تأسیس ابر نور (abrenoor.ir) می‌توانند به مجموعه نرم‌افزارهای تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از جمله تولیدات حدیثی نور، به صورت برخط دسترسی داشته باشند.

♦ جامع الأحادیث 3/5

در این برنامه، متن کامل 431 عنوان کتاب در 1153 جلد، شامل منابع روایی شیعه به همراه ترجمه و شرح ارائه شده است که شامل موضوعاتی مانند: اخلاق، ادعیه و زیارات، تاریخ، تاریخ اهل بیت(علیهم السلام)، تفسیر، جوامع روایی، رجال، طبّ، فقه، کتب اربعه، کلام، لغت‌نامه، مناقب می‌باشد.

قابلیت استفاده از دسته‌بندی کتب برنامه، مشتمل بر: کتاب‌های فارسی، کتاب‌های عربی، کتاب‌های ترجمه‌دار، کتب اربعه و شروح، کتاب‌های قبل و بعد از زمان شیخ طوسی (سال 500 قمری)، از ویژگی‌های این نرم‌افزار است.

از دیگر امکانات برنامه می‌توان به: امکان مشاهده ترجمه‌ها و شروح به همراه متن کتاب اصلی، دسترسی به روایات مشابه و مقایسه بین آن‌ها، بازسازی سند احادیثِ متضمن: تحویل، تعلیق، عطف، اشاره، ضمیر و تردید در کتب اربعه و وسائل الشیعه و نیز دسترسی به تفسیر آیات در دامنه احادیثِ عرضه‌شده، اشاره کرد.

♦ دانشنامه علوی

این نرم‌افزار، مشتمل بر متن نهج البلاغه بر اساس پنج نسخه معتبر به همراه قرائت کامل است. ارائه متن کامل 265 جلد کتاب در مورد نهج البلاغه، 27 ترجمه به زبان: فارسى، انگلیسى و فرانسه، 7 شرح و ترجمه منظوم و متن 32 عنوان شرح و تعلیقه در 137 جلد به زبان‏هاى فارسى و عربى، محتوای علمی این محصول را تشکیل می‌دهد.

اتصال متن با: شعر، ترجمه و شرح، به همراه دسترسی به فهرست‏هاى گوناگونی چون: آیات، احادیث، ادعیه، اشعار، أمثال و أعلام، از قابلیت‌های دانشنامه علوی است. در این محصول، همچنین 356 کتاب به عنوان فهرست مصادر نهج البلاغه ارائه شده است. نسخه جدید این برنامه، در دست تهیه و تولید است.

♦ دانشنامه نبوی

این دانشنامه، شامل کتابخانه تخصصی پیامبر اعظم(ص)، مشتمل بر 246 عنوان در 894 جلد از کتاب‌های معتبر فارسی و عربی و دربردارنده آیات و کلمات قرآنی مرتبط با پیامبر اعظم(ص) همراه با اتصال به تفسیر و بیان شأن نزول آنهاست. در این برنامه، درختواره‌ای با بیش از 15000 مدخل و 35000 فیش از 19 عنوان کتاب در 53 جلد درباره زندگی و سیره فردی و اجتماعی رسول اکرم(ص) تدوین شده است.

از ویژگی‌های این محصول، آن است که بیش از: 6800 کلیدواژه، 41000 نمایه و 36000 موضوع، از سخنان رسول اکرم(ص) برگرفته از کتاب بحارالأنوار استخراج شده است. از دیگر امکانات موجود در این دانشنامه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: نمایش شجره‌نامه رسول اکرم(ص) و ذریه آن حضرت؛ متن زیارت‌نامه، ادعیه و اشعار مرتبط با پیامبر(ص) با امکان پخش صوت، به همراه قابلیت «نمایش ویژه»؛ گاه‌شمار تاریخ زندگانی پیامبر(ص) و نمایش رخدادها در بستر زمان با امکان اتصال به متون برنامه، 108 نقشه و 82 تصویر.

♦ درایة‌النور به همراه اسناد شیخ صدوق

* درایة النور ـ نسخه 1/2: در این نرم‌افزار، متن کامل 31 جلد کتاب رجالی، 55 جلد کتاب حدیثی و 29 جلد لغت‌نامه گنجانده شده است. از قابلیت‌های درایة النور، می‌توان به این موارد اشاره کرد: بازسازی و ارزیابی تمامی اسناد کتب اربعه و وسائل الشیعه و نیز امکان بررسی اتصال و بیان نوع اسناد؛ شناسایی راویان از طریق فهرست‌های عناوین معیار و اصلی با مشخصه‌هایی چون: توصیف، طبقه و ترجمه؛ نمایش متن کتاب «معجم رجال الحدیث» با امکان تمایز عناوین و أعلام، به همراه ارتباط با «تفصیل الطبقات»؛ ارتباط دوسویه میان عناوین معیار بخش «کتب ثمانیه رجال» و بخش «اسناد».

* اسناد شیخ صدوق: آثار شیخ صدوق مشتمل بر متن کامل 10 عنوان کتاب حدیثی در 17 جلد، با اِعراب کامل، به همراه 29 جلد لغت‌نامه در این محصول ارائه شده است. مهم‌ترین امکانات این لوح فشرده، عبارت است از: بازسازی و ارزیابی اسناد شیخ صدوق، با امکان بررسی: «اتصال» و «بیان نوع» اسناد؛ ارتباط بین اسناد بازسازی‌شده کتاب من لا یحضره الفقیه و مشیخه آن؛ ارتباط بین راویان دارای طریق در اسناد کتاب «من لا یحضره الفقیه» و دیگر روایات آن راوی؛ جستجو در اسناد بازسازی‌شده، و امکان شناخت و ارزیابی راویان از طریق فهرست: «عناوین معیار» و «عناوین اصلی».

♦ دروس حوزوی

متن کامل 230 عنوان در 785 جلد کتاب از دروس حوزوی، به زبان عربی و فارسی، مشتمل بر موضوعات: ادبیات عربی (صرف، نحو، معانی، بیان و بدیع)، قرآن (ترجمه، تفسیر، روخوانی و تجوید، علوم قرآنی)، نهج البلاغه (ترجمه و شرح)، حدیث (درایه و رجال)، فقه، اصول فقه، کلام، منطق، حکمت و فلسفه، اخلاق و عرفان، در این برنامه قابل دسترسی است.

کتابخانه دروس حوزوی، شامل برخی از منابع مهم در زمینه علم رجال و درایه است که عبارت‌اند از: اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی‏، رجال برقی، رجال ابن غضائری، ایضاح الاشتباه، جامع الرواة، رجال طوسی، رجال علّامه حلّی، رجال نجاشی، قاموس الرجال، معجم رجال الحدیث، منتهی المقال فی علم الرجال.

♦ رجال شیعه

متن کامل 100 عنوان کتاب طی 261 جلد، در موضوعات مربوط به علم رجالِ حدیث شیعه در این کتابخانه رجالی گنجانده شده است. امکان دسته‌بندی کتب برنامه بر اساس موضوعاتی مانند: اسناد جوامع رجالی، اصحاب ائمه معصومین(ع)، اصول ثانویه، تاریخ رجال، تراجم و شرحِ‌حال‌نگاری، تک‌نگاری، جرح و تعدیل، جوامع رجالی، سندشناسی، روش‌شناسی، ضبط اسامی راویان، فهارس، فواید رجالی، قواعد رجال، کتاب‌شناسی، کلیات، مجموعه‌ها، از قابلیت‌های تحقیقاتی این محصول به شمار می‌رود. از دیگر ویژگی‌های رجال شیعه، معرفی بیش از 66000 مورد از اَعلام اشخاص، برگرفته از 54 منبع معتبر رجالی با امکان دسترسی به متن مربوطه است.

♦ سیره معصومان(ع)

متن کامل 445 عنوان کتاب فارسی، عربی و انگلیسی در 1383 جلد به همراه تدوین درختواره معصومان(ع) در محورهای گوناگون، قالب کلّی این لوح فشرده را تشکیل داده است. از دیگر امکانات ارزشمند این نرم‌افزار می‌توان به این موارد اشاره نمود:

اتصال بیش از 230 عنوان کتاب به درختواره معصومان(ع) و استخراج حدود 50000 کلیدواژه غیرتکراری؛ سال‌شمار زندگی معصومان(ع) از تولّد پیامبر اکرم(ص) تا سال 329ق؛ متن کامل قرآن کریم با ترجمه فارسی و انگلیسی به همراه عرضه بیش از 1300 آیه قرآن مرتبط با معصومان(ع)؛ نمایش نموداری تبارنامه 11000 نفر از سادات؛ دسترسی به نقشه‌های تاریخی و تصاویر مرتبط با معصومان(ع)؛ ارائه اشعار و زیارت‌نامه‌های خاصّ معصومان(ع) با قابلیت پخش صوت.

♦ فرهنگ موضوعی بحار الأنوار 2

یکی از کارهای شایسته‌ای که مرکز نور در سال‌های اخیر انجام داده، عرضه برخی محصولات خود به صورت معجم یا فرهنگ موضوعی است که برای محقّقان یک رشته خاصّ، بسیار کاربردی و مفید است. فرهنگ موضوعی بحارالأنوار یکی از این محصولات است. در این برنامه، متن کامل 20 عنوان کتاب در 166 جلد، شامل: بحار الأنوار، سفینة البحار، مستدرک سفینة البحار به همراه ترجمه‌های موجود، ارائه شده است. دسترسی به فرهنگ موضوعی و لفظی کتاب بحار الأنوار، مشتمل بر: 15864 کلیدواژه، 94977 نمایه ترکیبی و 122962 موضوع (چکیده)، به همراه امکان تفکیک واژگان چندمعنایی در نظام مشترکات لفظی و مرتبطات معنایی، از ویژگی‌های برجسته این نرم‌افزار روایی است که کار پژوهش‌های گسترده حدیثی را برای محقّقان این علم آسان نموده است.

اتصال متن بحار الأنوار به ترجمه‌های فارسی موجود در بخش کتب مرتبط و نیز قابلیت دسترسی به آیات موجود در متن کتب برنامه از طریق بخش «آیات در کتب»، از دیگر توانمندی‌های این فرهنگ موضوعی است.

♦ کتابخانه احادیث تفسیری

در این کتابخانه دیجیتالی، متن کامل 141 عنوان کتاب در 685 جلد به زبان عربی و فارسی، در موضوعاتی مانند: اخلاق روایی، تفسیر روایی، حدیث، دعا، زیارت، سیره و فضایل اهل‌بیت(ع)، فقه روایی، عرضه شده است.

ارتباط میان قرآن با احادیث در منابع برنامه، جهت فهم آیات از نگاه معصومان(ع) و نیز پیوند بین جوامع حدیثی و تفاسیر روایی با مصادر و ترجمه‌ آنها، از قابلیت‌های مهم این برنامه است.

♦ کتابخانه احادیث فریقین

تولید محصولی که دربردارنده منابع روایی شیعه و سنّی باشد، لازم و ضروری می‌نمود. این کتابخانه، شامل متن کامل 21 عنوان کتاب حدیثی در 145 جلد، از منابع اولیه و معتبرِ شیعه و اهل سنّت، به زبان عربی است. محقّق می‌تواند به وسیله قابلیت دسته‌بندی کتب روایی برنامه در دو محور اصلی «مصادر شیعه» و «مصادر اهل سنّت»، به تحقیقات خود وسعت و دقّت بیشتری ببخشد.

از جمله ویژگی‌های این نرم‌افزار، امکان دسترسی به روایات مشابه و مقایسه بین آنهاست.

♦ معجم موضوعی وسائل الشیعه

در این معجم موضوعی، متن کامل 19 عنوان کتاب روایی شیعه در 200 جلد ارائه شده است. معجم موضوعی و لفظی کتاب وسائل الشیعة، اثر شیخ حرّ عاملی و ارتباط آن با مصادر و شرح‌ها، در واقع دربردارنده بیش از: 8000 کلیدواژه، 37500 نمایه ترکیبی و 61000 موضوع برداشت‌شده از کتاب وسائل الشیعة است که برای انجام تحقیقات فقهی و حدیثی، بسیار مفید است.

♦ دانشنامه فضایل اهل‌بیت(ع) در منابع اهل‌سنّت

این کتابخانه‌، شامل 85 عنوان کتاب در 236 جلد مرتبط با فضایل اهل‌بیت(علیهم‌السلام) است که در منابع اهل‌سنّت آمده است.

از امکانات این برنامه، وجود درختواره «فضایل و مناقب اهل‌بیت(علیهم‌السلام)» با بیش از 2300 موضوع و اتّصال آن به 33 عنوان «کتاب فضایل و مناقب» از مهم‌ترین منابع روایی و تفسیری اهل‌‌سنّت در 141 جلد، با قابلیت ارتباط بین متن و موضوع است.

گفتنی است که کاربر در بخش «دانشنامه فضایل» می‌تواند نسخه تصویری منابعِ متّصل به درخت دانشنامه فضایل را در کنار نسخه متنی آنها مشاهده نماید.

♦ معجم موضوعی کتب اربعه

فرهنگ لفظی و موضوعی 16 عنوان کتاب در 137 جلد (کتب اربعه حدیثی شیعه: «الکافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الأحکام و الاستبصار»، به همراه ترجمه و شروح مرتبط با آنها)، در این محصول ارائه شده است. این فرهنگ موضوعی، شامل: 59296 موضوع، 80298 نمایه و 10721 کلیدواژه برداشت‌شده از روایات کتب اربعه است. کاربر می‌توند به دسته‌بندی کتب برنامه در محورهای: کتاب‌های مورد علاقه، کتاب‌های اخیر، کتب مرتبط، پدیدآورنده، زبان عربی و فارسی بپردازد و از قابلیت‌های ارزنده‌ای چون جست و جو در متن کتب و موضوعات و نیز امکان اتّصال متون کتب اربعه با شروح و ترجمه آنها در قسمت کتب مرتبط، بهره‌مند شود.

♦ شیخ صدوق

در این نرم‌افزار، متن 42 عنوان کتاب در 85 جلد به زبان فارسی و عربی از آثار شیخ صدوق(ره) به همراه منابع مرتبط، طی موضوعات: روایات فقهى، فقه، اخلاق، کلام، ویژگی‌هاى شیعیان و مهدویت، گنجانده شده است. برخی از کتب این برنامه عبارت‌اند از: من لا یحضره الفقیه، علل الشرائع، معانی الأخبار، الأمالی، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، الخصال، التوحید، صفات الشیعة، فضائل الشیعة و کمال الدین وتمام النعمة. در این محصول، همچنین نگارخانه‌ای مشتمل بر 65 قطعه تصویر و فیلم مرتبط با شیخ صدوق(ره) در دسترس قرار گرفته است.

♦ شیخ مفید 2

این کتابخانه دیجیتالی، دربردارنده آثار شیخ مفید و دیگر تألیفات مرتبط با ایشان است که مشتمل بر 64 عنوان کتاب در 83 جلد، شامل موضوعات: فقه (استدلالی، تطبیقی و فتوایی)، اصول فقه، مهدویت، تاریخ اهل بیت(ع)، تاریخ اسلام، تفسیر، احادیث (اخلاقی، تاریخی و کلامی)، عقاید و کلام، عقاید شیعه امامیه، زیارت معصومان(ع) است.

از جمله منابع روایی موجود در این برنامه می‌توان به: اختصاص به همراه ترجمه فارسی، الأمالی به همراه ترجمه، امالی موضوعی شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی اشاره کرد.

ارتباط برخی کتب برنامه با یکدیگر، از قبیل: ارتباط کتاب «الإرشاد» با چند عنوان ترجمه و حاشیه سلطان‌الموحدین آقا سید علی قاضی (زینة الإرشاد)، از جمله امکانات این محصول به شمار می‌رود.

♦ مجلسیین

این محصول، دربردارنده متن 45 عنوان کتاب در 253 جلد از آثار ملّا محمّدتقی مجلسی و علّامه محمّدباقر مجلسی(قدّس سرّهما) و دیگر کتب مرتبط با ایشان است. موضوعات این منابع عبارت است از: پیامبر اکرم(ص)، چهارده معصوم(ع)، امامت، معاد، فقه، اخلاق، اعتقادى ـ روایى، موسوعه روایى، فقه روایى، فقه فتوایی، کلام، منابع فقه (ادعیه و اعمال)، تاریخ، رجال، آداب و سنن.

برخی از کتاب‌های نرم‌افزار مجلسیین، به این شرح است: بحار الأنوار، بیست‌و‌پنج رساله فارسی، روضة المتقین، ملاذ الأخیار، حق الیقین، حلیة المتقین، حیاة القلوب، لوامع صاحبقرانی و مرآة العقول.

♦ محدث شیخ حرّ عاملی

متن کامل 22 عنوان کتاب در 145 جلد، از آثار محدّث شیخ حرّ عاملی(ره) و دیگر آثار مرتبط، به زبان عربی و فارسی، در موضوعاتی مانند: قرآن، چهارده معصوم(ع)، مهدویت، فقه استدلالی، فقه خرید و فروش، نماز و شکیات، طهارت، احادیث اخلاقی، احادیث قدسی، اخلاق اسلامی، موسیقی، تصوّف، رجعت، در این نرم‌افزار گنجانده شده است.

وسائل الشیعه، تفصیل وسائل الشیعه، جهاد با نفس، الجواهر السنیة، الفصول المهمة، کلیات حدیث قدسی، الفوائد الطوسیة (فقه حدیثی)، در شماره منابع و آثار حدیثی این محصول است.

پایگاه‌های اینترنتی نور

مهم‌ترین وبگاه‌های مرکز نور که به‌نوعی با حوزه حدیث مرتبط است، عبارت‌اند از:

♦ حوزه: www.hawzah.net

پایگاه حوزه‌نت که مطالب متنوع و به‌روزی را در خود گنجانده است، به تبلیغ، ترویج و اطّلاع‌رسانی معارف دینی و موضوعات فرهنگی و ملّی اختصاص دارد. بخش دانشنامه پایگاه، در خصوص بحث حدیث به ارائه مطالبی مانند: علم الحدیث، سیر تاریخی حدیث، جوامع حدیثی، محدّثین، اصطلاحات حدیثی، مسائل و موضوعات حدیثی، معارف حدیثی، کتاب‌شناسی، پرسش‌وپاسخ‌های حدیثی، حدیث در رسانه، حدیث و فرقه‌گرایی، چهل‌حدیث و احادیث برگزیده، پرداخته است.

در قسمت «پرسش و پاسخ» نیز سؤال‌های مطرح در زمینه متن و محتوای حدیث و نیز منبع و سند حدیث، پاسخ گفته شده است. در این وبگاه، متن کامل نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و نزدیک به بیست هزار روایت، در دسترس کاربران قرار دارد.

♦ کتابخانه دیجیتال نور: www.noorlib.ir

این وبگاه به ارائه متن کتاب‌های استفاده‌شده در نرم‌افزارهای نور اختصاص دارد. ارائه هزاران عنوان کتاب در حوزه علوم اسلامی و انسانی، جستجوی هوشمند و ایجاد میز پژوهشی با قابلیت‌های متنوّع، از جمله ویژگی‌های کتابخانه دیجیتال نور است.

این پایگاه بزرگ، در حوزه حدیث و معارف روایی، متن 220 عنوان کتاب مربوط به حدیث را در بخش فهرست کتاب‌ها در خود جای داده است. در قسمت کتابخانه علوم حدیث نیز بیش از 360 عنوان کتاب را گنجانده و در قسمت کتابخانه گنجینه روایات هم 164 عنوان کتاب روایی را عرضه نموده است. همچنین، محقّقان می‌توانند به صدها عنوان کتاب در زمینه تاریخ، سیره و سخنان معصومان(ع) دسترسی داشته باشند.

♦ مجلات تخصصی نور: www.noormags.ir

این پایگاه را باید بزرگ‌ترین بانک مقالات علوم و معارف اسلامی دانست. مجلات تخصصی نور، شامل متن بیش از ده‌ها هزار شماره مجله تخصّصی در گروه‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی، به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی است. از جمله این گروه‌ها، قرآن و حدیث است که ده‌ها مجله را در خود جای داده است؛ برای مثال، می‌توان به این مجلات اشاره نمود: آموزه‌های تربیتی در حوزه قرآن و حدیث، آموزه‌های حدیثی، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، پژوهش‌های علوی، پژوهش‌های رجالی، پژوهش‌نامه نهج البلاغه، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، حدیث حوزه، حدیث و اندیشه، دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث.

♦ اندیشوران: www.andishvaran.ir

اندیشوران، نخستین بانک اطّلاعات محقّقان حوزوی با ویژگی معرفی پژوهشگران و علماء حوزوی، آثار و فعّالیّت‌های ایشان به صورت خودروزآمد به شمار می‌رود. با انتخاب نوع تخصّص محقّقان در حوزه علوم حدیث و رجال و تراجم، امکان دسترسی به رزومه علمی و آشنایی با سوابق و فعّالیّت‌های نوشتاری و تحقیقاتیِ شماری از پژوهشگران دانش حدیث و رجال فراهم می‌گردد.

♦ جامع الأحادیث (نورحدیث): www.noorhadith.ir

نورحدیث، احادیث منابع حدیثی شیعه را عرضه نموده است و به نوبه خود، یک جامع روایی برخط محسوب می‌گردد. قابلیت: جست‌وجو، مشاهده روایات مشابه و مقایسه احادیث با یکدیگر، از جمله قابلیت‌های این وبگاه حدیثی است. در این پایگاه، متن حدود 200 منبع روایی، مشتمل بر 122 عنوان ترجمه و 20 عنوان شرح قابل دسترسی است و در مجموع، کاربر و یا محقّق می‌تواند به فهرست حدود 400هزار حدیث دسترسی داشته باشد. از جمله امکانات نورحدیث، دسته‌بندی احادیث بر اساس: منابع، ترجمه و شرح، معصوم، اندازه و قرن است.

♦ پایگاه امام علی(ع): www.imamalinet.net

متن و ترجمه نهج البلاغه به همراه شرح، مصادر و مستدرکات آن و نیز متن کتاب الغدیر با ترجمه فارسی، در این پایگاه علوی قابل دسترسی و استفاده برای کاربران و محقّقان است.

عناوین و قسمت‌های مهم این وبگاه که هر یک مطالبی مفید درباره امام علی(ع) و نهج البلاغه عرضه نموده، عبارت است از: مقالات، اخبار، پرسش و پاسخ، پایان‌نامه‌ها، شخصیت‌ها، نگارخانه، ویژه‌نامه، کتابخانه، احادیث، گوهرناب، متون دینی (قرآن کریم، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه).

♦ کتابخانه همراه نور: www.hamrahnoor.ir

از طریق این پایگاه می‌توانید واسط مطالعه کتب الکترونیکی بر روی موبایل، تبلت و رایانه شخصی را دریافت نمایید و بعد از نصب برنامه، کتاب مورد نظر خویش را بارگیری و مطالعه کنید. ارائه فهرست موضوعی کتاب‌ها و فهرست الفبایی پدیدآورندگان و ناشران، به همراه امکان خرید کتاب دلخواه، از ویژگی‌های کتابخانه همراه نور به شمار می‌رود. گفتنی است که بیش از 230 عنوان کتاب این پایگاه، به صورت رایگان عرضه می‌شود و در موضوع علوم و معارف حدیثی، متن نزدیک به ششصد عنوان کتاب را در معرض استفاده علاقه‌مندان و محقّقان قرار داده است.